کلیات استان کرمان
استان پهناور کرمان با مساحتی حدود 47/181714 کیلومتر مربع، در جنوب شرق فلات ایران واقع شده و 11 درصد از خاک کشور را در بر می گیرد و به لحاظ وسعت مقام دوم را بعد از استان خراسان حائز می باشد. از نظر موقعیت جغرافیایی بین 20 54 تا 34 59 طول شرقی و 29 26 تا 58 31 عرض شمالی قرار گرفته است. استان مذکور از شمال و شمال شرق به استان خراسان، از شرق به استان سیستان و بلوجستان، از شمال غرب و غرب به استان یزد، از جنوب غرب به استان فارس و از جنوب به استان هرمزگان محدود می گردد. این استان شبیه مثلث نامنظم بوده که قاعده آن به پهنای حدود 470 کیلومتر؛ در بخش شمالی محدوده استان قرار دارد. فاصله بین حد جنوبی و شمالی یا طول استان نیز حدود 630 کیلومتر است. شهر کرمان مرکز استان در 1038 کیلومتری جنوب شرق شهر تهران قرار دارد.
در سال 1286 ه.ش پس از تصویب قانون تشکیل ایالات و ولایات توسط مجلس؛ ایران به 4 ایالت آذربایجان، کرمان و بلوچستان، فارس و بنادر، خراسان و سیستان و 12 ولایت استرآباد، مازندران، گیلان، زنجان، کردستان، لرستان، کرمانشاهان، همدان، اصفهان، یزد، عراق عجم و خوزستان تقسیم شد.
در 16 آبان ماه سال 1316، قانون جدیدی تصویب و طبق آن ایران به 10 استان و 49 شهرستان تقسیم گردید. در این تقسیمان کرمان و مکران بعنوان استان هشتم تعیین گردیده و شامل 11 شهرستان کرمان، رفسنجان، جیرفت، سیرجان، بم بندرعباس، ایرانشهر، چابهار، زابل، زاهدان، و سراوان و 39 بخش بود.
بر اساس آخرین تقسیمات کشوری تا سال 1345، ایران به 13 استان، 6 فرمانداری کل و 138 فرمانداری تقسیم شد و کرمان نیز بعنوان یکی از استانها، دارای 6 شهرستان و 18 بخش گردید.
در سال 1355 استان کرمان به 8 شهرستان، 18 بخش، 22 دهستان، و 16 شهر و در سال 1360 به 10 شهرستان، 22 بخش و 121 دهستان تقسیم شد.
در سال 1375 تغییراتی در تعداد بخشها و دهستانهای استان بوجود آمد و با افزایش آنها، تعداد واحدهای تقسیمات کشوری استان به 10 شهرستان، 31 بخش و 141 دهستان رسید.
در سال 1376 راور که یکی از بخشهای شهرستان کرمان محسوب می شد به شهرستان تبدیل شد. وضعیت تقسیمات کشوری استان در جدول شماره 1 ارائه گردیده است.
جغرافیای طبیعی
اقلیم
بطور کلی آب و هوای استان کرمان خشک و تا فراخشک ارزیابی شده و از مشخصات بارز آن، رطوبت و بارندگی کم، تبخیر و تعریق فوق العاده زیاد و اختلاف شدید درجه حرارت در فصول تابستان و زمستان و در طول شبانه روز است. وضعیت اقلیمی نواحی مختلف استان کرمان، تحت تاثیر عوامل منطقه ای و فرامنطقه ای متعددی قرار دارد. از جمله این عوامل می توان به امتداد رشته کوههای زاگرس و کوههای مرکزی واقع شدن کویر لوت درشرق، عرض جغرافیایی پایین، وسعت منطقه، زاویه تابش خورشید، فیزوگرافی منطقه، تاثیر توده های هوایی مختلف و... اشاره نمود. عوامل فوق باعث شده که اقلیم استان به سه منطقه 1) کویری وحاشیه کویری 2) گرمسیری و سردسیری 3) معتدل کوهستانی تقسیم شود.
در فصل تابستان بخش شمالی و غربی استان بیشتر تحت تاثیر توده هوای تروپیکال بری قرار دارد. منشا این توده هوا از شمال غرب و شمال است. بخش شرقی بیشتر تحت تاثیر جبهه شمال شرق بوده، که منشا آن افغانستان و کویر لوت است. توده های هوای گرم و خشک عربستان و صحرا از جنوب غرب، استان را تحت تاثیر قرار می دهند. توده های مرطوب اقیانوس هند نیز از جنوب شرق وارد منطقه می شوند.
