" هنر، زیباترین قالب برای همه پیام های نوین و مایه گسترش و نفوذ این پیام ها تا هر سوی خطه وسیع دلها و جان های انسانی است."
مقام معظم رهبری
چکیده مقاله:
قالی های ترکمن در زیبایی شهره عام وخاص است. و در نمایشگاههای بین المللی جایگاه خاص خود را دارد. سیاح ایتالیایی " مارکو پولو " نیز در سیاحت نامه خود می نویسد: " آیا می دانید که در اینجا نفیس ترین و زیباترین قالی ها بافته می شود. درخصوص قالی ترکمن کتاب ها ومقالات علمی متعددی نوشته شده و آلبوم های مصور چندی به چاپ رسیده است. موضوع این مقاله، نقوش پر راز و رمز قالی ترکمن و تلاش در راستای یافتن پاسخی به معانی نقوش قالی ترکمن از طریق طرح سوالاتی ازقبیل قدمت قالی ترکمن چیست؟ هدف اصلی از بافتن قالی چه بوده است؟ و... است.
دانشمندانی همچون زالتایو، موشکووا، سایرووا، میرتوو، و سایرین، به این موضوع پرداخته اند که به آنها اشاره می کند. در پاسخ به سوالات فوق از آثار قدیمی وازکتابهای مورخین و جغرافی دانانی چون استرایون، والری فلاکان، لوکیا، پولین، کوینت کورتسی روف، بلا رامبرگ، ابوالقاضی بهاردرخان وهمینطور ازمنابعی همچون اوستا، تاریخ هرودت و ... نیز بهره می جوید.
این مقاله، اقوام اسکیف ساک ( م: اسکیت یاسکاها که نام آنها در طایفه سقر و سخاوی یا سکاوی ترکمن ها حفظ شده است). را که در زمانهای دور در آسیای میانه زندگی می کردند، از نیاکان اولیه ترکمنها به حساب می آورد وبا استناد به منابع تاریخی و ذکر نام برخی از حکمداران آنها از قبیل تومیریس ( م: تومار دایزا) و...، به این موضوع می پردازد که قالی ترکمن همچون آینه ای اوضاع وشرایط مختلف اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و ... نیاکان ترکمن ها از قبیل سکاها و اوغوزها را منعکس می کنند.
در پاسخ به سوال " قدمت قالی" از "قالی پازریق " ( باقدمت حدود دو هزاروپانصد سال واز کشیات تپه پازریق درآلتای )، از "یادگاری جلگه سومبار" ( در نزدیکی قارری قلا) و... صحبت به میان می آورد. و به سوال "هدف اصلی از بافت قالی ترکمن چه بوده است؟ " نیز پس از صحبت مفصل در خصوص آینه و کاربرد آن و جایگاه آن نزد " پورخان ها " و " طالع بینان" و همینطور بحث از نقشی به نام " نقش آینه " ( آینه نقشی ) در قالی ترکمن، این پاسخ رامی دهد که قالی های ترکمن به روش آینه بافته شده است و در درجه اول نه در حکم فرش، بلکه درحکم آینه ای است که اوضاع و شرایط اجتماعی، اقتصادی ،سیاسی و ... اقوام آفریننده آنها را منعکس می سازد و شجره نامه آنهاست.
دراثبات پاسخ خود، به اشکال تعدیل یافته گیاهان، جانوران، خورشید، کوه، دریا، شاخ بزکوهی، رنگها و... استناد می کند وبه تفسیر یکایک آنها می پردازد. به عنوان مثال، در انعکاس طبقات اجتماعی برای روحانیون از رنگ سفید و برای کشاورزان از رنگ سبز وبرای حکام و سربازان از رنگ قرمز استفاده می شود.
کلید واژه: قالی، نقوش، معانی نقوش، قدمت قالی، هدف بافت، گل، دریاچه، اسکیف ساک، اوغوزها، آینه، اشکال تعدیل یافته، گیاهان، جانوران، کوه، خورشید، دریا، رنگها، اوضاع اقتصادی، طبقات اجتماعی، شجره نامه.
متن ترکمنی مقاله:
تورکمن ال حالی لاری قدیمی دوور لردن باری اوزی نینگ نفیس لیگی و اووادا نلیغی بیلن بوتین دنیا نی حیرانا قالدیریپ گلیار. حلق آرا سرگی لرینده اولار المیداما یوقاری بها مناسیپ بولیارلار. باریپ 13- نجی عصردا اورتا آسیا سیاحت ادیپ گورن ایتالیا سیاحت چیسی مارکوپولو تورکمن حالیسی حاقدا اوز سیاحت ناماسیندا شیله بللا پدر:" بیلیانگیز می، بویرده دنیا ده اینگ نفیس و گوزل حالی لار دوقالیار". اوندان باری گچن دوور ایچینده تورکمن حالی لاری حاقدا اووگی سوزلری آز آیدیلمادی. بوتحسین حالی لار حاقدا انچمه کتاب لار، علمی مقاله لار یازیلدی، صورتلی آلبوم لار چیقاریلدی اساسا هم سونگقی ییللاردا تورکمن حالی لارینا جمعیت چیلیک اولی انس بریب باشلادی.
