دانلود مقاله اعتکاف (ائتکاف)

سخن اول

یکى از سنت‏هاى حسنه و مستحبات اسلامى که پس ازپیروزى انقلاب اسلامى احیاء گردید، سنت مبارک اعتکاف است.این سنت،در طول تاریخ اسلام و ادیان آسمانى طرفداران و عاملانى داشته و در بلاد اسلامى به طور عموم و شهرهاى شیعه و مراکز حوزوى بطور خاص مورد توجه بوده است.

مساجد شهرهاى مقدس نجف و کربلا و کاظمین و سامرا و مشهد و قم و اصفهان و شیراز و بسیارى دیگر از شهرهاى شیعه،خاطره حضور پر نور نیایشگران و معتکفان‏«ایام البیض‏»ماه رجب و احیانا دهه آخر ماه رمضان را در سینه دارد.

این عبادت که قبل از پیروزى انقلاب اسلامى حالت فراگیر و عمومى نداشت،در چند ساله اخیر در میان جمع کثیرى از صالحان و نیکان و خواهران و برادران دینى از اقشار گوناگون اجتماعى به ویژه دانشجویان و طلاب،متداول گردیده است و مساجد بسیارى از شهرهاى ایران و جهان اسلام پذیراى مهمانان خدا در ایام البیض ماه پر برکت رجب است.

از آنجا که اشتغال انسان به کار و زندگى و مسؤولیت‏هاى اجتماعى،گاهى موجب غفلت مى‏شود،و توجه به کار،گاه از توجه به هدف باز مى‏دارد و سبب مى‏شود وظیفه بزرگ یاد خدا و توجه به خود سازى و مبدا و منتهاى هستى فراموش شود.

اعتکاف،آب حیات بخش در کویر غفلت‏هاست.

غفلت از«خود»و«خداى خود»،بستر مرگ ارزشهاى انسانى و نقطه سقوط از پایگاه بلند خردورزى و عشق عرفانى و عامل پیوستن به زندگى پست و حیوانى است.

اولئک کالانعام بل هم اضل اولئک هم الغافلون(اعراف/179)

اعتکاف،بستر مناسب اندیشه و تفکر و خردورزى است.

اعتکاف،تلاشى است‏براى اینکه انسانهاى فرو رفته در غرقاب روزمره‏گى‏ها از فضاى پر التهاب روزانه به سوى‏«خویش‏»و«خداى خویش‏»باز گردند.

اعتکاف زمینه توبه و بازگشت است.بازگشت‏به قرآن و معنویت،بازگشت‏به دعا و استمداد از عالم غیب،بازگشت از«خودمدارى‏»به‏«خداگرایى‏»آنها که مسؤولیت‏هاى حساس‏تر و بزرگترى دارند،بیش از دیگران به اعتکاف و خودسازى نیاز دارند.

بى‏جهت نیست که شخص رسول الله صلى الله علیه و آله پس از هجرت،همه ساله دهه اول یا دوم و گاه هر دو دهه و در سالهاى آخر زندگى به طور منظم دهه سوم ماه مبارک رمضان را به‏«اعتکاف‏»مى‏پردازد و به همه دست‏اندرکاران و کارگزاران و رجال سیاسى،اجتماعى درس معنویت گرایى و ذکر و نیاش و روزه و تلاوت قرآن مى‏دهد.

اعتکاف،توقفى ناآگاهانه در مسجد نیست.صرف درنگ و مکث و«حبس خویشتن‏»در مسجد، بدون عشق به عبادت و قصد قربت نیست.

اعتکاف،لمیدن خوابیدن و چرت زدن و احیانا وقت گذرانى بیکاران و گردهمایى تفریحى-سیاحتى در مساجد بزرگ شهر نیست.

