دانلود مقاله مواد آلی خاک

مواد آلی خاک

 مواد آلی جزء لاینفک هر خاک بوده و خواص فیزیکی و شیمیایی آنرا تا حد قابل توجهی تغییر     می دهد و عبارتست از کلیه اجسام آلی موجود در خاک اعم از زنده یا مرده ، تازه یا کهنه ، ساده یا پیچیده ومرکب . مواد آلی خاک شامل بقایای گیاهی و حیوانی در مراحل مختلف تجزیه، هوموس، میکروبها و هر ترکیب آلی دیگر    می باشد .

بقایای گیاهی یا حیوانی که به خاک افزوده می گردند در نتیجه فعالیت cهای خاک تجزیه و ضمن  آزاد  کردن  قسمتی از مواد غذایی  خود  دچار تغیرات  زیادی  می گردند ،  سرعت  فعالیت میکروارگانیسمها به وجود آب ، هوای کافی  و حرارت مناسب برای فعالیت آنها بستگی  دارد .  یادآور  می شود که واحد ساختمانی  ماده آلی خاک  کربن است . افزون  بر کربن ، در ترکیب  ماده آلی  خاک عناصر هیدروژن، اکسیژن، فسفر، ازت و گوگرد نیز  بکار رفته است . در خاکهایی که به آن کود اضافه نشده است ماده آلی مهمترین  منبع  تامین  کننده  ازت و گوگرد است .

هوموس ماده آلی کلوییدی خاک است که تجزیه آن به کندی انجام می شود و به خاک رنگ قهوه ای یا سیاه می دهد. برخی از فراورده های حاصل از تجزیه ماده آلی خاک درآب محلول بوده و به سرعت ناپدید می شوند، برخی ترکیبات دیگر پایدارتر بوده و باقی می مانند . مواد آلی پایدار بصورت چسب آلی عمل کرده و برای تشکیل خاکدانه  ذرات خاک را به هم  می چسبانند . هوموس  دو خاصیت  مشترک   با رس  دارد  : نخست اینکه از نظر الکتریکی به مقدار زیادی باردار است . دوم اینکه سطح ویزه زیادی دارد و به خاطر همین دو خاصیت این ماده در خاک بسیار مهم است .

 اثرات مفید مواد آلی خاک

 n    مواد آلی با تجزیه و فساد خود و همچنین ظرفیت تبادل یونی قابل توجهی که دارند در تغذیه گیاهان مورد استفاده قرار می گیرند . خاکهایی که کمتر از 2 درصد ماده آلی داشته باشند از نظر ماده آلی فقیر محسوب می شوند . ظرفیت تبادل کاتیونی  زیاد هوموس و مواد آلی  با افزایش اسیدیته خاک افزایش می یابد .

n    مواد آلی  ترکیبات لازم  برای  تشکیل  و تثبیت  خاکدانه ها  را  فراهم  می سازد و  به اصلاح ساختمان خاک کمک می کند . ترکیبات پیچیده کربوهیدراتها مانند صمغ ها ، رزین ها و اسید های آلی که از تجزیه مواد آلی خاک حاصل می شوند به صورت  سیمانی  در ارتباط  با ذرات  خاک عمل کرده و ساختمان خاک را بهبود می بخشد .

n    مواد آلی ظرفیت نگهداری و استعداد خاک را برای هدایت آب افزایش می دهد زیرا هوموس قدرت جذب آب زیادی داشته و ظرفیت آبگیری خاک را بهبود می بخشد. ذرات مواد آلی در لابلای ذرات رس قرار می گیرند و از به هم  چسبیدگی ذرات  رس می کاهد  و ضمن بهبود ساختمان خاک ، جریان آب را تسهیل می کند .

n    مواد آلی به کاهش روان آب یا آبدوی از خاک و فرسایش آن کمک می کند .

مواد آلی خاک را می توان بوسیله اضافه کردن کودهای آلی به خاک تامین نمود . کودهای آلی شامل کودهای دامی ، کمپوست و کود سبز  می باشد .

 مقدمه و اهمیت موضوع

خاک  گوهر  گرانبها و از برکات حیات بخش الهی است که بهره برداری  بهینه و اصولی  از ان  به عنوان یک وظیفه  ملی  و اسلامی  می باشد . از  طرفی  از خاک بعنوان محیطی  زنده که در آن  موجود است  زیادی  فعالیت  می  نمایند و بستر  طبیعی   رشد گیاهی  یاد می  شود . حفاظت و بهره برداری  بهینه از خاک مستلزم افزایش  شناخت و آگاهی  همه سطوح  دخیل  در  نحوه  استفاده از  خاک به  منظور   تغذیه صحیح گیاهی  و افزایش  عملکرد  و بهبود کیفی   محصولات کشاورزی  می باشد .

در  حال  حاظر  با  کشا.رزی  متمرکز  و استفاده بی  رویه از  کودهای   شیمیایی و ... خاکها  دیگر  حاصلخیزی  اولیه و سالهای  گذشته را ندارند .

مواد آلی (کاه و لکش و بقایای  گیاهی  , کود حیوانی  , کمپوسیت و کود سبز  و ...) فرآورده های  طبیعی  و بی  خطری  هستند که یکی  از  پایه های  اساسی  کشاورزی  پایدار  را تشکیل می  دهند . بطوریکه محققین از  مدیریت مطلوب  ماده آلی  در  خاک , بعنوان ,قلب  کشاورزی  پایدار  نام  می  برند .