بارندگیهای استان در اثر چهار منشا متفاوت و گاهی متداخل با هم ایجاد می شود که به ترتیب عبارتند از:
الف- بارندگیهای جبهه ای وابسته به سیکلونهای غربی: منشا عمومی بارندگیهای این استان، جریانات مرطوبی است که همراه با مرکز کم فشار در جهت عمومی غرب به شرق به مدت 7 ماه از سال (از اواسط مهرتا اواسط اردیبهشت) از سه جهت به این منطقه می رسند:
جبهه مدیترانه ای که از سمت دریای مدیترانه می آید.
منشا جبهه دون از اقیانوس اطلس شمالی (اسکاندیناوی) است.
بخش دیگر این سیکلون پس از عبور از دریای سرخ و خلیج فارس (به نام سودانی) از جنوب غرب نفوذ می نماید.
ب- بارندگیهای اوروگرافیک (کوهستانی): افزایش ارتفاع در کوههای مرکزی استان سبب افزایش میزان بارندگی می شود. البته باید توجه داشت که میزان بارندگی در بخش شرقی استان در مقایسه با غرب آن بسیار کم است.
ج- بارندگیهای ناشی از جابجایی هوا Convection: این گونه بارندگیها عموما در بعدازظهر و در فصول بارش به علت ناپایداریهای هوا بویژه در فصل بهار حاصل می شود.
د- بارندگیهای موسمی: بارندگی مذکور در شهرستان های کهنوج و جیرفت در ماههای تیر و مرداد اتفاق می افتد.
براساس تقسیم بندی اقلیمی به روش کوپن این استان به سه تیپ اقلیمی زیر تقسیم می شود:
اقلیم Bwsah با آب و هوای بیابانی خیلی گرم و خشک که بیشتر شامل چاله جازموریان، جیرفت، کویر لوت، کوههای شرق کرمان – شهداد و بم می گردد.
اقلیم Bwsah با آب و هوای بیابانی گرم و خشک که شامل نواحی وسیعی از دامنه های شمالی کوههای لاله زار، قسمتهایی از کویرهای لوت، بافق و خورنق ، نواحی کوهپایه ای کرمان، انار و رفسنجان می گردد.
اقلیمBwsah با آب و هوای بیابانی و نسبتا گرم و خشک که بیشتر نواحی دشت کرمان دامنه های پست جبالبارز و سیرجان را در بر می گیرد.
در سیستم طبقه بندی به روس سیلیانینف که بر اساس ضریب هیدرومتریک صورت گرفته، نواحی مختلف استان دارای شرایط اقلیمی زیر است:
اقلیم فراخشک: شامل بهادر آباد، نراب، علی آباد، جیرفت، زیارتگاه ده سیف، شهداد، رحمت آباد ریگان، بم، فردوسیه نوق، رفسنجان، زرند و باغین.
اقلیم خشک : شامل نواحی خاتون آباد، سیرجان؛ جیرفت، دولت آباد اسفندقه، کرمان، گلزار ، تنگل راور، فیروزآباد گرگین خبرو سیرچ
اقلیم نیمه خشک شدید: بافت سلطانی و بافت
اقلیم نیمه خشک میانه: لاله زار و راین.
منابع آب
الف) آبهای سطحی:
حدود 93 درصد از محدوده استان کرمان در داخل حوضه آبریز ایران مرکزی قرار گرفته و 7 درصد مابقی در محدوده حوضه آبریز خلیج فارس و دریای عمان واقع شده است.
حوضه آبریز ایران مرکزی در محدوده این استان به چهار حوضه آبریز فرعی و هریک از این حوضه های فرعی به چند زیر حوضه تقسیم شده که به قرار زیر هستند:
حوضه آبریز کویر لوت با مساحت 69657 کیلومتر مربع که شامل زیر حوضه های گلباف، شهداد، راور ، بم، نرماشیر و راین- ساردوئیه می گردد. رودخانه های اصلی حوضه مذکور عبارت اند از: آب باریک، بنا، تهرود، چیدان، حوری، خانه مرغزار، دهن درودی، سربند(نساء) شترکش، شوراب، شورشهداد، شیرین رود، گوک و میان رود.
حوضه آبریز کویر در انجیر (کویر بافق) با مساحت 42138 کیلومترمربع که به زیر حوضه های باغین- کرمان ، ماهان، زرند، کوهبنان، سیریز- بردسیر، گلزار (قریت العرب) انار، نوق و رفسنجان تقسیم می شود. رودخانه های لاله زار (کبوترخان)، چاورچی، چترود، چاری، درارود، سفیدان، شاهزاده عباس، و هفت کوشک مربوط به این حوضه آبریز هستند.
حوضه آبریزجازموریان با مساحت 30099 کیلومتر مربع که زیر حوضه های بافت، دشتاب، جیرفت، اسفندقه، کهنوج، رودبار و قلعه گنج را در بر می گیرد. رودخانه هایی که در این حوضه جاری هستند عبارت اند از: بافت، هلیل رود، پای میش، رابر، زرتشت، کمرکان، مورگان و گسک چوغان.