دانلود مقاله اهمیت بهداشت در جلوگیری از ایدز

تعریف ویروس ایدز

عامل ایجاد کننده ایدز ویروسی از خانواده رتروویروسها است و در نوع 1 و 2 دارد که نوع 1 آن شایع‌تر است و نوع 2 آن تنها در غرب آفریقا دیده‌ می‌شود. بنابراین وقتی که از اچ‌آی‌وی صحبت می‌شود منظور نوع 1 آن است.

همان گونه که می‌دانید ویروسها در خارج از بدن زنده نیستند و تنها درون سلول زنده قادر به حیات و تکثر هستند.

اچ‌آی‌وی ویژه انسان است و درون نوع خاصی از گویچه‌های سفید بدن به نام سلولهای CD4+ که در ایمنی بدن نقش اساسی دارند، رشد و زندگی می‌کند. همه ویروسها دارای رشته‌های ژنتیکی DNA یا RNA هستند. ویروس ایدز جزو ویروسهای RNAدار است.

اچ‌آی‌وی از راه خون، غشاهای مخاطی بدن مانند غشاهای دستگاه تناسلی، چشم، دهان و دستگاه گوارش و جاهایی از پوست که زخمی شده است وارد بدن می‌شود (اچ‌آی‌وی نمی‌تواند از پوست سالم بگذرد). پس از چسبیدن به دیواره لنفوسیت، خودش را وارد سلول می‌کند، از روی RNA خود DNA می‌سازد و سپس این DNA را وارد هسته می‌کند. این DNA ممکن است سالها به صورت غیر فعال در هسته باقی بماند که در این دوره فرد. بی‌علامت است. هنگامی که DNA ویروس فعال شود سلول را وارد می‌کند تعداد بسیار زیادی ویروس بسازد. این کار تا زمانی ادامه پیدا می‌کند که سلول CD4+  پاره شود و ویروسها آزاد شوند. ویروسهای آزاد شده دوباره به دیگر سلولهای CD4+  می‌چسبند و آنها را آلوده و سرانجام نابود می‌کنند. این کار آن قدر ادامه پیدا می‌کند تا سلولهای CD4+ بدن به‌اندازه‌ای کم شوند که دستگاه ایمنی بدن دیگر حتی نتواند در برابر ضعیف ترین عوامل بیماریزا از بدن محافظت کند.    

نکته‌ای که حتما باید بدان توجه داشت این است که اگر ویروس ایدز وارد بدن شود، همیشه در خون افراد آلوده باقی می‌ماند. وقتی که اج آی وی وارد بدن کسی شد، اصطلاحا به این فرد «اچ‌آی‌وی مثبت» می‌گویند که با ایدز فرق دارد. ایدز زمانی پدیدار می‌گردد که تعداد سلولهای CD4+ بسیار کم شود (برای مثال به کمتر از 200 عدد در هر میلی متر مکعب برسد) و فرد به عوارض بیماری مانند عفونتهای فرصت طلب و یا سرطانهای خاص ناشی از این بیماری مبتلا گردد که در اصطلاح می‌گویند فرد «علامت دار» شده است. بنابراین هر فرد دچار ایدز، اچ‌آی‌وی مثبت است، اما هر فرد اچ‌آی‌وی مثبتی ممکن است هنوز به مرحله بیماری ایدز نرسیده باشد.

 تاریخچه ایدز

درباره این که ایدز از کجا سرچشمه گرفته و اولین بار چه زمانی انسان را گرفتار کرده، اطلاعات دقیق و قاطعی در دست نیست. طبق بهترین برآوردها این بیماری نخست در حدود سال 1930 میلادی (75 سال پیش) جایی در غرب آفریقا میان انسانها رواج پیدا کرده است. در میمونهای ساکن جنگلهای این منطقه ویروسی وجود دارد که با ویروس ایدز در انسان شباهتهای بسیاری دارد. بنابراین برخی معتقدند این ویروس ابتدا از میمونها به انسان منتقل شده و به سبب جهشی که پیدا کرده است توانسته چنین بیماری مهلکی را پدید آورد (مردم برخی از این قبایل آفریقایی گوشت وخون میمونها را می‌خورند و حتی خون میمون را به بدن خودشان تزریق می‌کنند). البته انتقال از حیوان به انسان در آفریقا تنها یک فرضیه است و درستی آن هنوز به اثبات نرسیده است. مدتی نیز گمان می‌رفت استفاده از بافتهای بدن میمونها برای تهیه برخی واکسنها در کشورهای آفریقایی باعث انتقال این ویروس به انسان شده است اما این فرضیه نیز چندی پیش رد شد.

