علل پیدایش آفات :
آفت چیست؟ چه عواملی باعث به وجود آمدن آفات می‌شوند؟
آفت موجودی است که خسارت اقتصادی داشته باشد. علل پیدایش آفت در سه موضوع اصلی خلاصه می‌شود:
۱) وارد شدن موجودات به مناطق جدید (تهاجم) Invasion؛
۲) تغییرات اکولوژیکی؛
۳) تغییرات اجتماعی – اقتصادی.
تهاجم یکی از موضوعات بسیار مهمی است که مخصوصاً در طی قرن اخیر بدلیل سهل‌الوصول شدن مسافرت‌ها، بسیار گسترش پیدا کرده است. در واقع تعداد بسیار زیادی از آفات مهم و کلیدی در نقاط مختلف دنیا آفاتی هستند که از یک نقطه یا منطقه پَراکنش بومی به مناطق جدید وارد شده‌اند و بدلیل اینکه این آفات بدون دشمنان طبیعی خود به مناطق جدید وارد می‌شوند عموماً تبدیل به آفت می‌شوند. مثال‌های بسیار زیادی در این زمینه در کشورهای اروپایی و در ایران وجود دارد. به عنوان مثال در راسته (Hemiptera) تعداد زیادی از شپشک‌ها مثل (Quadraspidiotus pernisiosus) یا شپشک هایسان ژوزه مثل (Chrysomphalus dictyospermi) یا شپشک سپردار قهوه‌ای، سپردار قرمز یا (Aonidiella aurantii)، و(Aonidiellacitri)، یا شپشک استرالیایی مثل (Icery apurchasi) وجود دارند.
کرم ساقه خوار برنج (Chilo suppresalis) از راسته (Lepidoptera). مگس مدیترانه‌ای میوه‌ای (Ceratitis capitata) از راسته (Diptera). از زیر رده (Acari) گونه‌هایی مثل (Panonychusulmi) و (Panonychus citri) از گونه‌های بسیار مهم هستند که از طریق گیاهان زراعی و گیاهان زینتی و احتمالاً مرکبات از نقاط مختلف دنیا وارد کشور ما شده‌اند.
* نقش قرنطینه
در ایران قرنطینه نقش مهم جلوگیری از ورود آفات جدید به کشور را به عهده دارد. برای مثال پس از بررسی‌های لازم توسط موسسه تحقیقات آفات و بیماری‌ها روی نوعی چمن وارداتی از کشور هلند (برای تعویض چمن استادیوم آزادی) از ورود آن به کشور جلوگیری بعمل آمد.
دومین عامل که باعث تبدیل موجودات به آفت می‌شود تغییرات اکولوژیکی است. تغییرات اکولوژیکی با تاریخچه کشاورزی قرین است. هر عملی که انسان در طبیعت انجام می‌دهد نوعی تغییر اکولوژیکی به همراه دارد. تغییرات اکولوژیکی در طی سده اخیر بسیار زیاد بوده است. تک کِشتی‌های وسیع، استفاده از واریته‌های پر محصول، و عملیات اَگرو تکنیکی مثل سمپاشی باعث شده است که تعادل در اکوسیستم و طبیعت به هم بخورد.
حتی کشت گیاهان زینتی در گلخانه نوعی تغییر اکولوژیکی است. معمولاً از طریق وارد کردن دشمنان طبیعی، آفات در گلخانه‌ها را کنترل می‌کنند. در اکوسیستم طبیعی و در شرایط طبیعی زنجیره‌های غذایی بسیار پیچیده توسط تعداد بسیار زیادی آفت و دشمنان طبیعی ایجاد شده‌اند. از آنجا که سموم در طی نیم قرن اخیر این زنجیره پیچیده را بر هم زده‌اند، برای ایجاد تعادل مجدد زنجیره‌های غذایی بین گونه‌های گیاهخوار، پارزیتوئیدها و پرداتورها حداقل به پنجاه سال تلاش مداوم نیاز داریم.
