دانلود مقاله موزه

«موزه داری»

فصل اول:

شناخت کلی تاریخچه موزه در جهان و ایران وانواع موزه ها

تعریف و تاریخچه پیدایش موزه

الف) تعریف موزه

ریشه  واژه موزه از لغت یونانی «موزین» (Mousein) به معنای مقر زندگی موزه (Mouse)  الهه هنر و صنایع در اساطیر یونان باستان اقتباس شده است. و در زبان انگلیسی تلفظ میوزه یم (Museum) و در زبان فرانسه موزه (MUSEE) را به خود گرفته است.

در حوالی دهه 1290 ه.ق.  تلفظ فرانسه «موزه» به زبان فارسی نیز راه یافت. پیشینه آن باز می گردد به سفر های ناصر الدین شاه قاجار به اروپا ودیدن موزه های آن دیار و تصمیم او به ایجاد مشابه آن دارگ سلطنتی تهران وانتخاب نام «موزه» برای آن.

اکنون هزاران مؤسسه با نام موزه در سراسر جهان ومتجاوز از صد موزه در ایران عهده دار اشاعه فرهنگ جوامع مختلف می باشند.

ایکوم شورای بین المللی موزه وابسته به سازمان فرهنگی، علمی وتربیتی سازمان ملل متحد یونسکو در بند 3 و 14 اساسنامه خود که جامعترین تعریف موزه است، چنین می گوید:

« موزه مؤسسه است دائمی و بدون هدف مادی که درهای آن بر روی همگان گشوده است و در خدمت جامعه و پیشرفت آن فعالیت می کند.هدف موزه ها تحقیق در آثار و شواهد بر جای مانده انسان و محیط زیست او گرد آوری، حفظ و بهره وری معنوی وایجاد ارتباط بین این آثار، بویژه به نمایش گذاران آنها به منظور بررسی و بهره وری معنوی است».

ب) تاریخچه موزه در جهان

مجموعه سازی برای انسان امری فطری است و ذوق و سلیقه در گرد آوری آن بی شک همواره همراه او بوده است.

در دوران نویسندگی، انسان مجموعه ایی از صدف، گوش ماهی، سنگریزه و استخوان جانوران را گرد آوری و از آن برای تزیینات استفاده می نمود.

درمراحل بعدی تمدن، این مجموعه ها بیانگر شیوه های اعتقادی و آیینی اقوام مختلف گردید.مجموعه تزئینی و تجملی ای که خصوصاً در قبرستانهای تمدنهای باستان بین النهرین و فلات ایران یافت شد اعتقاد به زندگی پس از مرگ را نشان داد.

در عهد باستان اشیاء گرانبها ونفیس که کاملاً جنبه نذری داشت برای بر آوردن نیازها در درون زیارتگاهها و معابد گرد آوری می شد.

در پایان سده چهارم و آغاز سده سوم پیش از میلاد مسیح، که مصر پایگاه فرهنگ و هنر یونان گردید، بطلمیوس اول[1] از سرداران اسکندر مقدونی (321-283 ق.م ) به اعتلای فرهنگ و هنر یونان همت گماشت. بطلمیوس در کنار کاخ مسکونی خود در شهر اسکندریه جایی را با نام «موزه»- مشتمل بر یک دانشگاه بزرگ، کتابخانه، آزمایشگاه،رصد خانه و باغ گیاهان و جانوران تأسیس کرد، ولی پس از بطلمیوس این فکر دنبال نشد. و از این «موزه» فقط اشاره هایی در کتابها باقی مانده است.

افراد عادی یونان هر چند که خود اشیاء هنری گرانقیمت را جمع آوری نمی کردند، موقعیت دیدن آنها را داشتند؛ زیرا در پرستشگاههای یونان اشیاء نفیسی به جهت ارزش معنوی آنها گرد آوری می شد و مردمی که برای نیایش به این اماکن می رفتند از دیدن آنها بهره‌مند می شدند.

گر چه نباید بر روایت ایلیاد،[2]حماسه معروف یونان، در یونان باستان نجبا واشراف مجموعه های خصوصی می کردند.

استفاده از آثار هنری در روم باستان:

سرداران رومی نخبه غنایمی را که طی جنگها به دست می آورند، در شهر روم در پارکها و حمامها و سایر اماکن عمومی به نمایش می گذارند و عامه مردم می توانستند از آنها دیدن کنند.

در قرن وسطی (500 تا 1450 ق.م) در غرب وشرق به علت فقدان نظام مالی و بانکی صحیح، ثروتمند بودن با مالکیت اشیاء گران قیمت وممتاز مترادف بود؛  زیرا ثروتمندان وصاحبان سرمایه ها با خرید و گرد آوری آثار هنری ونایاب نقدینه های خود را از خطرهای متعدد نجات می دادند.و مجموعه ها فقط درموقعیتهای استثنایی به تماشا گذاشته می شد.

