مقدمه :
تهران در قرنها پیش، منطقه ای بسیار کوچک حومه(شهر ری) بود اما به دلیل آب و هوای مناسب تر مناطق نزدیک به دانه های ابلرز این منطقه به تدریج گسترش یافت و جمعیت فزونی گرفت با این حال در سال 1166 هجری شمسی که آقا محمد خان قاجار تهران را به عنوان پایتخت خود انتخاب کرد جمعیت آن از 15 هزار نفر تجاوز نمی کرد تا سال 1310 هجری شمسی مساحت تهران به حدود 30 کیلومتر مربع رسید ولی در سال 1270 شمسی محدوده شهر از برج و بارو و خندق های اطرافش فراتر رفت و خانه ها و باغهای دیگری احداث شد با این حال تا اوایل قرن حاضر هنوز هم دروازه ها و حصارها و خندق ها در اطراف شهر باقی بود. هسته اصلی فعالیت های شهری تهران در ناحیه بازار متمرکز بود این ناحیه با وسعت حدود 65 هکتار تقریباً کلیه مراکز عمده فروشی و خرده فروشی و مراکز پونای صنعتی را در بر می گرفت. در داخل بازار خیابان به معنای امروزی آن وجود نداشت بلکه شبکه ای سر در گم و پیچیده ای از کوچه و پس کوچه، قسمتهای مختلف آن را به هم وصل می کرد، گسترش تهران و نحوه استفاده از اراضی، بدون یک طرح و هدف معین و اصولی صورت گرفت و در نتیجه این شهرها فاقد یک سیستم صحیح تجهیزات و تسهیلات شهری بود. در سالهای بعد هم این گسترش بی رویه همچنان ادامه یافت و حتی هنگامی که تصمیم گرفته شد برای توسعه تهران برنامه ای تدوین شود نادرستی این برنامه ها و بر جای ماندن بافت سنتی شهر مشکلات را تداوم داد.
در سال 1316 هجری شمسی جمعیت تهران به 500 هزار نفر و طول خیابانها به 218 کیلومتر رسید از آن زمان به بعد این شهر با گامهای بلندتری رو به گسترش نهاد و به ویژه در امتداد شمال و جنوب توسعه یافت. در سال 1335 مساحت تهران به حدود 180 میلومتر و طول خیابانهای آسفالت آن به بیش از 450 کیلومتر رسید. آمد و شد در سطح شهر تهران در یک کلام قانونمند و به سامان نیست حمل و نقل در تهران در شالوده و بنیان خود متصل و هم پیوند با راهبردهای رشد و توسعه اقتصادی اجتماعی نیست و این نه مشکل دیروز بلکه پدیده‌ای تاریخی است هم سال و سن اتومبیل و در وجه گسترده تر و عام تر آن ماشین. اگر ماشین در ایران و در روزگار خود مورد استفاده قرار گرفته بی گفتگو بهره گیری از معیارها و فاکتورهای فرهنگی و اجتماعی آن مورد غفلت واقع شده.
برابر اعلام سازمان محیط زیست و سازمانهای بین المللی فعال در زمینه محیط زیست بیش از 70 درصد آلودگی هوای تهران ناشی از ترافیک نا سالم و نا رسایی در سیستم‌های حمل و نقل شهری است سالیانه از طریق اتومبیل های شخصی در سطح شهر بالغ به یک میلیون و 327 هزار و 178 تن انواع عموم از جلمله مونواکسید کربن، هیدروکربورها، اکسیوازت و خخطرناک ترین از همه سرب وارد هوا و دستگاه تنفسی شهروندان تهرانی می شود و به این ترتیب هر یک نفر قربانی سالانه بالغ بر 7/167 کیلوگرم از عموم پراکنده در فضا سهم می برد بیماریهای تنفسی، ریوی، قلبی خونی و گوارشی و چشم حلق آسم های خطرناک (حتی نزد خردسالان و جنین ها) تنها بخش از عوارض مستقیم و زنجیره ای این آلودگی است که در منشأ آن در ترافیک ناسالم تهران قرار دارد در کنار این صدمات، اگر ناراحتی های روان- تنی و روانی محض مانند ناراحتی های دستگاه تنفسی و سیستم خونی سیستم عصبی و سردردها و عصبانیت های مزمن نیز در نظر گرفته شود به خوبی می توان دریافت که تا چه حد سلامت جسمی، روحی وقتی خانوادگی و اجتماعی مردم مورد تهدید قرار گرفته است.
