مقدمه:
سرزمین ایران از اعصار پیش از تاریخ چون پلی عظیم میان مشرق و مغرب قرار داشت و در آن راه‌های مهمی می‌گذشت و تمدن‌های دو سوی جهان را به هم مربوط می‌ساخت. ایرانیان فرهنگ‌ها و تمدن‌های ملل دیگر جهان را دریافت می‌کردند و از آن بهره‌مند می‌شدند. آنگاه این فرهنگ‌ها را با آنچه خود داشتند می‌آمیختند و تکامل به دیگران منتقل می‌کردند.
ایران از 60 قرن پیش منبع افکار و فنونی بود که موجب ترقی و رشد بشر گردید. هنر نوشتن ارقام کشاورزی و استخراج، استعمار فلزات و … از همین افکار بودند. ایران دارای 28 استان است که مشهد مقدس یکی از این استان‌هاست.
اماکن زیارتی
حرم مطهر
خواجه ربیع
خواجه اباصلت
خواجه مراد
گنبد خشتی
میامی
خواجه اباصلت
«اباصلت هروی» مشهور به «خواجه اباصلت» خادم حضرت رضا (ع) بوده است، وفات خواجه را سال 236 ه.ق نوشته‌اند. آرامگاه وی در کنار جاده مشهد، فریمان در فاصله 10 کیلومتری مشهد واقع شده است. این بنا را هم حاج محمد علی درویش احداث کرده است که اینکه توسط اداره اوقاف و امور خیریه خراسان اداره می‌شود.
خواجه ربیع
در شمال غربی مشهد در انتهای خیابان خواجه ربیع آرامگاه با شکوه خواجه ربیع واقع است. نام خواجه ربیع در تاریخ (ربیع بن خثیم) است. وی از اصحاب پیغمبر اسلام و نیز از سرداران سپاه 11 حضرت علی (ع) بوده است.
این بنا به توصیه شیخ بهایی به شاه عباس صفوی در نیمه اول قرن هجری ساخته شد. طرح آرامگاه در نمای بیرونی هشت ضلعی ودر درون چهار ایوانی است. از انتهای ایوانهای اضلاع بزرگ راهروهایی به درون باز شده‌اند. برفراز بنا گنبد فیروزه‌ای رنگ قرار گرفته است که ارتفاع گنبد تا کف 18 متر می‌باشد. بقعه خواجه ربیع از نظر هنری نیز جایگاه والایی دارد زیرا کاربرد کاشی‌های الوان در نمای خارجی، نقاشی‌های طلایی رنگ بر رویه دیواره داخلی و نیز دو کتیبه به خط (علیرضا عباسی) در سالهای 1026 و 1029 ه.ق جلوه خاصی به آن بخشیده است. کاشی‌کاری بنا از نوع یک رنگ و معرق و زیررنگی است که نقش‌های زیبای هنری و گیاهی و کتیبه‌ها را شکل داده‌اند. آرامگاه خواجه ربیع یک از ابنیه زیبا، دیدنی و متبرک است که به همین علل همه وقت مورد توجه و مراجعه اهالی مشهد و زائران و مسافرانی است که به مشهد مشرف می‌شوند.
خواجه مراد
«هرثمه بن اعین» مشهور به خواجه مراد از یاران امام رضا (ع) بوده است که در سال 210 ه.ق وفات یافته. و اکنون مقبره وی در 14 کیلومتری جنوب شرقی مشهد در بلندیهای مشرف بر بینالود قرار گرفته است. حاج محمد علی درویش ملقب به نور علیشاه این محل را در زمان معاصر ساخته و هم تحت مراقبت و حفاظت خود قرار داده. و تعمیر نموده است. وی با این کار موجبات رفاه مسافرین را فراهم آورد. این بنا اکنون توسط اداره اوقاف و امور خیریه خراسان اداره می‌شود.
گنبد خشتی
این آرامگاه در کوچه نوغان خیابان طبرسی، نزدیک به فلکه طبرسی واقع است. در این مکان «امامزاده محمد» مدفون است. نسبت این امامزاده با هجده واسطه به «امام سجاد (ع)» می‌رسد. گنبد این آرامگاه اجری است و به همین علت به «گنبد خشتی» مشهور شده است. سبک معماری آرامگاه به بناهای دوره صفویه شباهت دارد و بنای آن در زمان شاه عباس صفوی ساخته شده است.