در دوره رنسانس ( از قرن 14 تا 16 م) به سبب دگرگونیهای اساسی و تحولات فکری که در جوامع اروپایی پدید آمد، صاحبان مجموعه ها دیگر به مجموعه خود فقط به چشم سرمایه مالی نگاه  نمی کردند، بلکه به ارزش هنری و فرهنگی آنها نیز پی بردند و بدین جهت مجموعه ها از مخفیگاهها در آمده،به درون تالار نمایش منتقل شدند. آنان با فزونی یافتن تعداد اشیاء مجموعه ها، از کارشناسان و افرادی که اطلاعاتی در زمینه های مختلف فرهنگی داشتند دعوت می کردند تا اشیاء را مطالعه کنند و مقالاتی درباره آنها بنویسند.

برای نمایش آثار هنری حجیم خود مانند: مجسمه و تابلوهای بزرگ نقاشی، اتاقهایی نورگیر با طول زیاد و عرض کم ساختند و آن را گالری نامیدند.

برخی از مجموعه داران نیز با الهام از «موزه» گالریهای خود را «موزه» نامیدند.

از آن پس واژه موزه در دوره رنسانس درباره مجموعه های هنری متداول گشت.

ج)نهادینه شدن موزه ها: گشوده شدن مجموعه های خصوص به روی مردم ( سده 17و 18 م) رنسانس و سپس انقلاب صنعتی در انگلستان و اروپا غربی ( 1750-1850 میلادی).

افکار جدید و تأثیرات اساسی ای در زمینه های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در غرب پدید آورد که در پی آن لزوم بهره مندی کلیه افراد جامعه از تمامی امتیازات ومزایای اجتماعی احساس شد.لذا در ایام مجموعه های خصوصی با نام «موزه» در اختیار عموم افراد جامعه قرار گرفت.

در سال 1683 میلادی. موزه آشمولین Ashmolean  نخستین موزه ملی بر مبنای یک مجموعه خصوصی در شهر آکسفورد انگلستان گشایش یافت.

در سال 1750 میلادی. در کاخ لوکزامبورگ در شهر پاریس بخشی از مجموعه سلطنتی در معرض بازدید مردم قرار گرفت. و در نخستین سال انقلاب کبیر فرانسه موزه هنری لوور Louvve  افتتاح گردید.

با گسترش موزه ها در سده های نوزدهم و بیستم میلادی لزوم به کار گرفتن کارکنان بیشتر و آموزش آنان در نقاط مختلف جهان فعالیت خود را آغاز نمودند.

فعالیت موزه ها در زمینه های مختلف هنری، فرهنگی و آموزشی بیشتر و پر بارتر گردید. استقبال از موزه ها به حدی رسید که آنها فعالیتهای خود را در مسیر خواستهای مردم برنامه ریزی می کردند و موزه های تخصصی مانند شیشه، منسوجات و قالی، ابزار موسیقی، زندگی نویسندگان و هنرمندان و........ نیز وارد میدان فعالیت شدند.

پس از جنگ جهانی دوم ( 1939-1945 م.) تحولات سیاسی، اقتصادی، اجتماعی وفرهنگی در اروپای غربی چهره موزه ها را بکلی دگرگون کرد. موزه ها با اشراف کامل به نقش آموزشی خود در عصر ارتباطات در صدد ارائه خدمات آموزشی بیشتر واشاعه فرهنگ در محدوده گسترده تر بر آمدند و برنامه های جدیدی را طراحی کردند.

این برنامه ها «کاربردی نمودن «موزه ها» applicationof museums  نام گرفته است و موزه داران خود به سوی مخاطبان موزه ها وپیش می روند.

وسایل ارتباط جمعی از قبیل روزنامه، رادیو، تلویزیون، سینما و ویدیو از ابزار های مهم این کارند.

نمایشگاههای موقت وسیار، بازیدهای دسته جمعی و سخنرانیها با استفاده از امکانات سمعی و بصری همراه بوده ، در حد عالی علوم رایانه ای و اطلاع رسانی ابزارهای لازم را در اختیار موزه داران قرار می دهد.

فصل دوم:

تاریخچه موزه در ایران

نهادینه شدن موزه در ایران:

1-موزه همایونی: نهادینه شدن موزه با آغاز کار و تأسیس کاخ موزه ناصر الدین شاه قاجار درکاخ گلستان آغاز می گردد ( 1291-1293 ه.ش).