در اعتکاف کسانى که کار دارند و زیاد هم کار دارند،و غرق دنیاى اقتصاد و سیاست و هنر و مطبوعات و غیره هستند،باید از تولید و توزیع و طرح و برنامه‏هاى اقتصادى و سیاسى و فرهنگى و نظامى و کار و زندگى فاصله بگیرند و به همآهنگى کار و تلاش و فعالیت‏ها،با رضاى خدا و وظیفه مکتبى بیاندیشند.تنظیم فکر و اندیشه و عمل،با معیارهاى الهى را تمرین کنند.

کار براى امت و تامین حوائج نیازمندان،تشییع پیکر شهیدان و مؤمنان،عیادت بیماران و هر کارى که در آن،خود مطرح نیست و انگیزه الهى دارد،با اعتکاف سازگار است و حتى در برخى احادیث قضاى حوایج مؤمنان از اعتکاف برتر شناخته شده است.

اعتکاف،دوره کوتاه مدت خود سازى است،که حداقل سه روز طول مى‏کشد و انسان را از حاکمیت غریزه‏ها،عادت‏ها و اشتغالات معمول زندگى آزاد مى‏سازد.

اعتکاف،محو خود خواهى در امواج بلند خداگرایى و خدمت‏به امت اسلامى است.

اعتکاف،برون رفتن از خانه خویش و مصمم شدن بر حضور در خانه حضرت حق است. عبادتى مستحبى و تقرب جویانه و داوطلبانه است که روزه روز سوم آن رنگ وجوب مى‏گیرد.

اعتکاف،گریز از لذت گرایى و هر گونه التذاذ جنسى و مهار حس خود محورى و برترى جوئى و بازگشت از قبله دیناگرایان به سمت و سوى قلب و قبله هستى است. خود سازى،محاسبه نفس،توبه و نیایش،نماز و تلاوت قرآن و استمداد از آستان قدس ربوبى از دیگر برکات‏«اعتکاف‏»است.

از آنجا که گرد آورى احکام و استفتائات مربوط به اعتکاف،کارى است که مؤمنان را در انجام این وظیفه الهى یارى مى‏دهد،ستاد هماهنگى اعتکاف شهر مقدس قم که از دیر باز از حافظان و مروجان این سنت‏حسنه اسلامى است.از برادر بزرگوار جناب حجه الاسلام محمد حسین فلاح‏زاده،در خواست کرد،احکام و مسائل این عبادت اسلامى را در ابعاد مختلف واجبات-محرمات،مبطلات و احیانا مکروهات و مباحات گرد آورى کنند،تا عاکفان خانه دوست فرمان الهى را بهتر بشناسند و با عمل به احکام دین،از فیض ثواب و ارزش معنوى مورد نظر از انجام اعتکاف،بهره‏مند شوند.

در پایان از همه عاکفان حضرت دوست و مؤمنان معتکف در مساجد میهن اسلامى صمیمانه مى‏خواهیم،براى زلال شدن دریاى قلبها و صاف شدن آسمان اندیشه مسلمین و تحکیم دوستى بین یاران و دوستان انقلاب اسلامى و ظهور مصلح کل حضرت بقیه الله الاعظم علیه السلام دعا کنند و عزت و عظمت فرزندان امام خمینى قدس سره را همراه با سلامت و موفقیت رهبر بزرگوار انقلاب-حضرت آیه الله العظمى خامنه‏اى و مراجع عظیم الشان جهان تشیع از خداى بزرگ تمنا کنند.

مایه سپاس است اگر نظرات اصلاحى و تکمیلى خود را به نشانى-قم،صندوق پستى 316-37185 ستاد مرکزى اعتکاف بفرستید.

