پیشگفتار
خصوصی سازی حراج سرمایه نیست...
در این اواخر یکی از موضوع های جنجال برانگیز رسانه های خبری در مورد اقتصاد کشورمان مقوله خصوصی سازی و در راستای این خبر، بانک های خصوصی بوده است، ما را بر آن داشت علی رغم کمبود منابع اطلاعاتی در این خصوص، نسبت به دیگر موضوعات، بتوانیم گامی را در جهت تجزیه و تحلیل هرچه بیشتر این موضوع برداریم.
لذا خواننده عزیر! امیدواریم با عنایت و لطف الهی در جهت بالا بردن سطح آگاهی شما در این زمینه، موثر واقع شده باشیم.
با تشکر
تهیه کنندگان
مقدمه:
از انگیزه های اصلی در انجام این تحقیق بررسی این موضوع بوده که امروزه در جامعه ما آگاهی و اطمینان اکثر مردم نسبت به بانکهای خصوصی در کشور بسیار کم است و ما در ضمن تحقیق به جمع آوری اطلاعات و پرسشهای مردمی در صدد رسیدن به این موضوع بوده ایم که چرا آگاهی و اطمینان مردن پایین بوده و بانکهای خصوصی چه راهکارهایی برای افزایش این عوامل باید درنظر بگیرند تا بتوانیم آینده روشنی را برای بانکهای خصوصی در کشور ترسیم کنیم. در ضمن این تحقیق ما به بررسی خصوصی سازی در ایران پرداخته و دلائل و روشهایی را که برای تسریع خصوصی سازی در ایران مورد توجه قرار گیرد را بیان کرده ایم.
آشنایی با فرآیند خصوصی سازی در کشور یکی از موضوعات مهم در خور توجه است زیرا ما باید بدانیم که خصوصی سازی در کشور را باید از کجا شروع کنیم و چگونه موسسات دولتی را همگام با سایر موضوعات خصوصی وارد این جریان کنیم. در راستای این برنامه ها هم چنین باید به نقش بانکها در فرایند خصوصی سازی و نقاط صنعتی که در زمینه خصوصی سازی در ایران وجود دارد توجه نماییم. از تمام بررسی های فوق در نهایت به یک نتیجه گیری کلی خواهیم رسید که سطح آشنایی مردم در حال حاضر در مورد بانکهای خصوصی چگونه است و البته می توانیم از نتایج خصوصی سازی سایر کشورها استفاده نماییم و ببینیم مردم سایر کشورها چگونه با این پدیده برخورد کرده اند. البته نباید این مسئله از نظر دور بماند که برای انجام تمام موارد فوق و رسیدن به یک جمع بندی کلی اولین گام تبلیغات است. زیرا تا مردم با خصوصی سازی و بانکهای خصوصی آشنا نشوند نمی توان امیدوار به موفقیت فعالیتهای خصوصی سازی در کشورمان بود. چنانکه متاسفانه در آمار مشاهده می شود اکثر مردم حقی اطلاعی از روند خصوصی سازی ندارند و حتی قشر تحصیل کرده و دانشگاهی نیز در سطح آشنایی با نان چند بانک و یا حتی کمتر از این مقدار آشنایی دارند. تمام تلاش ما در این تحقیق بر این بوده که شما خواننده گرامی با مطالعه مطالب بتوانید تصویری از خصوصی سازی بانکها در ایران را در ذهن خود تصور کرده و آشنایی بیشتر با این مقوله بیابید.
در خاتمه لازم می دانم از همکاری صمیمانه استاد راهنما آقای دکتر عراقی و آقای حسینی معاون سردبیر ماهنامه اقتصاد ایران که ما را در تهیه این تحقیق یاری نمودند سپاسگزاری کنیم.
زهره سعادتمند – فاطمه گودرزی
فصل اول:
آشنایی با بانکداری
تاریخچه بانکداری در ایران
قبل از تأسیس بانک به صورت امروزی، عملیات بانکی به شکل سنتی و به صورت تبدیل و معاوضه پول صورت میگرفت.
همزمان با گسترش تجارت و کار و کسب در کشور، افراد بیشتری به کار تبدیل و معاوضه پول مشغول شدند. مبادله سکه نیز در کشور متداول بود. قبل از سلسله هخامنشی در کشور، عملیات بانکی توسط معابد و شاهزادگان صورت میگرفت و افراد عادی کمتر به این کار می پرداختند.
در عصر هخامنشی بازرگانی رونق یافت و در نتیجه، عملیات بانکی گسترش یافت و در نتیجه، عملیات بانکی گسترش یافت تا جایی که ایرانیان روشهای بانکی را از مردم بابل فرار گرفتند.
با رونق کار و کسب و تجارت در عصر پارتیان و ساسانیان، داد و سند سکه رواج یافت. برخی ار افراد متخصص شناسایی خلوص و اصالت سکه شدند. استفاده از پول کاغذی و سکه طلا پس از فتح لیدی توسط داریوش کبیر در سال 516 قبل از میلاد در کشور رواج یافت. در آن زمان سکه طلا به نام «در یک» ضرب گردید و به عنوان پول رایج مورد استفاده قرار گرفت.