ناصر الدین شاه دستور داد تا قسمتی از ساختمانهای سمت شمال کاخ را، جمله محل موزه قدیمی شاهان قاجار که در آن هدایای خارجی را نگهداری می کردند تخریب کنند و اتاق موزه، کتابخانه، سرسرا، حوضخانه وسایر ملحقات را بسازند.

اعتماد السطنه در توصیف موزه چنین می نویسد: «موزه به اصلاح اهالی فرهنگ، عبارت است از مکان و محلی که مخزن آثار قدیم و اشیاء بدیعه ونفایس ومستظرفات دنیاست واز هر تحفه و یادگاری در آن مخزن و موضوع است اهل علم و اطلاع کسب فایدتی و کشف سری می نمایند و از احوال واوضاع هر زمان و صنایع و حرف آن و رسوم و آداب معمول آن ایام و عادات وطوایف با خبر می گردند و می توان گفت که موزه مقیاس شعور ومیزان عقول و درجه افهام اصناف و مرآت ادراک سلاسل است.[3]

به هر تقدیر، موزه کاخ گلستان یا غنا و تنوع آثار، کتابخانه و اسناد و مدارک کاخ، یکی از مهم ترین موزه های کشورمان و یکی از معتبرترین موزه های جهان است.در زمان ناصر الدین شاه به علت سرقتی که در آنجا انجام گرفت. جواهرات سلطنتی که ابتدا و ویترینها بود به مخزنهایی در زیر زمین و سپس به موزه جواهرت در بانک مرکزی منتقل گردید.

2- موزه ملی: در سال 1298 ه.ش. وزارت معارف و صنایع مستظرفه موزه ملی ایران را-تأسیس کرد. این موزه گویا در آغاز در یکی از اتاقهای مدرسه دارلفنون قرار داشته و بانی آن مرتضی قلیخان ممتاز المک بوده است. پس از مدتی این مجموعه از دارالنفون به ساختمان مسعودیه منتقل گردید و سپس با تأسیس موزه ایران باستان مجموعه آن شامل 280 قلم شیء به موزه تازه تأسیس شده انتقال یافت.

(تصویر 2و 3)

3-موزه دانشکده افسری: در سال 1302 ه.ش به منظور آموزش اسلحله شناسی و- تاریخچه سلاح به دانشجویان دانشکده افسری تهران، موزه ای در این دانشکده تشکیل شد. هسته و پاره ای از سلاحهای اهدایی سران کشورهای مختلف به شاهان قاجار نیز در این موزه در معرض نمایش قرار داشت.

پس از شکوفایی انقلاب اسلامی، این موزه به مجموعه سعد آباد منتقل گردید.

بخصوص یادبودهایی از دفاع مقدس درآن منظور شد و نام آن به موزه نظامی تغییر یافت.

4-موزه هنر و صنایع: در سال 1309 ه.ش شادروان حسین طاهرزاده بهزاد هنرستان صنایع قدیم را تأسیس نمود. این مجموعه در حال حاضر در عمارت نگارستان قرار دارد و به نام موزه هنرهای ملی خوانده می شود و آثار هنرمندان معاصر در زمینه هنرهای سنتی در معرض نمایش قرار دارد.

پس از تأسیس موزه ملی ایران این موزه نیز در پوشش آن قرار گرفت.

5-موزه مردم شناسی تهران: موزه مردم شناسی تهران در سال 1312 ه.ش. تأسیس شد.

این موزه نیز از ابواب جمعی اداره عتیقات وزارت اوقاف و صنایع مستظرفه بود که در آغاز دایره استان شناسی نامیده می شد، سپس به بنگاه و سرانجام به موزه مردم شناسی تغییر نام داد و در خیابان بوعلی در ساختمان مناسبی با مجموعه ای از اشیاء که از مساجد وتکایا گرد آوری شده بود  و با هدایای مردم کار خود را آغاز کرد. این موزه در سال 1347 ه.ش به کاخ ابیض در محوطه کاخ گلستان انتقال یافت و زیر پوشش اداره کل موزه ها قرار گرفت.

ب) موزه های بقاع متبرکه:

گروه معتبر و غنی موزه های بقاع متبر که از سال 1314 ه.ش  با گشایش موزه آستان قدس رضوی در مشهد مقدس آغاز به کار کرد. کمی پس از آن موزه آستان حضرت معصومه(س) نیز در قم افتتاح گردید.

مجموعه هر موزه بر مبنای موقوفات ونذورات است و مهم ترین آنها نسخه های دستنویس قرآن مجید است که تاریخ برخی از آنها به سده های سوم و چهارم هجری باز می گردد.