میامی «امامزاده یحیی»
امامزاده یحیی یکی از فرزندان زید، و نواده امام زین‌العابدین (ع) است. مادرش ریطه دختر ابی هاشم عبداله بن محمد حنیفه می‌باشد. وی در سال 107 ه.ق متولد شد. یحیی برای ادامه مبارزات خود علیه بنی‌امیه چون امنیت جانی نداشت از نینوا «کربلا» به مدائن و از آن جا به خراسان هجرت کرد. سرانجام در جوزجان از توابع خراسان قدیم (واقع در افغانستان کنونی) در سال 125 ه.ق به سن 18 سالگی به شهادت رسید. بقعه مبارکه امامزاده یحیی با نام «میامی» در جاده سرخس و به فاصله 50 کیلومتری مشهد می‌باشد. این آرامگاه در دامنه کوهی به فاصله یک کیلومتر از قریه میامی واقع شده است. بنای ساختمان متعلق به قرن دهم ه.ق است.
تاریخچه مشهد
مهمترین عاملی که در طول تاریخ در شکل گرفتن محل سکونت کنونی مشهد مؤثر بوده است، موقعیت طبیعی حوضه کشف رود و رودخانه اترک می‌باشد. با در نظر گرفتن این عامل به عنوان امری نسبتاً ثابت برای جذب جمعیت، می‌توان تأثیر عوامل تاریخی و سیاسی و اجتماعی و مذهبی را در دوره‌های مختلف بررسی نمود.
حوضه رودخانه کشف‌رود در تمام دوره اسلامی و حتی در دوره پیش از اسلام از مراکز عمده سکونت در خراسان شمالی بوده است. در دوره اسلامی مهمترین و پرجمعیتی‌ترین سکونتگاه، حوضه کشف رود ولایت توس بوده که مرکز آن شهر تابران بوده است. به مرور زمان از اهمیت شهرهای تابران و نیشابور کاسته و آبادیهای جدیدی به اسامی نوغان و سناباد رشد نمودند. سناباد در 2 کیلومتری نوغان قرار داشته و کاخ حمید بن قحطبه طلائی واقع در خراسان که اکنون عمارت آستانه شهر مقدس مشهد است در میان باغ بزرگی در این دهکده قرار داشته است.
در بهار سال 193 ه.ق هنگامی که هارون جهت سرکوب شورشی در سمرقند به نوقان رسید مریض و سپس فوت نمود وی وصیت نموده بود پس از مرگ او را در باغ مجاور محل اقامتش دفن نمایند. مآمون جانشین هارون پس از گذشت چند سالی از خلافتش در اثر طغیانی که علیه وی در عراق پدید آمد به قصد آنکه تمایل شیعیان را به خود جلب کند «حضرت رضا (ع)» را به ولایت عهدی نامزد کرد. حضرت رضا (ع) پس از یکسال اقامت در مرو عازم بغداد شد.
مشهد از شهریور 1320 که مصادف با اشتعال ایران توسط نیروهای متفقین به دلیل وجود ناامنی در مناطق روستایی و امنیت مناسب در مشهد به علت وجود پادگانها و مراکز نظامی و نیز خشک سالی‌های جنوب خراسان بویژه در سال زراعی 1326-27 و تأسیس دانشگاه مشهد در سال 1326 ه.ش پذیرای جمعیت زیادی بود که در رشد جمعیت نقش داشته‌اند. به دنبال دگرگونیهای سیاسی، اقلیمی و آموزشی فوق، تحولات تکنیکی به ویژه مجهز شدن شبکه حمل و نقل درون شهری به وسایل نقلیه جدید (افزایش اتوبوسها از 3 دستگاه به 77 دستگاه، ورود تعداد 10 دستگاه تاکسی در سال 1328 که تا سال 1324 به 200 دستگاه افزایش یافت) و از همه مهمتر برقراری ارتباط بین مشهد و تهران از طریق شبکه راه‌آهن در سال 1336 ه.ش و نیز پرداخت وام به دارندگان زمینهای واقعی توسط بانک رهنی در سال 1336 ه.ش از عواملی بودند که دست به دست یکدیگر داده و جمعیت شهر مشهد در سال 1335 ه.ش به 241989 نفر رسانده است بطوریکه رشد سالیانه جمعیت در طول 16 سال (1319-1335 ه.ش) به طور متوسط 2% بوده است.
از حدود سال 1335 ه.ش به دلیل تغییرات اساسی در ساخت اقتصادی کشور به ویژه درآمد حاصل از فروش نفت، مستحکم شدن سیاست‌های تجاری – اقتصادی و فرهنگی، گسستگی نظام ارباب رعیتی به دنبال اجرای اصلاحات ارضی در سال 1342 ه.ش، رشد جمعیت نیز دچار تغییر و تحولاتی اساسی گردید به طوری که جمعیت شهر از 241998 نفر در سال 1335 ه.ش به 409616 نفر در سال 1345 رسید مه نرخ رشد سالانه‌ای در حدود 5/4 درصد داشته است.