واکسن چیست؟
موجود زنده ، مانند بدن انسان به خودی خود نیروی مقاومت و غلبه یافتن بر میکروبها را دارد . این حالت را « مصونیت » می نامند. اما در برخی از موارد باید بدن را از خارج کمک کرد ، تا چنین مصونیتی را پیداکند. در بسیاری از بیماری هایی که از ویروس پدید می آیند،اگر انسان یکبار آن بیماری را بگیرد و خوب بشود دیگر در برابر آن مصونیت پیدا می کند. مثلاً آبله، سرخک و آبله مرغان از بیماری هایی هستند که اگر یک بار انسان آنها را بگیرد، برای همیشه از آنها مصونیت پیدا می کندیعنی دیگر آنها را هرگز نخواهد گرفت.
اما بیماری های دیگری مانند آنفولانزا ممکن است چند بار به سراغ به سراغ انسان بیایند. پس برای رهایی از چنگ آنها می آیند و به طور مصنوعی در انسان مصونیت ایجاد می کنند.
بدین طریق که ویروس ضعیف شده آن بیماری را به بدن تزریق کرده ، انسان را دچار یک حالت خفیفی از آن بیماری می نمایند. ولی چون این بسیار ضعیف است، انسان به زودی بهبودی می یابد و پس از بهبودی کامل برای یک مدت طولانی در برابر آن مرض ، مصونیت می یابد .
واکسن زدن یعنی تزریق ویروس ضعیف یک بیماری به بدن.
واکسن دارای میکروب بیماری است که البته آنرا ضعیف و بی آزار ساخته اند واکسن از پی تزریق در بدن انسان « پادزهر » درست می کند که با ویروس بیماری وارد نبرد می شوند و آنها را خنثی میکنند
طرز ساختن واکسن چگونه است؟
واکسن را اینگونه میسازند : نخست حیوانی را عمداً دچاربیماری مورد نظر می کنند . سپس ویروس آن بیماری را از بدن حیوان مزبور جدا می سازند .
مجدداً این ویروس را به حیوانی دیگر تزریق می کنند و پس از بیمار شدنش ، باز ویروس را از بدنش جدا می سازند . آنقدر این عمل را تکرار می کنند تا به قدری ویروس ضعیف گردد که اگر آنرا به بدن انسانی تزریق کنند نه تنها او را بیمار نکند، بلکه برایش مصونیت هم پدید آورد.
راه دیگر واکسن سازی این است که آن را از ویروسهای مرده یا بی فعالیت به دست می آورند.
با تزریق این نوع واکسن بدن مشغول ساختن پادزهر می شود و خود را آماده دفاع در برابر میکروب اصلی می کند .برای بیماری خواب و آنفولانزا از این روش استفاده می کنند و بالاخره گاهی هم خود ویروس را بی آنکه ضعیفش گردانند از راه پوست به بدن تزریق می نمایند . آنگاه چون ویروس از راه غیر طبیعی وارد بدن گردیده ، باز در آن ایجاد مصونیت میکند .
تاریخچه ی واکسن
ادوارد جنر واکسن را در پی کار طولانی و طاقت فرسا در آزمایشگاه کشف نکرد . در 19 سالگی شیر دوشی به او گفته بود که هرگز به آبله مبتلا نخواهد شد ، چون قبلاً به آبله گاوی مبتلا شده بود .بعد ها وقتی جنر پزشک شد و به بی فایده بودن تلاشهایش برای درمان این بیماری پی برد ، جمله آن شیر دوش را به خاطر آورد . اوتحقیق کرد و دریافت شیر دوشان تقریباً هرگز ، حتی وقتی از مبتلایان به آبله پرستاری می کنند ، دچار آبله نمی شوند .
به نظرش رسید که آبله گاوی را به افراد تلقیح کند ، تل آنها را از ابتلا به بیماری مرگبار تر آبله مصون سازد .این بخت یاری حقیقی بود . بدون اینکه زحمتی بکشد ، در یافت که آبله گاوی باعث ایمنی در برابر آبله می شود . قوه تشخیص او به اندازه ای بود که توانست به ارزش این حقیقت پی ببرد و از آن استفاده کند.