و الحمد لله رب العالمین

ستاد مرکزى اعتکاف قم

پیشگفتار

اسلام،فکر جدایى از زندگى دنیا و گوشه نشینى و کناره گیرى از مردم و به تعبیر دیگر رهبانیت را باطل و ناپسند اعلام کرد،اما اعتکاف را به عنوان فرصتى براى بازگشت‏به خویش و خداى خویش قرار داد،تا کسانى که از هیاهو و جنجالهاى زندگى مادى خسته مى‏شوند، بتوانند چند صباحى با خداى خود خلوت کنند و جان و روح خود را با خالق هستى ارتباط دهند،و با توشه معنوى و اعتقادى راسخ و ایمان و امیدى بیشتر به زندگى خود ادامه دهند،و خود را براى صحنه‏هاى خطر و جهاد در راه خدا آماده سازند و همیشه با یاد خدا تلاش کنند و خود را در محضر پروردگار ببینند و از نافرمانى او بپرهیزند و به سوى سعادت دنیا و آخرت گام بردارند.که با اندک تاملى در احکام و مسائل این برنامه زیباى عبادى پى به چنین حقایقى خواهیم برد.

از آنجا که پس از پیروزى انقلاب اسلامى در ایران،سنت اعتکاف حیات دیگرى یافته و جمع زیادى از مشتاقان به ویژه جوانان بدان روى آورده‏اند و چون در سابق،کمتر مورد توجه بوده، احکام آن در اکثر رساله‏هاى توضیح المسائل یافت نمى‏شود،لذا بر آن شدیم که احکام اعتکاف را به مقدارى که مورد ابتلاء و نیاز است،با استفاده از منابع معتبر فقهى و استفتاءآت جدید،مطابق با فتاواى مراجع معظم تقلید آماده کنیم،که دفتر حاضر حاصل این تلاش است. امیدواریم راه گشاى بندگان خالص خداوند باشد و مورد قبول حضرت حق قرار بگیرد.

یاد آورى:

آنچه در این نوشته به صورت مساله آورده شده بر اساس فتاواى بنیانگذار جمهورى اسلامى حضرت آیه الله العظمى امام خمینى قدس سره است که از ترجمه بحث اعتکاف کتاب‏«العروه الوثقى‏»با ملاحظه حواشى معظم له و کتاب‏«تحریر الوسیله‏»استفاده شده است.

فتاواى سایر مراجع معظم تقلید نیز با استفاده از تعلیقات آن بزرگواران بر کتاب‏«عروه ‏»و استفتاءاتى که توسط معاونت فرهنگى مسجد مقدس جمکران و ستاد مرکزى اعتکاف قم در اختیار گذاشتند،آورده شده است.

ربنا تقبل منا انک انت السمیع العلیم

قم-پائیز 78-محمد حسین فلاح زاده

آشنایى با اعتکاف

تعریف اعتکاف

1-اعتکاف،در لغت‏به معناى توقف در جایى است و در اصطلاح احکام،عبارت است از ماندن در مسجد به قصد عبادت خداوند،با شرایطى که خواهد آمد.

2-انسان مى‏تواند،در حال اعتکاف،بنشیند،بایستد،بخوابد،یا راه برود.

اقسام اعتکاف

3-اعتکاف بر دو قسم است،مستحب و واجب،که در اصل،یک عمل مستحبى است،ولى ممکن است‏به سببى واجب شود،که از جمله اسباب وجوب اعتکاف،این امور است:

نذر،عهد یا قسم،مثلا انسان نذر کند یا با خداى خود عهد کند یا قسم بخورد که اگر در فلان کار موفق شد،یا از فلان بیمارى شفا پیدا کرد چند روز در مسجد معتکف شود.(در بحثهاى آینده خواهد آمد که حداقل مدت اعتکاف سه روز است.)

شرط ضمن عقد،مثلا هنگام قرار داد اجاره منزل،صاحب خانه شرط مى‏کند که مستاجر هر سال پنج روز در مسجد معتکف شود و مستاجر نیز این شرط را مى‏پذیرد.

اجاره،مثلا شخصى اجیر مى‏شود که با دریافت مزد-یا بدون دریافت مزد-از طرف میت در مسجد معتکف شود.(مانند نماز استیجارى)

زمان اعتکاف

4-در طول سال در هر زمانى که انسان بتواند،حداقل سه روز در مسجد بماند و روزه بگیرد صحیح است (تفصیل این مساله در بحث مدت اعتکاف و روزه اعتکاف خواهد آمد.) ولى بهترین زمان براى اعتکاف ماه مبارک رمضان و در ماه رمضان،دهه آخر آن است.