در سال 1981 میلادی (1360 هجری شمسی) نوعی سرطان پوستی بسیار نادر به نام «سار کوم کاپوسی» در چندین مرد همجنس گرای آمریکایی گزارش شد. گزارشهای بعدی از بروز نوعی سینه پهلوی بسیار نادرتر در مردان همجنس‌گرا حکایت می‌کرد. از آنجا که دانشمندان تا آن زمان این نوع سرطان و این نوع سینه پهلو را تا این‌اندازه زیاد ندیده بودند، توجهشان جلب شد. آزمایشها نشان می‌دادند که دستگاه ایمنی بدن این افراد کاملأ از کار افتاده است. کسی نمی‌دانست این افراد را باید چطور درمان کند. از آنجا که تصور می‌شد این بیماری فقط مخصوص مردان همجنس گراست، نام آنرا «اختلال ایمنی مرتبط با همجنس گرایی» گذاشتند.

پس از مدتی چند مرد معتاد تزریقی مبتلا هم شناسایی شدند که همجنس‌گرا نبودند. پس از مدتی زنان، کودکان و افراد بیماری که به دلیلی به آنها خون تزریق شده بود نیز با نشانه‌های این بیماری شناسایی شدند. هر چند این بیماری در زنان همجنس گرا هم گزارش می‌شد، اما به نظر می‌رسید که بیماری منحصر به همجنس گرایان نیست و باید نام بیماری عوض شود. بنابراین دانشمندان نام آن را «ایدز» AIDS گذاشتند که در انگلیسی از حروف اول چهار کلمه درست شده و به معنای «بیماری نقص ایمنی اکتسابی» است. نقص ایمنی به این مسئله اشاره دارد که دستگاه ایمنی بدن در این بیماری خوب کار نمی‌کند و اکتسابی نیز به این معنی است که این بیماری ژنتیکی یا مادرزادی نیست و فرد آن را از دیگران می‌گیرد (کسب می‌کند).

به نظر می‌رسید این بیماری از طریق خون و ترشحات بدن منتقل می‌شود، بنابراین در مراکز انتقال خون از افراد مشکوک مانند مردان همجنس‌گرا و معتادان تزریقی خون گرفته نمی‌شد. اما هنوز آزمایشی وجود نداشت که از طریق آن بشود فهمید که فردی آلوده به این بیماری است یا نه. دو سال طول کشید تا دانشمندان در انستیتو پاستور پاریس توانستند ویروسی را کشف کنند که با این بیماری مرتبط بود. در سال 1984 (1363) آمریکایی‌ها هم ویروسی را در خون مبتلایان به ایدز پیدا کردند. البته دو سال دیگر هم گذشت تا این دانشمندان فهمیدند که هر دو یک ویروس را کشف کرده‌اند و اسم آنرا اچ‌آی‌وی HIV یا «ویروس نقص ایمنی انسانی» گذاشتند که متعلق به خانواده‌ای از ویروسها به نام رترویروسهاست.

در ابتدای کار عقیده‌های نادرستی در مورد ایدز وجود داشت. مثلآ پس 13 ساله مبتلا به ایدزی را از مدرسه اخراج کردند چون نمی‌دانستند که داشتن ارتباط معمولی با مبتلایان به ایدز، به شرط آنکه تماسی با خون و ترشحات بدن آنها پیدا نشود، هیچ خطری ندارد. وزیر بهداشت آن زمان آمریکا پیش‌بینی کرد ظرف 6 ماه برای این بیماری آزمایشی ابداع شود و ظرف دو سال هم برای آن واکسنی تهیه گردد. این در حالی است که امروزه پس از گذشت نزدیک به 20 سال از آن زمان و علی رغم تمامی تلاشهای شبانه روزی دانشمندان در سراسر جهان هنوز واکسن مؤثری برای ایدز پیدا نشده است.

ایدز همچنان به گسترش خود ادامه داد و در اروپا نیز همه گیر شد. عده ای معتقدند ایدز از آفریقا و عده ای دیگر برآنند که از آمریکا به اروپا منتقل شده است. سپس ایدز از اروپا به آسیا و از جمله کشور ما انتقال یافت. تا سال 1985، 51 کشور به ایدز آلوده شده بودند.