ادوارد جنر به سال1749 در برکلی از توابع گلاستر شر انگلستان به دنیا آمد . شش ساله بود که پدرش ، یک روحانی مسیحی ، درگذشت ، برادر بزرگترش مسئولیت تربیت او را به عهده گرفت. تحصیلات ابتدایی خود را در مدارس محلی گذراند ، ودر آنجا به تاریخ طبیعی علاقه مند شد . تحصیل طب را زیر نظر دانیل لادلو ، از جراحان سادبری آغاز کرد . در این هنگام بود که شیر دوش ، رابطه بین آبله گاوی و آبله را برایش تعریف کرد . جنر در سال 1775 در زمینه عقاید روستاییان گلاستر شر در باره آبله به تحقیق پرداخت دریافت که دو نوع آبله گاوی وجود دارد ، وفقط یکی از آنها از آبله پیشگیری میکند . همچنین تعیین کرد که نوع موثر آبله گاوی تنها وقتی اثر محافظتی دارد که در مرحله خاصی از بیماری منتقل .شود
او برای آزمودن نظریه اش مقداری از مایع درون تاولها دست شیر فروشی را که به آبله گاوی مبتلا بود بیرون کشید و آن را به لندن برد و بادقت مایع آبله را به پسرکی تلقیح کرد و همان طور که جنر پیش بینی کرده بودپسرک به آبله دچار نشد . جنر از واژه واکسیناسیون استفاده نکرد، بلکه به جایش لفظ مایه کوبی یا « واریوله واکسینه» را به کار برد معنای لغوی اصطلاح لاتینی اخیر « تاولهای ریز گاو » است تا حدود یک قرن بعد ، مایه کوبی جنری آبله گاوی ، تنها روش ایمن سازی علیه بیماری بود . در سال 1880 لویی پاستور برای ایمن سازی مرغان علیه وبا ، که در یک همه گیری ،10%طیور فرانسه را از بین برده بود ، روشی ابداع کرد . او باکتری ایجاد کننده این بیماری را جداسازی کرد و با کشت شکل ضعیف شده و تلقیح آن به مرغان ، آنها را نسبت به حمله مرگبار بیماری ایمن ساخت . اصول کلی روش پاستور با روشی که جنر برای مایه کوبی با آبله گاوی ابداع کرد یکی بود . قبل از آنکه ویروس آبله به شکل آبله گاوی به شیر دوش منتقل شود ، در بدن گاو ضعیف شده بود .در سال 1881 ، پاستور با روی آوردن به سیاه زخم ،که از بیماریهای گاو و گوسفند است، باسیل آنرا جدا کرد . اواین باکتری را در دمایی بالاتر از دمای بدن حیوان کشت داد تا مایعی برای تلقیح تهیه کند که موجب حمله خفیف سیاه زخم در جانور شود ، و حیوان را برای روزی که دچار حمله شدید بیماری می شود ، ایمن سازد .
همانطور که خود پاستور گفت ، او برای ارج نهادن به شایستگی و خدمات مهم یکی از بزرگترین انگلیسیان ، یعنی جنر واژه واکسیناسیون را به طور کلی برای روش مایه کوبی پیشگیری کننده وضع کرد. چهار سال بعد پاستور واکسنی برای بیماری که در حیوانات هاری و گاه در انسان آب گریزی خوانده می شود،ابداع کرد
پژوهشهای پیش گامانه پاستور ،که بر کشف بخت یارانه جنر مبتنی بود،ایمن سازی را به دانش بسیار کار آمد تبدیل کرد، و زمینه را برای وقوع انقلابی در مهار بیماری های عفونی آماده ساخت. شاید گذشته از کشف آنتی بیوتیکها،هیچ اکتشافی چنین تاثیر عمیقی بر سلامت انسان نگذاشته باشد .به نوشته و.ر کلارک در پایه های تجربی ایمنی شناسی معاصر (1986) گل سر سبد موفقیتها در فرایند ایمن سازی ریشه کنی کامل آبله بوده است. در نیمه نخست این قرن، سالانه حدود2تا3میلیون مورد جدید گزارش می شد.
در سال 1949 آخرین مورد آبله در ایالات متحده ، ودر سال 1977 آخرین مورد تایید شده سراسر جهان در سومالی گزارش شد .