امروزه خاکهای  مناطق  خشک و نیمه خشک ایران با مشکل  جدی  کمبود مواد آلی  مواجه می  باشند . مقدار  مواد آلی  موجود در  خاکهای  کشور  به جز  مناطق  محدودی در  شمال از  یک  ماده آلی خاک کمتر از  5/0  می باشد . بنابر  این  آنچه امروزه برای  کشاورزی  امری  ضروری  به نظر  می رسد  آن در خاک حتی  با افزایش  کودهای  شیمیائی  نیز می  توان حاصلخیزی  خاک را افزایش  داد .به عبارت دیگر  در  شرایط  کمبود شدید مواد آلی  کودهای  شیمیائی  قابلیت جذب  ندارد  .با توجه به موارد  ذکر  شده بیم آن می  رود . که ادامه این روند (کاهش  ماده آلی  ) در آینده  نزدیک  تبدیل  به بحران  کمبود  مواد آلی  خاکها  در  کشور  گردد . بنا بر  این برای  حفظ  محوریت نیل به کشاورزی  پایدار  و امنیت  غذایی مواد آلی  بر خاک خصوصاً از  طریق  کاه و لکش و بقایای  گیاهی  بایستی  مورد توجه جدی  مسئولین  بخش  کشاورزی  و کشاورزان جهت افزایش  مواد آلی  برنامه های   در حال  اجرا ء  دارد , ولی  در مجموع اجراء کامل  این طرح نیاز به همت ملی  دارد تا به طریق  مقتضی زارعین  که در  جهت افزایش  ماده آلی  اقدام می  نمایند  مورد  حمایت , تشویق و اعطای  تسهیلات قرار  گیرند .

آثار  مواد آلی در خاک :

1-  اصلاح خواص  فیزیکی  خاک :

مواد آلی  در  سبک  نمودن خاکهای نیلی  موثر  است در نتیجه تهویه و نفوذ پذیری  آب را افزایش  می  دهد  در  خاکها ی  شنی  مواد آلی  سبس بالا بردن ظرفیت  نگهداری آب می شود . زیرا می  تواند حتی  معاول  وزن  خود آب جذب  و مشکل  خشکی  این خاکها را تا حدودی  رفع کند .

2 – تامین و آزاد  سازی  عناصر   غذایی در  خاک

مواد آلی برای  تجزیه  شدن  می  توانند مقادیر  مختلفی عناصر  غذایی  را آزاد  نمایند و همچنین  در  کاهش  PH  و آهک  خاک و افزایش  حلالیت  عناصر  غذایی  خصوصاً فسفر  و عناصر  ریز  مغذی  چون آهن , روی  , مس , منگنز  و بور  موثر می  باشد .

3 – آثار بیولوژیکی :  مواد آلی  به عنوان منبع  عالی  عذا و انرژی  برای  موجودات زنده خاکستری  مطرح می  باشند  بنا بر  این با وجود مواد آلی کافی  فعالیت  خاک به حداکثر می رسد .

4 – آثار اقتصادی:

هر چند اثرات ماده آلی چند ساله است ( حداقل سه سال ) بر روی خاکها مؤثر است و باعث افزایش عملکرد محصول می شود. بنابر تحقیقی که در استان خراسان در سال گذشته صورت گرفته , اضافه کردن 50 درصد بقایای کاه و لکش به خاک باعث افزایش عملکرد 650 کیلوگرم گندم مثبت به مزرعه شاهد شده است ( کشاورز , عباس زاده 1385) بنابراین مصرف بقایای تبتیتنش اقتصادی نیز دارد .

روش کار :

هر چند اکثر زارعین به دلیل کمبود علوفه از بقایای گیاهی جهت خوراک دام استفاده می کنند ولی برای بهبود حاصلخیزی خاک ضرورت دارد. حداقل بخشی از بقایای گیاهی و نیز کاه و لکش غلات به خاک برگردانده شود . برای غنی سازی بقایا و سرعت مدت خرید آنان در خاک لازم است حداقل 50 کیلوگرم کود اوره روی بقایا مصرف با عملیات شخم و دیسک زیر خاک برده شود . بعضاً زارعین برای خلاصی از این بقایا اقدام به سوزاندن آنها می کنند این عمل علاوه بر آنکه سبب از بین رفتن حجم زیادی از بقایای آلی می گردد باعث نابودی موجودات زنده خاک سطحی و آلودگیهای زیست محیطی می شود . ضمناً برای استفاده بهینه از بقایای گیاهی چون ذرت دانه ای , آفتابگردان , پنبه و ... زارعین می توانند از دستگاه ساقه خردکن و جهت سرشاخاهای باغات از شاخه خردکن استفاده نمایند .

   کود دامی

این مواد به طور عادی از پوسیده فضولات یا قسمتی ازاندام حیواناتی مثل گوسفند، بز، گاو، اسب و الاغ ، شتر یا مرغ و ماهی و امثال آنها بدست می آیند؛ از قبیل پهن، فضله مرغ و کبوتر، پودر ماهی، پودر استخوان، خون و ادرار حیوانات .

این کودها علاوه بر تامین قسمتی از مواد غذایی  مورد نیاز گیاهان  نقش  بسیار مهمی در اصلاح فیزیکی خاک داشته و در با لا بردن حاصلخیزی خاک بسیار موثرند . مقدار مواد غذایی که کود های دامی دارند متفاوت بوده و بسته به نوع حیوان، تر یا خشک بودن کود و جامد یا مایع بودن آن و حتی جنس خاکی که علوفه دام از انجا بدست آمده تفاوت می کنند . کود دامی باید  کاملا  پوسیده  و تخمیر شده باشد تا گیاه بتواند از آن استفاده  کند . لذا در اراضی  سنگین  باید  اقلا 3 تا 4 ماه  قبل از کشت محصول آنرا با خاک مخلوط نمود تا در این مدت در زمین پوسیده شده و قابل جذب گردد.