در دوران ساسانیان و پارتیان هم پول ایرانی و هم پولهای خارجی در کشور به کار میرفت. با ظهور اسلام و قبول این دین در کشور به واسطه ممنوعیت پرداخت بهره در اسلام، داد و ستد پول و استفاده از سکه و اسکناس با رکود مواجه گردید.
در عصر سلطه مغول بر ایران، اسکناسی شبیه پول کشور چین رایج شد. این پول «چاو» نام داشت و منقوش به عکس «کیخاتو» بود. در پشت این اسکناس نوشته شده بود: «هرکس این اسکناس را قبول نکند، خود، همسر و بچه هایش تنبیه میشوند». ارزش این پولها از نیم تا 10 درهم بود.
همزمان با چاو، در دیگر شهرهای کشور پولهای دیگری رواج داشت که به تدریج از میان رفت. این پولها که مختص شهرها بود، به نام «شهرروا» معروف بود.
قبل از چاپ نخستین پول بانکی توسط بانک شاهی، نوعی کارت اعتباری یا حواله به نام «بیجک» توسط صرافان منتشر میشد. در واقع بیجک رسیدی بود که نشان میداد صراف چقدر پول از شخص وصول نموده است. همانطور که قبلاً اشاره شد، با ظهور اسلام، معاوضه پول از رواج افتاد در آن دوران فقط افرادی که از نظر اعتقادات مذهبی ضعیف بودند، به این کار میپرداختند. همین افراد رباخواری را در عصر اسلام رواج میدادند. برای توجیه کار خود، بهانه های مختلفی میاوردند.
با رونق تجارت در عصر صفوی، بخصوص زمان شاه عباس کبیر، مبادله آنها پول دوباره رونق گرفت و صرافان ثروتمند با باز نمودن حساب در بانکها خارج از کشور، فعالیت بین المللی خود را آغاز نمودند. مهمترین مرکز مبادله پول در آن زمان عبارت بود از شهرهای تبریز، مشهد، اصفهان، شیراز و بوشهر.
صرافی پول تا تأسیس بانک جدید خاور در سال 1850 میلادی ادامه یافت. در واقع با تأسیس این بانک، صرایف تعطیل شد.
در واقع، بانک جدید خاور، نخستین مؤسسه به شکل بانکهای امروزی در کشور بود. این بانک پایه های عملیات بانکی را در کشور ایجاد نمود این بانک انگلیسی بود و مرکز اصلی آن در لندن بود. این بانک بدون اخذ موافقت از دولت ایران تأسیس گردید.
بانک شعب خود را در شهرهای تبریز، رشت، مشهد، اصفهان، شیراز و بوشهر دائر نمود. در آن زمان، خارجیها میتوانستند بدون هیچ محدودیتی به امور اقتصادی و تجاری بپردازند.
برای نخستین بار در ایران، این بانک اجازه داد که مشتریان حساب باز نموده، سپرده گذاری کنند و چک بکشند. از این زمان استفاده از چک در مبادلات بازرگانی مرسوم شد.
بانک برای رقابت با صرافان، به حسابهای سپرده جاری خود بهره پرداخت میکرد. دفتر مرکزی این بانک در تهران، اسکناس «پنج قران» به صورت برات (یا حواله) منتشر میکرد. این حواله ها در مبادلات روزمره بکار میرفت و در بانک قابل تبدیل به سکه نقره بود.
با اجازه دولت و اعطای امتیاز به بارون جولیوس رویتر، بانک شاهی در سال 1885 میلادی تأسیس شد. این بانک در سال 1269 شمسی اموال و دارایی های بانک جدید خاور را خرید و به کار آن پایان داد.
فعالیتهای یانک شاهی شامل مبادلات تجاری، چاپ پول، انجام امور خزانه داری دولت ایران در داخل و خارج (به ازاء دریافت کارمزد) بود. در عوض، این بانک متعهد شد که 6 درصد از درآمد خالص بانکی خود (حداقل 4000 پوند در سال) و 16 درصد از درآمد حاصل از خدمات دیگر خود را به دولت ایران بپردازد.
مرکز قانونی بانک در لندن بود و بانک تابه قوانین انگلیس بود، ولی فعالیتهای آن در تهران متمرکز بود.
درس سال 1390 هجری، امتیاز چاپ اسکناس به مبلغ 000/200 پوند از این بانک خریداری و به بانک ملی ایران محول شد. بانک شاهی فعالیت خود را تا سال 1327 ادامه داد و در این سال نام آن به بانک انگلیس در ایران و خاورمیانه تبدیل گردید و تا سال 1331 فعالیت نمود.
در سال 1269 هجری. پولیاکف روس، امتیاز تأسیس بانک استقراضی را برای 75 سال از دولت گرفت. این بانک علاوه بر عملیات بانکی و رهنی، در زمینه حراج عمومی هم جواز داشت و بعدها دولت تزاری روس، امتیاز این بانک را خریداری نمود. در سال 1299 هجری، با امضای قراردادی، بانک فوق به دولت ایران انتقال یافت.
بانک تا سال 1312 با نام بانک ایران به فعالیت خود ادامه داد و سپس در بانک کشاورزی ادغام گردید.