5-س:آیا اعتکاف نذرى را مى‏توان در ماه رمضان انجام داد؟

آیه الله بهجت:مانعى ندارد.

آیه الله مکارم:مانعى ندارد،مگر اینکه نیت او غیر ماه رمضان باشد.

آیه الله صافى:اگر نذر مطلق یا مقید به ماه رمضان باشد اشکال ندارد.

6-س:افضل اوقات اعتکاف چه زمانى است؟آیا ایام البیض ماه رجب فضیلت‏خاصى براى اعتکاف دارد؟ (ایام البیض سیزدهم و چهاردهم و پانزدهم.)

آیه الله مکارم:بهترین اوقات اعتکاف،ماه مبارک رمضان و از همه بهتر دهه آخر آن است.

آیه الله بهجت:افضل اوقات ماه رمضان است‏خصوصا در دهه آخر آن و ایام البیض رجب نیز تاکید شده است.

شرایط اعتکاف

7-در صحت اعتکاف،امورى شرط است که برخى از آنها مربوط به شخص معتکف و برخى مربوط به خود اعتکاف است که در اینجا به بیان آن شرایط،و احکام لازم آنها مى‏پردازیم.

شرایط معتکف:

1-عقل.(از دیوانه صحیح نیست)

2-ایمان (1) .(از غیر مؤمن صحیح نیست)

3-قصد قربت.(هر گونه ریا و خود نمایى،اعتکاف را باطل مى‏کند).

4-روزه دارى در ایام اعتکاف.

5-اجازه گرفتن از کسى که اجازه او لازم است.

شرایط اعتکاف:

1-از سه روز کمتر نباشد.(زمان)

2-در مسجد جامع باشد.(مکان)

3-ادامه ماندن در مسجد و خارج نشدن از آن.

نیت اعتکاف

8-اعتکاف،همانند سایر عبادات،باید با نیت و قصد قربت‏باشد و هر گونه ریا و خود نمایى و قصد غیر الهى آن را باطل مى‏کند.

9-در نیت اعتکاف،قصد وجه شرط نیست،یعنى لازم نیست قصد کند که اعتکاف واجب است‏یا مستحب.

10-کسى که بخواهد در نیت اعتکاف،قصد وجه کند،در اعتکاف واجب نیت وجوب و در اعتکاف مستحب،نیت استحباب مى‏کند و واجب بودن اعتکاف در روز سوم ضررى ندارد،هر چند بهتر است که از روز سوم نیت وجوب کند.

11-از آغاز تا پایان اعتکاف،باید با نیت و قصد قربت‏باشد،بنابر این اگر به همین قصد،اعتکاف را شروع کند صحیح است،همچنین اگر به قصد اینکه فردا معتکف شود به مسجد برود و از اول وقت(طلوع فجر)در آنجا باشد صحیح است.

12-س:زمان نیت اعتکاف چه وقتى مى‏باشد؟و آیا اول شب مى‏شود نیت کرد؟

آیه الله تبریزى:زمان نیت اعتکاف،وقت‏شروع اعتکاف است که طلوع فجر مى‏باشد و با استمرار نیت اول شب هم مانعى ندارد.

13-س:آیا در اعتکاف نیازى به قصد نمودن عبادات دیگر هم هست؟

آیه الله صافى:احتیاط مستحب است.

آیه الله مکارم:قصد عبادت دیگرى در آن شرط نیست. آیه الله بهجت:ظاهرا معتبر است در اعتکاف منضم شدن قصد عبادت دیگرى که خارج از اوست.

14-س:آیا تجدید نیت در روز سوم اعتکاف مستحب لازم است؟

آیه الله صافى:بهتر است که تجدید نیت وجوب نماید.

آیه الله بهجت:تجدید نیت در روز سوم لازم نیست،گر چه احوط است.