جغرافیای مهاباد :: زلزله و مسائل زمین‌ساختی شهر و منطقه مهاباد
شهر مهاباد از دیدگاه لرزه زمین ساختی (Seismotectonics)
مهاباد در جنوب دریاچه ارومیه و در حد فاصل سیستم خطواره‌های ارومیه که دریاچه ارومیه را احاطه نمودهاند و ادامه روند سیستم گسله زاگرس و در زون دگرگونی سنندج-سیرجان واقع شده است. از دیدگاه فعالیت لرزه خیزی این منطقه به نسبت زون بسیار فعال گسل پیرانشهر که در جنوبغربی و غرب و همچنین سیستم خطواره های ارومیه که در شمال آن قرار دارد منطقه ای نسبتًا آرام را مشخص می‌نماید.
روند خطواره های ساختاری ارومیه که بصورت نردبانی در حد فلصل دو سیستم گسله تبریز- زنجان و زرینه رود - اراک قرار گرفته‌اند حوضه فروروی را در یک سیستم کششی مماسی - راستگرد ایجاد کرده است که در این سیستم حوضه دریاچه ارومیه در حال فرورفتن میباشد. در این میان خط ساختاری تبریز - زنجان همراه با فعالیت بسیار زیاد لرزه خیزی و وقوع حداکثر 12 زمین لرزه ویرانگر در تبریز طی سده گذشته منطقه‌ای پر فعالیت را معرفی میکند. از سوی دیگر منطقه خرد شده زاگرس نیز که در بخش جنوب غربی وغرب محدوده شهر مهاباد قرار گرفته محل وقوع زلزله های فراوان و ژرف می باشد.
بهرحال منطقه جنوب دریاچه ارومیه و ادامه روند خط ساختاری تبریز - زنجان به‌سوی جنوب-شرقی به لحاظ فعالیت زمین لرزه ای ، منطقه ای آرامتر است به نحوی که تاریخچه زلزله های ثبت شده هیچ زلزله ای با بزرگی بیشتر از 5 ریشتر در این محدوده را نشان نمی دهد. بنابر این اگر فرض شود در این مکان یک نبود لرزه ای(Seismic Gap) وجود دارد ، می توان در نظر گرفت وقوع زلزله‌ای شدید در محل این نبود (Gap) ، غیر محتمل نمی باشد. لازم به یادآوری است که محدوده مورد نظر در بخش جنوب و جنوب شرقی دریاچه ارومیه واقع شده است که مهاباد را نیز در بر‌می‌گیرد.
گسل سد مهاباد
طی بررسیهای اخیری که به منظور ترمیم سد مهاباد که قسمتی از بخشهای میانی آن نشست کرده به عمل آمده است ، مشخص گردیده که سد مهاباد در دره گسله واقع شده است. این گسل در گزارشات زمین شناسی و نقشه‌های لرزه زمین‌ساختی قبلی معرفی نشده بود.
گسل سد مهاباد در محل مهاباد در محل ساختگاه سد باعث بهم ریختگی مشخص در سنگهای کربناته (سنگ آهکی و دولومیت) دوره کرتاسه که حاوی میان‌لایه‌های شیلی هستند شده و به صورت یک شکستگی جوان دیده میشود. این گسل احتمالا دارای عملکرد عادی (کششی وزنی) بوده و حد رسوبات کربناته مربوطه به دوران کرتاسه را در بخش شمالی دره و نیز در محل آن با رسوبات آهکی و کنگلومراهای عهد حاضر (در شهر مهاباد) و مرز بیرون‌زدگی‌های‌‌آتشفشانی دوران چهارم (دره شرقی مهاباد) را مشخص نماید.
گسل سد مهاباد با تظاهرات بسیاری از دوران چهارم مشاهده میشود که از آن جمله می‌توان به چشمه‌های آب معدنی در بالادست و پائین دست سد مهاباد و بیرون زدگی‌های تراورتنی در امتداد دره و در بالادست سد اشاره نمود. همچنین ادامه روند گسلش در دره شرقی شهر مهاباد مشاهده میشود که این گسلش در مکان یاد شده حد بین لایه های آتشفشانی جوان و رسوبات قبل از دوران اول زمین شناسی (انفراکامبرین) را مشخص نموده است. طول قطعی این گسل حدود 10 کیلومتر تعیین گردیده است.