اختلالات به وجود آمده در اکوسیستم جهان محیط زیست طبیعی انسان را در شهر تهران دچار مشکل مصاعف ساخته است گرمای غیر عادی و ناس الم تابستان وارونگی خفه کننده هوا در زمستان و زردی زود رس برگ درختان شهر تهران تنها یکی از نمنه بارز و قابل رؤیت این شکل است.
تمام موارد ذکر شده در بالا و خدمات عمومی نیز به عنوان یکی از وظایف عمده مسئولین محسوب می گردد و از آنجا که حمل و نقل و رفت و آمد برای ارتباط امری اجتماب ناپذیر است باید در رفع این مشکلات کوشید بدلیل نبودن طرح جامع و دورنگر در مورد آمد و شد وسائل آن از این رو اقدام به طراحی برنامه های موروی و مقطعی می پردازیم به توفیق این طرحها، فقط به حفظ وضع موجود و بهبود نسبی آن می پردازیم و در صورتیکه این طرحها و پیشنهادات به نتیجه نرسد و عدم آگاهی و بدون نقشه کارشناسی باشد فقط به مشکلات و پیچیدگی آنها افزوده است در رابطه با حمل و نقل یکی از مشکلات اساسی شهرهای موجود این است که تا چه حد می توان مشکل ترکیب شهر را در جهت استفاده بیشتر از اتومبیل شخصی دگرگون کرد در اینجا فرض بر این است که برای افرادی که دارای این وسیله هستند اتومبیل شخصی راحت ترین وسیله برای رفتن سرکار، خرید و گردش می باشد اما به شرط این که بتوان به آسانی و با هزینه ای کم آن را در محلی پارک کرد این وسیله تا زمانی ایده آل است که سیستم حمل و نقل عمومی که قادر باشد افراد راحت تر و سریع به مقصودشان برساند و ضمناً هزینه بیشتری را نطلبد به میان نیامده باشد. هدف از حمل و نقل و سفر این مقوله أکیدی است بر تقسیم حمل و نقل عمومی به عنوان راه حل برگزیده حمل و نقل شهری و تأکید بر این سیستم است.
شناسایی مشکل
جا به جایی عنوان اصلی مشکل است یعنی سر پناهی جهت مسافرتهای داخلی در محدوده شهر تهران لذا در صورتیکه این حمل و نقل به وسیله اتوبوس و یا قطار یا مینی بوس و یا ... صورت پذیرد را نیز می توان شامل بود. شهر تهران دچار نارسایی ها در امر ترافیک است به قرار زیر است.
1-کمبود سیستم حمل و نقل عمومی
2-کمبود پارکینگ عمومی
3-ضعف کارایی دستگاهها و سیستم های کنترل ترافیک
4-عدم ایمنی لازم برای عابرین و رانندگان وسائط نقلیه، وقوع تصادفات که این تصادفات ناشی از ترافیک ناسالم به طور متوسط سالیانه حدود 2200 نفر در تهران کشته و 19000 نفر مجوح می شوند.
5-ضعف پرسنلی در دستگاههای برنامه ریزی ترافیک و نیروهای انتظامی ترافیک
6-آلودگی محیط زیست
7-از بین رفتن زمان با افزایش تأخیرهای ناشی از افزایش تخلفات، تصادفات، راه بندان ها و غیر کارآمد بودن ترافیک ناسالم حدود 4/3 میلیون ساعت تأخیر روزانه موجب به هدر رفتن متجاوز از یک میلیارد و 700 میلیون ریال زمان معتبر می شود.
هم اکنون نیز طرح و اجرای نسبی طرحهای بهبود ترافیک میسر گردیده این طرحها بر 2 اصل کلی استوار است.
1-ایجاد تسهیلات در امر حمل و نقل عمومی و تشویق عموم با استفاده از آن کارشناسان می‌گویند شبکه سرویس عمومی اتوبوس رانی و مینی بوس رانی که در اصل تغزیه کننده خطوط مترو می باشد اگر در یک مسیر به صورت زنجیر وار با تواتر هر 5 دقیقه یک اتوبوس و یا 2 مینی بوس به ایستگاه اعزام کنیم حداکثر بازدهی در یک خط در یک ساعت 12 اتوبوس و یا 24 مینی بوس خواهد بود که در نهایت 6 هزار نفر جا به جا می کند در حالی که با توجه به کارشناسیهای انجان شده در مسیرهایی از شبکه ارتباطی تهران بیش از 40 هزار نفر درخواست سفر داریم بنابراین خط زنجیر وار اتوبوس و مینی بوس در خارج از استاندارد و عرف بین المللی در تواتر 5 دقیقه نیز قدرت پاسخگویی به نیاز موجود را ندارد.