فرش‌های ایرانی در مجلل‌ترین کاخ‌های دنیا و اتاق‌های ساده و بی‌تکلف روستایی وجود دارند و زیبایی آنها چشم‌ها را خیره می‌کند. فرش‌های ایرانی در تمام دوران نشان‌دهنده روح هنری کشور ایران است. هنوز مشخص نیست که اولین فرش در کجا بافته شده است. اولین فرش به احتمال زیاد به وسیله افراد چادر نشین برای فرش کردن کف خاکی چادرشانبافته شده بود. ولی امکان این که فرش به وسیلهمصری‌ها، چینی‌ها و یا حتی به وسیله افراددیگر اختراع شده باشد هست. و حتی امکان این که تمام این مردم فرش را خودشان اختراعکرده باشند، بدون اینکه با هم ارتباط و یا تماسی داشته باشند نیز وجود دارد.
به طور قطع فرشبافی به بالاترین حد خود در پنجقرنپیش از میلادرسیده بود. این ادعا به وسیلهباستان‌شناسان روسی سرگیرودنکو (Rodenko) و گریازنوفدر سال 1328ش / 1949 میلادی در درهپازیریک (دره کوچکی در شمال کوهستان آلتایی در جنوب سیبری مرکزی، در 79 کیلومتری مرز مغولستان) اثبات شد.
ایشان کهن‌ترین نمونه فرش گره‌بافت و پرزدار جهان را دردومینمرحلهکاوش‌هایباست� �ن‌شناسی خود و به طور کاملا اتفاقی از درون گوری یخ زده در 5000 فوتی کوه‌های آلتایی کشف کردند و آن را فرش پازیریک یا فرش "گره دار" نام نهادند. فرش پازیریک بر روی تابوت بزرگ یک پادشاه (دولت‌مرد هخامنشی) که جسدش مومیایی شده بود قرار داشت.
وقتی از کاوش‌هایی که در نخستین گور یخ زده انجام شد چیزهای مختلفی چون فرش و لباس بیرون آمد که همه قدمتی بیش از 2500 سال داشتند، نام "پازیریک" که تا آن زمان ناشناخته بود شهره آفاق شد. نتایج آزمایش با کربن رادیواکتیو بر روی این اشیا نشان می‌داد که این گورها به قرن‌های چهارم و پنجم پیش از میلاد تعلق دارند.
اثبات ایرانی بودن فرش پازیریک
رودنکو در اثبات ایرانی بودن این فرش در کتاب خود به نام مقابر یخزده سیبری: سوارکاران عصرآهن مدفون در پازیریک می‌نویسد: در طرح پازیریک صف‌های منظم مردان و چارپایان که همگی به فاصله ای معین از پی یک‌دیگر می‌آیند به روشنی یادآور رسم‌های تزیینی هخامنشی و آشوری است. همچنین شیوه گره زدن دم اسب‌ها و کاکل آنها به رسم ایرانیان است. هم در پیکرکنده‌های تخت جمشید و هم در فرش پازیریک ستوربانان در سمت چپ اسب گام بر می دارند و دست راست خود را بر پشت گردن اسب نهاده‌اند. آن‌چه آشکار و غیرقابل انکار است تصویر گروهی است شبیه نقش برجسته های تخت جمشید در صف‌های منظم که همگی به یک فاصله معین از پی یک‌دیگر می‌آیند. نقش گوزن فرش پازیریک از دیگر موارد مهم است. رودنکو یادآور شده است که این گوزن‌ها از تیره گوزن زرد خالدار شاخ پهن و ایرانی است.
همچنین می‌نویسد: بدوناین‌کهبتوانیمبه‌طورح تمبگوییماینفرشکارکدامیکاز سرزمین‌های(ماد -پارت( (خراسانقدیمیاپارس)است،تاری خفرشمذکوروپارچه‌هاییکهدر� �ازیریککشفشدقرنپنجمویااوا� �لقرنچهارمپیشازمیلادتشخیص� �ادهمیشود. سپساضافهمیکند:تاریخاینقال� �ازرویشکلاسب‌سوارانمعلومم یشود.طرزنشاندادناسب‌هایجن گیکهبهجایزینقالیبرپشتآن� �اگسترانده‌اندوپارچهرویسی نهاسبازمشخصاتآشوری‌هامیب� �شدامادررویفرشپازیریکریزه� ��کاریهایمختلفوطرزگرهزدندم اسب‌هادرنقوشبرجستهتخت‌جم شیدنیزدیدهمیشود.