زمین لرزه محتمل درشهر مهاباد
با استناد با پهنه‌بندی مقدماتی خطر نسبی زلزله در ایران که توسط وزارت مسکن و شهرسازی به منظور کاربرد در آئین نامه طرح ساختمانها در برابر زلزله تهیه شده است . خطر نسبی زلزله در شهر مهاباد متوسط میباشد. بدین ترتیب با استناد به آئین نامه فوق الذکر شتاب مبنای زلزله محتمل در این منطقه معادل 0/25 شتاب ثقل یا بعبارت دیگر برابر 2/45 متر بر مجذور ثانیه منظور میگردد. از طرف دیگر بررسی گسل مهاباد با توجه به طول ده کیلومتری آن که در پیش گفته شد ، نشان میدهد که این گسل قادر است موجب زمین لرزه ای با بزرگی 6/4 ریشتر گردد. به این ترتب امکان ایجاد شتاب افقی حداکثر 3/8 متر بر مجذور ثانیه وجود خواهد داشت.
به منظور نتیجه گیری نهایی با توجه به عدم تکمیل مطالعات گسل سد مهاباد و تازگی اطلاعات بدست آمده که منجر به عدم اطمینان کافی به نتایج محاسبات میگردد و از طرف دیگر آئین نامه طرح ساختمانها در برابر زلزله که موضوع استاندارد شماره 2800 رسمی کشور میباشد شتاب مبنای طرح که در محاسبات بکار گرفته میشود حداقل معادل 2/45 متر بر ثانیه پیشنهاد میگردد. البته لازمست به اطلاعات بدست آمده از بررسی گسل سد مهاباد نیز توجه داشت.
ارائه پارامترهای مورد نیاز طراحی
برای محاسبه نیروی جانبی زلزله روش تحلیل استاتیکی معادل موضوع بند 4-2 آئین نامه طرح ساختمانها در برابر زلزله پیشنهاد میگردد. در این روش نیروی جانبی زلزله بر مبنای زمان تناوب اصلی نوسان ساختمان و با استفاده طیف بازتاب طرح تعیین میگردد.
از آنجائیکه مقررات این آئین نامه ، مقررات الزامی تامین ایمنی ساختمانها در برابر زلزله شناخته شده و تحت استاندارد شماره 2800 موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران ، استاندارد رسمی کشور شناخته شده است از ذکر جزئیات روش محاسبه که موجب تطویل کلام میشود خودداری شده و تنها پارامترهایی که لازمست از دیدگاه زمین شناسی و ژئوتکنیک تعیین گردند ارائه گردیده است:
شتاب مبنای طرح
با توجه به مطالب گفته شده در بخش "زمین لرزه محتمل در شهر مهاباد" شتاب مبنای طرح معادل 0/25 شتاب ثقل یا 2/45 متر بر مجذور ثانیه تعیین میگردد.
طبقه بندی نوع زمین
نوع زمین در منطقه مورد مطالعه در گروه III طبقه‌بندی نوع زمین موضوع بند 2-4-4 از آئین نامه فوق الذکر قرار میگیرد-یاداور میگردد ملاک تصمیم گیری علاوه بر تراکم کم لایه‌های مورد مطالعه و عمق کم بستر سنگی می باشد.
جغرافیای مهاباد :: خصوصیات جغرافیایی و اقلیمی
حدود جغرافیایی
شهرستان مهاباد در منطقه جنوبی استان آذربایجانغربی و دریاچه ارومیه واقع شده است. این شهرستان از طرف شمال به دریاچه ارومیه و شهرستان میاندوآب ، از مشرق به شهرستان بوکان ، از جنوب به شهرستانهای سقز و سردشت و از طرف مغرب به شهرستانهای پیرانشهر و نقده محدود است. مساحت آن 2592 کیلومتر مربع که 6/9 درصد از مساحت استان را دارا می باشد.
مختصات جغرافیایی
شهرستان مهاباد بین 45 درجه و 43 دقیقه طول شرقی و36درجه و 58 دقیقه تا 36 درجه و 32دقیقه عرض شمالی واقع شده است.
ارتفاع از سطح دریا
ارتفاع شهر مهاباد از سطح دریای آزاد 1385متر است. برمبنای اطلاعات نقاط مختلف شهرستان مهاباد بین 1283 (روستای قزل قوبی) تا 2800 متر در تغییراست بطور کلی نقاط حاصلخیز و زارعی شهرستان در ارتفاع 1200تا1500متر واقع است.