موسکووانینگ " صونغات" نشر یاتیندا چاپ دان چیقان" تورکمنستانینگ قدیمی وتازه یوللاری " دیین کتابدا هم تورکمن حالی لاری حاقدا یوریته گوررونگ قوزغالیپ، اولارا اوران اونگات بها بریلیار. کتابینگ آوتوری س. زالتایو حالی لارا سالنان نقش لار حاقدا داگینگدن دوروپ گچمک بیلن ، اولارینگ نفیس دن گلن چیلشیریملی دیغینی واونگا دوشونمگینگ جوداقین دیغینی آیراتین بلله یار. اول: "تورکمن حالی سینا چیتیلن نقش لارینگ معنی سینه حتی اونونگ وطنینده هم دوشونیان آز" دیپ یازیار. حقیقت دان دا، تورکمن حالی لارینا سالنان نقش لارینگ آنگلادیان معنی سینه دوشونمک آنگسات دال، ایندی بیرناچه عصر باری بوحالی لارا سو نناله ینپ چیتیلن نقش لار اوز سیرینی برمان گلیار، ایسم ده بولسا، شول حالی لارا چیتیلن نقش لار ناحیلی معنی آنگلادیارقا؟ اوز عمری نینگ چاریک عصرینی (25 ییلینی ) اورتا آسیا دا یاشایان حالق لارینگ حالی چیلیق سندینی و صوتغاتینی ( هنرینی ) اوورنما گه باغیش ادن اتنوگراف عالم و. گ. موشکووا تورکمن حالی لاری نینگ گول لری قدیمی اوغوز طایفه لاری نینگ توتم علامت لاریندان دوزولندیر دیین نیتجا گلیپدیر.
و. س. زالتایو هم یوقاردا بلله نیپ گچیلن کتابیندا تورکمن ال حالی لارینداقی گول- گرب طایفه نینگ اوران چیشیر یملی گرالدیکی علامتی، خاص د وغروسی " سمبل لار چمنی دیر" دییپ خاصیت لندیریار. صوتغاتی اوورنیجی گ. سایرووا بولسا 1960 نجی ییلینگ 22 نجی ماییندا "کومسومولتس تورکمنستانا" قازیتینده چاپ ادیلن "حالی لار واونونگ تاریخی " دیین مقاله سیندا تورکمن حالی لار نینگ مرکز یندا کی نقش بولان گول باراداشیله دییار:" گولده استیل لشدیر یلن گولونگ، کولونگ گوچمه معنی دا آنگلادیلیان شکلی، شیله ده، قوش لارینگ آیاق ایز لاری چیتیلیپ دیر. تکه حالی لاری نینگ عالمینه پیچتینی یادا سالیان شکل دوقالیپ دیر". حالی صوتغاتینی اوونیجی جووزا شابرداییوا دا تورکمن حالی لارینا سالنان نقش لارینگ استیل لشدیریلن قوش لارینگ، اوسوملوک شکلینی آنگلا دیا ندیغینی یانگز یدیار. تورکمن حالی لارینا سالنان نقش لارینگ آنگلادیان معنی سی بارادا باشقا دافکرلر کوپ. اما اولارینگ اهلیسی(همه سی) دیین یالی علمی تایدان دولی ثبوت ادیلمه گینی طلب ادیان چاقلامالاردیر. شو نونگ اوچین حالی نقش لاری شو گونه چنلی تاپماچا( معما) بولماقیندا قالیار. ایسم بوسیرلی تاپماچانی چوزمه گی نامه دن باشلامالی؟ بلکی دهحالی نینگ ایلکی باشدا نامه مقصد بیلن دوقالیپ باشلاناندیغینی کسگیت له مک ضروریدر. حالی ایلکی دوشک اوچین نیت لنیپ نی یا ده اونی د وردن حالقینگ تاریخی نینگ گوزباشینی، کوکینی نیردن آلیپ قایداندیغینی آنگلادیان، اولارینگ شول دو وورداکی حالی نی یاغدایینی گوزکزیان توتم علامت لارینگ جمی گرب حکمینده دور دیلیپ می؟ گوررونگ شو سوال جواب تاپماقدان باشلانایسا بو نقش لارینگ معنی سینا دوشونماگه سینا نیشان عالم لارینگ گلن عمومی نتیجه سینه سر اتسنگ و اولارینگ " حالی نینگ نقش لاری، اونی دوردن حالقینگ دورموشوندان آلنان دتاللاردیر" دیین فکر یندن اوغورآلسانگ، بوایشه حالی نینگ یاشینی کسگیت له مک دن باشلا مالی دیغی آشکار بولیار، بوحالی لارینگ آصیل نوسغاسی هایسی دووورده کیم طرفیندن دور دیلدیکا؟ خاص تاقیقی، اولارینگ یاشی ناچه کا؟ پیلینیالارینگ اولوسی نینگ حالی لار بارادا" طبیعی تاریخ" دیین کتابیندا برن معلومات لاری بیزینگ آرامیزینگ بیرینجی عاصرنیا دگشیلی، اما حالی لار حاقینداقی کابیر معلومات لار ولین، بیزی خاص آنگری، جودا قدیمی دووورلره چنلی آلیپ گیدیار. کابیر سوویت عالم لاری نینگ فکر ینه گورا لنینگراد ارمیتاژدا ساقالانیان تورکمن حالی لاری بیزینگ آرامیزدان اونگ (میلاددان اونگ) 6-5 عصر لاردا دوقالیپ دیر. ( بو بارادا ب . میرتووینگ " تورکمنستانینگ یادگار لیق لاری " ژورنالی نینگ 1971- نجی ییلینگ فورال ( فوریه) سانینداقی " تورکمن حالی لاری ناچه یاشیندا؟" دیین مقاله سیندا گینگیش لیین دو روپ گچیلیار). قارری قالانینگ قولاییندا سومبار جلگه سینده آرشئولوگیک قازو آغتاریش ایش لری گچیریلن ده، اول یرده بورونج عاصرینا دگیشلی زاتلا ر تاپیلیپ دیر. شولارینگ آراسیندا سومبار، II وپاراخایا I آدلا لذیریلان قونامچیلیق لارداقی عایال لارا دگیشلی بولان قبورلاردا.II سانی قوشا، تگه لک ایکباش لوله لر و حالی چیلارینگ کسه رینه منگزش پردمت لر بار اکن. شوفاکت لارینگ اهلیسی ( هممه سی ) حالی چیلیق سندی نینگ شول ساندا تورکمن حالی چیلیغی نینگ هم اوز گوزباشینی اینگکان ایرکی دووورلردن آلیپ قایداندیغینا شایاتلیق ادیار. ایسم شول دوورونگ حالی لارینا سالنان نقش نوسغا لاری نینگ شو دووورده دوقالیان حالی لارینا آزدا کانده منگزش لیگی بولومیقا ؟ 1974- نجی ییلدا داغلیق آلتای دا، تلتسن کولونینگ گون دوغارینلاقی باشینجی پازریق (پازریک) دپه سیندن آرشئولوگ لار 2500 یاشی بولان حالی تاپیپ دیرلار.
" تورکمنین فرم " اول حالی لار حاقدا شیله معلومات بریار: " حاضیرکی زمان تورکمن حالی لاری وپازریق دان تاپیلان حالی بیری شیله بیر منگزش ولین، حای اولارینگ آراسیندا ایکی یاریم مونگ ییل یاتاندیغینا اینانا سینگ گله نوق". ("تورکمنستان ایسکارا " قازیتی، 1973-نجی ییلی، 18-نجی نویابر نوامبر ). یاغدای شیله بولانسونگ، نقش لارینگ آنگلادیان معنی سینی شول دووورده یاشان و شول حالی نی دوردن حاقینگ دورموشوندان گوزلمه لی دیین نتیجه دولانیپ گلیاریس. علمی تایدان اقرار ادیلن اهلی(هممه) تاریخی معلومات لار تورکمن حالقی نینگ آنگیرسی نینگ قدیمی دووورده اورتاآسیادایاشان اسکیف ساک طایفه لارینا باریپ دیر یاندیگینی گورکزیار. بوچارواطایفه لارینگ شول دووورداکی دورموشی بارادا بیزه یتیپ گلن تاریخی معلومات لارجودا اوجیپ سیز. دنیانینگ آنیک قدیمی کتاب لاری نینگ بیری بولان اوستادا ساک لارینگ (تورلار ینگ) آتا باشیسی حساب لانان ترایتانینگ دنیان ی اوچ بوگکه بولوپ، اوچ اوغلونا بولوپ: تورا ( توران لارینگ آتا باشیسی )، سایریما ( سارمات لارینگ آتاباشیسی) هم- ده آریا ( آریا لارینگ آتاباشیسی ) برندیگی حاقدا آیدیلیار. قدیمی دوورونگ تاریخینی اینگ اینام دار بیان ادن گرک (یونان) تاریخچی سی هرودت " تاریخ" آدلی کتابیندا اسکیف لرینگ " یاشایان یرلرینی اوز گوزوم بیلن گوردوم دیین آداما دوشمادیم" دیسه، بللی جغرافیاچی عالم استرابون هم، "بو حالق لار حاقدا اوورنجی لرطرفیندن، تاریخچی لارینگ انگلس لیک اتمه گی ضرارلی و ارته کیلره ییقغین اذیلیگی اوچین هیچ بیر قووی معلومات توپلانماندیر" دیپ نالایار. اولی پلینی هم " طبیعی تاریخ" آدلی کتابی نینگ 6- نجی بوگلینده ساک لار حاقیندا گوررونگ اتمک بیلن شیله بلله یار:" یازیجی لار هیچ بیر باشقا مسئله ده شیله چاپراز گلیان فکر آیتما یارلار، اونونگ سبابینی بو طایفه لارینگ چاروا بولانلیغی اوچین دییپ اویلانیارین".