در بین عوامل بر هم زننده تعادل اکولوژیک، قطعاً سموم و ترکیبات شیمیایی از اهمیت بسیار زیادی برخوردارند. بطوریکه سمپاشی زیاد بخصوص برای مدت طویل در محیط باعث تقویت ژن مقاوم در برابر این ترکیب شیمیایی شده و در طی سالیان متمادی، این جمعیت از طریق زاد و ولد افزایش پیدا می‌کند. و نهایتاً بعد از مدتی یک جمعیت مقاوم به سموم در طبیعت ظاهر می‌شود.
همچنین کاربرد سموم، باعث ایجاد آفت در مواردی نیز می‌شود. آفات ثانوی آفاتی هستند که از طریق کاربرد ترکیبات شیمیایی بوجود می‌آیند. بدین صورت که آفت خاصی در طبیعت که دارای جمعیت پایینی نیز میباشد بر اثر استفاده سموم از بین رفته ولی گونه‌هایی که آفت محسوب نمی‌شوند بعد از مدتی به آفات خطرناک تبدیل می‌شوند.
کنترل آفات قرنطینه ای :
امروزه با توجه به شیوع آفات قرنطینه ای و خسارات فراوانی که از طریق این آفات به محصولات کشاورزی وارد می شود باید به دنبال راه هایی برای کنترل آنها باشیم ،چون زمان پیشگیری گویا در خواب بودیم و امروز دیگر کسی در ایران نمی تواند ادعا کند که مثلا chiloیا همان ساقه خوار برنج هنوز در قرنطینه است ، جالب تر این است که حتی امروز مگس زیتون هم دیگر مهمان نیست ، امروز باید از او هم به عنوان گونه ای میزبان در کشور نام ببریم .البته گفتنی است گاهی خبر هایی می رسد که مثلا مبارزه با نسل سوم مگس زیتون آغاز شده و هم من و هم شما خوب می دانیم آفتی که بیاید رفتنی نیست اگر اینطور بود ساقه خوار برنج باید سال ها پیش از ایران می رفت. در واقع این آفات بخشی ازدغدغه های کشاورزان شده اند و هیچ کس پاسخ گوی این همه مشکل کشاورز ایرانی که تک تک درختانش به امید به بار نشستن می کارد نیست.
و امروز وظیفه ی ماست که اگرچه دوشادوش کشاورز ایرانی کار نمی کنیم ، از مشکلات و دغدغه هایش بی خبریم ولی می توانیم آنچه را که آموختیم به او انتقال دهیم.
می توانیم راه هایی به او نشان دهیم که محصولاتش کمتر در معرض آفات قرنطینه ای قرار گیرند.
طرز کنترل آفات قرنطینه ای:
در مبارزه با آفات قرنطینه ای معمولا از سموم گازی استفاده می کنند ، برای این منظور باید آفت کشی برگزیده شود که گاز ان روی مراحل رشدی آفات مورد نظر ،اثر قاطع داشته باشد . برای رسیدن به این هدف ، در هر موردی عوامل موثر و شرایط لازم را باید مورد توجه قرار داد .
مهمترین عوامل موثر در مبارزه با آفات قرنطینه ای عبارتند از: تعیین مقدار سم مصرفی ، مدت گازدهی ، درجه‌ی گرما ، مقدار رطوبت محصول و سرانجام تراکم یا غلظت سم در اطاق گاز.
طرز تبخیر سم گازی:(Vaporisation)
در عملیات مبارزه با آفات لازم است که دز (dose)و غلظت ماده ی سمی در اطاق گاز ،در تمام طول مدت عمل ثابت باشد . زمان گازدهی باید با توجه به تبخیر کامل سم در اطاق گاز حساب شود . اگر سم به کار رفته از جمله ی سمومی است که به کندی بخار می شود ، در این صورت ممکن است در طول مدت پیش بینی شده ،تراکم گاز در طاق به حد نصاب نرسد و در نتیجه عملیات با موفقیت همراه نباشد . این موضوع به ویژه ، در مورد محصولات قرنطینه ای کم مقاومت و ظریف مانند انواع گلها ،گیاهان ،میوه ها و سبزی ها که عملیات آفت زدایی آنها باید در زمان کوتاهی ( 2تا 4 ساعت ) انجام شود ،بسیار مهم می باشد.