بعدها هم پروفسور رومن گیرشمن (ایران‌شناس فرانسوی) به هنگام معرفی چندین ظرف سیمین و نیز تصویر چند سنگ‌کنده بر طاق بستان به‌مانندگی گوزن مشهور به «گوزن بین النهرینی» و گوزن پهن شاخ ایرانی که بدن خال‌دارش با همان شاخ‌های پهناور پوشیده است توجه کرد. وی همچنین به نفوذ هنر هخامنشی بر روی اشیای متعلق به قرون چهارم و سوم پیش از میلاد در قبرهای یخ زده رؤسای قبیله صحراگردان در پازیریک اشاره کرده و می نویسد: در قسمت مرکزی این فرش یک ردیف ستاره های چهارپر نقش شده که روی اشیای مکشوف در لرستان نیز دیده می شود. نقش حاشیه این فرش کاملا بنابر سنت‌های هخامنشی است و دو ردیف گوزن‌ها و سواره‌ها را نشان می دهد. در این فرش حتی خصوصیاتی از جل نمد منگوله‌دار یونانی و ایرانی نیز دیده می شود.
خصوصیات فرش پازیریک
این فرش تقریبا چهارگوش حدود دو متر مربع وسعت دارد و تصویر سوارکاران، آهوان در حال چرا، جانوران افسانه‌ای با سرعقاب و بدن شیر بر آن نقش بسته و حاشیه‌ای گل‌دار آن را زینت بخشیده است.رنگ‌هایی که در فرش پازیریک به کار رفته است عبارتند از: قرمز تیره، سبز، آبی، زرد و نارنجی کم‌رنگ.
در طراحی فرش نقش‌مایه‌ها و نگاره‌ها بسیار سنجیده با قرینه‌سازی کامل در چارچوب نقشه‌ای متوازن و یک‌دست با رعایت کلیه اندازه‌ها به چشم می‌خورد. این شکل‌ها در نقشه فرش پازیریک به روشنی قابل تشخیص است؛ در حاشیه اول تکرار جانور افسانه ای بال‌دار، در حاشیه دوم 14 سوارکار، 14 ستوربان، 28 اسب، در حاشیه سوم تکرار گل چهاربرگی، در حاشیه چهارم تکرار 24 گوزن خالدار شاخ پهن، در حاشیه پنجم تکرار جانور افسانه ای (شبیه حاشیه اول) و در وسط فرش 24 چهارگوش که درون هریک نگاره هشت‌پر دیده می شود. این فرش کلا از پشم بافته و تار آن اندکی کشیده شده و پودهای آن به طور شل در شماره سه یا چهار بین هر دو ردیف گره پیچیده شده است. ریز فرش برابر 600 3 گره در هر دسیمتر مربع و نسبتا منظم و با قاعده است. فرش دارای لبه ها و کناره های کوچک 1 در 1.5 سانتی‌متری و در امتداد هر دو حاشیه دارای پرز فشرده و با ضخامت چند میلیمتر است. رنگ فرش تغییر یافته و رنگ اصلی به سایه های صورتی و سبز کم رنگ تبدیل شده است ولی در اصل می بایست رنگ بسیار روشنی داشته باشد. تزیین فرش پیچیده و حاکی از بالا بودن سطح بافندگی فرش است.
فرش پازیریک هم اکنون در موزه آرمیتاژ روسیه نگهداری می شود. در ایران نیز در 1355ش دو نمونه از این فرش در شرکت سهامی فرش ایران بافته شد که موزه فرش ایران یکی از آنها را به معرض نمایش گذارده است. فرش پازیریک نمونه کم‌یاب و زیبایی از شاهکارهای هنر فرشبافی ایران‌زمین می‌باشد، که با تکنیک بسیار بالا بافته شده است.