توپولوژی و ژئوگرافی و ژئومرفولوژی منطقه مهاباد
شهرستان مهاباد منطقه ای کوهستانی است که بیش از نیمی از سطح آن را کوهستانهای رفیع تشکیل می دهند. دشت مهاباد که حاصلخیزترین منطقه شهرستان است ، مانند مثلثی است که قاعده آن از شمال غربی تا شمال شرقی کشیده شده و ارتفاع این مثلث درجنوبی ترین نقطه در مسیر رودخانه مهاباد تا روستای خانگه ادامه می یابد. علاوه بردشت مهاباد منطقه ای نیز در جنوب شرقی شهرستان به دلیل وجود انشعاباتی از رودخانه های دائمی شهرستان جزو دشتهای حاصلخیز وکشاورزی به حساب می آید.
اوضاع اقلیمی
در تقسیمات اقلیمی کشور ایران ، شهرستان مهاباد از نظر تقسیمات اقلیمی زمستانی در منطقه خیلی سرد و درتقسیمات اقلیمی تابستانی در منطقه معتدل و مرطوب قرارگرفته است. در نقاط مرتفع معدل درجه حرارت سالیانه کم و در حدود 9 درجه سانتیگراد است و با کاهش ارتفاع و در قسمت شمال منطقه معدل درجه حرارت سالیانه افزایش می یابد و به حدود 12 درجه سانتیگراد می رسد. مهاباد در تابستانها نسبتا گرم و زمستان ها سرد و پربرف است. میزان بارندگی نسبت به ارتفاع های منطقه متفاوت است. از ارتفاعات ، رودخانه ها و چشمه سارهای فراوانی سرچشمه می گیرند که جهت کلی آنها به سوی دریاچه ارومیه است. به سبب بارندگی کافی و بموقع و مناسب بودن جنس خاک دشت مهاباد و تولید محصولات کشاورزی از اهمیت زیادی برخوردار است.
میزان حرارت
حداکثر حرارت در تیرماه 23/33 درجه سانتیگراد و متوسط حداقل درجه حرارت در دیماه معادل 15/7- درجه سانتیگراد است. میزان درجه حرارت مطلق حداکثر42 درجه در تیرماه و حداقل در بهمن ماه30- درجه می باشد. با بررسی درجه حرارت سالیانه شهر مهاباد متوسط حداکثر27/19 درجه سانتیگراد ، درجه متوسط حداقل21/4 ، حداکثر مطلق 42 درجه و حداکثر مطلق 42 درجه و حداکثر مطلق 30- درجه سانتیگراد است.
تعداد روزهای یخبندان
یخبندان شهر مهاباد به علت سرمای زیاد از اواسط آبان ماه شروع و تا اوایل فروردین ماه ادامه دارد و بیشترین روزهای یخبندان معادل 26 روز در دی ماه می باشد ، به طورکلی 99 روز از سال یخبندان است.
میزان بارندگی
در شهر مهاباد میزان بارندگی در ارتفاعات بیشتر از نقاطی است که ارتفاع کمتری دارند. نقاط مرتفع منطقه مهاباد بر روی خطوط هم باران 750 میلیمتر در سال قرار دارند با کاهش ارتفاع از میزان بارندگی کاسته می شود و در انتهای شمال دشت مهاباد به300 میلیمتر در سال می رسد. در طول ده سال میزان متوسط بارندگی سالیانه حدود350 میلیمتر می باشد که بیشترین آن در فرودین ماه معادل 24/79 میلیمتر و کمترین میزان بارندگی در مرداد ماه معادل 3/0 میلیمتر است. حداکثر بارندگی روزانه در دیماه معادل 38 میلیمتر می باشد.
رطوبت نسبی
میزان رطوبت نسبی هوا در قسمتی از منطقه مهاباد که مجاور دریاچه ارومیه است بیشتر است. شهر مهاباد در مرطوبترین ساعات روز (30/6) متوسط نسبی 1/63 درصد و در مرطوب ترین ساعات روز (30/12) برابر3/52 درصد می باشد که نمایانگر بالابودن میزان رطوبت نسبی در مقایسه با سایر نقاط واقع درفلات ایران است. از نظر درصد رطوبت نسبی مهاباد جزو نقاط نیمه خشک کشور محسوب میشود.
سیستم حرکت آبهای سطحی (باران) و رودخانه‌های شهرستان
بطورکلی شیب عمومی شهرستان مهاباد از جنوب به سمت شمال و شمالغربی در مسیررودخانه مهاباد است. در منطقه خلیفان شیب عمومی از سمت شمالغربی به سمت جنوبغربی و در مسیر رودخانه مهاباد ، بوکان میباشد. بسته به موقعیت استقرار کوهها و بلندیهای شهرستان ، شیب‌های موضعی نیز در مشرق و جنوبغربی و جنوب شهرستان مشاهده میگردد.