انواع خسارات و تعیین سطح زیان اقتصادی در مورد وجود آفات:
بطور کلی آفات به دو طریق مستقیم و غیر مستقیم به گیاهان خسارت وارد می سازند.در خسارت مستقیم گیاه در نتیجه تغذیه مستقیم آفت خسارت میبیند.این خسارت بیشتر توسط حشراتی با قطعات دهانی ساینده بوجود می آید.
بعنوان مثال سوسک برگخوار نارون با تغذیه مستقیم از برگهای نارون باعث خسارت آن می شود.
در خسارت غیر مستقیم که بیشتر توسط حشراتی با قطعات دهانی مکنده بوجود می آید خسارت ناشی از تغذیه آفت از گیاه مهم نبوده چراکه گیاه قادر به جبران آن است و خسارت اصلی مربوط به انتقال بیماری های ویروسی و قارچی –مایکروپلاسمایی و غیره میباشد که خسارات زیادی را ببار می آورد.بعنوان مثال: شته سبز هلو ناقل بسیاری از بیماری های ویروسی است.
فرمولاسیون سموم
مقدمه:
یکی از عوامل پیدایش آفات تغییرات اجتماعی و اقتصادی میباشد. این مبحث را با ذکر یک مثال شروع می‌کنیم.
در نظر بگیرید روی میوه‌ای مانند سیب، یک یا دو شپشک قرار داشته باشد، اگر این عامل باعث عدم خرید محصول توسط مصرف کنندگان شود، کشاورزان ناچارند که برای از بین بردن این آفات سمپاشی کنند. این عمل سبب می‌شود که موجوداتی که از نظر کمی و کیفی خسارتی ایجاد نمی‌کنند، تبدیل به آفت مهمی شوند.
* نام‌های ترکیبات شیمیایی
- نام عمومی؛
- نام تجارتی؛
- نام شیمیایی؛
- فرمول بسته شیمیایی؛
- فرمول ساختمانی.
هر آفت‌کش یا سم دارای چندین نام میباشد.
نام عمومی (Entry name)
نام عمومی (Entry name) که توسط شرکت سازنده ارائه می‌شود و باید توسط موسسه استاندارد جهانی یا (International Standard Organization) که نام مخفف آن (ISO) است مورد تایید قرار گیرد. برای مثال کارباریل (Carbaryl) نام عمومی ترکیبات شیمیایی از گروه (Carbamatha) است.
نام تجارتی (Trade name)
نام دیگر سموم، نام تجارتی آن است که توسط کارخانه سازنده آن ارائه می شود. هر سم معمولاً دارای چندین نام تجارتی است، زیرا بسیاری از سموم توسط شرکت‌های مختلف ساخته می‌شوند. نام تجارتی (Trade name) را با علامت ® نشان می‌دهند.
نام شیمیایی
نام دیگر ترکیبات شیمیایی، نام شیمیایی آن است که اجزاء یک ترکیب شیمیایی را نشان می‌دهند. برای مثال نام شیمیایی کارباریل (Carbaryl)، (Naphtyl methyl carbamate)میباشد.
فرمول بسته شیمیایی
نام دیگر ترکیبات شیمیایی فرمول بسته شیمیایی است. این فرمول نشان دهنده، تعداد اتم‌های تشکیل دهنده‌ی مولکول سم است. بعنوان مثال در مورد (Carbaryl)، فرمول بسته شیمیایی C8H12O2N است.
فرمول ساختمانی
فرمول ساختمانی، نام دیگری از ترکیبات شیمیایی است که نشان دهنده نحوه اتصال اتم‌های مختلف در داخل ملکول سم میباشد.
فرمولاسیون سموم
فرمولاسیون سموم، به صور مختلف سم اطلاق می‌گردد. فرمولاسیون مشخص می‌کند که یک سم چگونه باید بکار برده شود. مثلاً اگر سمی به صورت گَرد باشد، فرمولاسیون نشان می‌دهد که برای استفاده از آن از دستگاه گرد پاش استفاده شود. ولی اگر سمی بصورت امولسیون باشد، برای استفاده از آن حتماً نیاز به محلول‌پاش داریم. در کل فرمولاسیون سموم را در سه گروه اصلی تقسیم بندی می‌کنند.
فرمولاسیون‌های مختلف سموم
۱ – فرمولاسیون‌های خشک؛
۲ – فرمولاسیون‌های مخصوص محلول‌پاشی؛
۳ – فرمولاسیون‌های گازی یا شبه گازی.
فرمولاسیون‌های خشک
- گردها یا فرمولاسیون‌های پودری (Dustable powder) و (Dust)
- گرانول (Granules)
- میکرو کپسول‌هاMicro capsulated formulated) (
- خمیرها (Pastes)
فرمولاسیون‌های خشک، انواع مختلفی دارند که دسته اول گردها یا فرمولاسیون‌های پودری(Dusts) و (Dustable power) هستند. این فرمول، مخلوطی فیزیکی از ترکیب سم با یک ماده حامل یا(Carrier) است. مواد حامل عموماً رُس‌ها، مانند (Montmorilonit)و (Caolonit) یا پودر سیلیکات‌ها مانند پودر (Talk) و موادی مانند (Perlite) می‌باشند. گردها گیاه سوزی شدیدی روی گیاهان ایجاد نمی‌کنند، ولی برای تعدادی از حشرات، مانند حشرات گرده افشان مثل زنبورهای گرده افشان مضر می‌باشند. زیرا در لابه‌لای موهای سطح بدن آنها تجمع پیدا می‌کنند و به کلنی زنبورهای عسل منتقل می‌شوند و همچنین بر روی لاروهای آنها نیز تاثیرات مخربی دارند.
گروه دوم (Granules) می‌باشند و برای جلوگیری از اثر (Drift) یا باد بردگی سموم ساخته شده‌اند. وقتی از گرد آفت کش در طبیعت استفاده می‌شود، در اثر وزش باد، مقداری از گرد به خارج از منطقه مورد استفاده منتقل می‌شود که اصطلاحاً به این موضوع (Drift) یا باد بُردگی می‌گویند، برای مقابله با این عامل گرانول‌ها ساخته شدند.
گرانول‌ها، سمومی هستند که اطراف آنها را یک ماده حامل، مانند پودر تالک(Talk) یا رُس‌های وِرمی‌کولیت (Vermicolite) در بر می‌گیرد. قطر این گرانول‌ها عموماً ۲۵صدم میلیمتر تا 5 میلیمتر است و در داخل خاک استفاده می‌شوند. تعداد زیادی از سموم که به این صورت ساخته می‌شوند، سیستمیک هستند و از طریق ریشه گیاهان جذب می‌شوند و حشراتی را که در روی قسمت سبزینه فعالیت می‌کنند را از بین می‌برند.
گروه دیگر این سموم، میکرو کپسول‌ها (Micro capsulated formulation) هستند. میکرو کپسول‌ها سمومی هستند که اطراف آنها را پوششی از جنس ژلاتین یا آگار (به صورت جامد یا مایع) و در مواردی مواد پلی‌وانیل در برمی‌گیرد. میکرو کپسول‌ها سموم را بتدریج آزاد می‌کنند و برای مبارزه با مگس‌ها و پشه‌ها استفاده می‌شوند.
گروه دیگری از سموم خشک، طعمه‌های مسموم هستند. طعمه‌های مسموم در واقع با مواد غذایی که مورد علاقه آفات، یا جوندگان هستند مخلوط شده و از این طریق مورد استفاده قرار می‌گیرند. البته در مواردی طعمه‌های مسموم ممکن است به صورت آماده وجود داشته باشند که این طعمه‌ها عمدتاً برای جوندگان بکار می‌روند. در مورد گیاهان زینتی، بیشتر شامل ملخ‌ها و آبدزدک‌ها می‌شوند.
گروه دیگری از ترکیبات شیمیایی، خمیرها (Pastes) هستند. در این فرمولاسیون، ماده سمی را با یک ماده که خاصیت فرار بودن دارد مخلوط می‌کنند و بعد مقداری ماده چسبناک به آن اضافه می‌شود. از جمله این سموم، ترکیبی است بنام آنتی تارلو که برای مبارزه با آفات چوبخوار در داخل ساقه و تنه درختان مورد استفاده قرار می‌گیرد.
بطور کلی در بین سموم، گَرد ها بیشترین خطرات را برای جانداران مخصوصاً حشرات مفید دارند.