در سال 1987 نخستین داروی ضد ویروس ایدز به نام زیدوودین وارد بازار شد. اثر این دارو در ابتدا معجزه آسا بود و جلوی پیشرفت بیماری را می‌گرفت، اما ظرف یک سال بیماران نسبت به این دارو کاملآ مقاومت نشان می‌دادند. مشخص شد که زیدوودین علاج این بیماری نیست. تلاشهای زیادی صورت گرفت تا علیه ویروس در مراحل مختلف چرخه زندگی و تکثیرش داروهایی ساخته شود. در سال 1955 مشخص شد که درمان با دو نوع داروی مختلف تاثیر بیشتر درمان سه دارویی هم به اثبات رسید. با وارد شدن این درمانها به بازار، برای اولین بار تعداد مرگهای ناشی از ایدز در کشورهای غربی کاهش یافت.

با این حال این داروها نمی‌توانند بیماری را علاج کنند و تنها می‌توانند پیشرفت آنرا کند سازند تا فرد مبتلا کمی بیشتر عمر کند. همچنین این داروها علاوه بر گران بودن اثرات ناخواسته و عوارض جانبی زیادی هم دارند که مصرف آنها را برای همگان دشوار می‌سازد.

اکنون دانشمندان سراسر جهان در حال همچنان در حال ادامه تحقیقات خود برای تولید داروهای بهتر و واکسنهای مؤثر برای درمان ایدز هستند تا شاید بتوانند راه حلی برای این مسئله بغرنج بشری بیابند.

اهمیت آموزش بهداشت در پیشگیری از ایدز

ایدز در سالیان اخیر به یکی از مشکلات عمده سلامت در جهان تبدیل شده است. اما پرسشی که شاید بیاید این است که چرا از میان این همه بیماری، ایدز تا این‌اندازه مورد تاکید و توجه قرار دارد؟

در پاسخ به این پرسش باید گفت چهار نکته مهم درباره ایدز وجود دارد که آن را از دیگر بیماریهای عفونی متمایز می‌سازد. نخست اینکه ایدز یک بیماری مرگبار است و آسیبهای فراوانی به سلامت عمومی و اقتصاد ملی و جهانی وارد می‌آورد.

ثانیاً این بیماری هیچ گونه درمان قطعی ندارد و با درمانهای موجود تنها می‌توان مبتلایان را بیشتر زنده نگاه داشت. سوم این که ایدز با تضعیف سیستم ایمنی بدن انسان باعث گسترش دوباره برخی بیماریهای عفونی شده است. نکته پایانی این که ایدز به دلیل رفتارهای ناسالم و اصطلاحا «پر خطر» منتقل می‌شود و بنابراین با مواظبت و کنار گذاشتن این رفتارها می‌توان به آسانی از ابتلا به این بیماری پیشگیری کرد. بنابراین با بیماری شدید، پرهزینه و خطرناکی رو به رو هستیم که درمان قطعی هم ندارد، اما می‌توان با آگاهی و روشهایی ساده از آن پیشگیری کرد.

سه دشمن اصلی بشریت از دیرباز «بیماریها»، «ناآگاهی» و «فقر» بوده است. ارتباط بیماریها و ناآگاهی ارتباطی کاملا شناخته شده است. بیماری از راههای گوناگون مانند کاهش توان ذهنی، اختلال در تحصیل ایجاد و تشدید اضطراب و آشفتگیهای روانی می‌تواند سبب گسترش ناآگاهی  بیسوادی گردد. از سوی دیگر ناآگاهی هم میتواند سبب بیمار شدن شود؛ مثلاَ اگر فرد مواردی چون اصول مراقبت از بدن، رعایت بهداشت و مراجعه به پزشک در هنگام بیماری را نداند، بیمار خواهد شد و یا بیماری تشدید خواهد شد. این چرخه ای فزاینده است، یعنی هر چه بیماری بیشتر شود ناآگاهی بیشتر خواهد شد و ناآگاهی بیشتر نیز سبب بیماری بیشتر می‌گردد. موثرترین روش برای درمان در هم شکستن این چرخه رویارویی با ناآگاهی از راه «آموزش» است. بنابراین آموزش همیشه بخش مهمی از اقدامات مربوط به مقابله با بیماریها به ویژه ایدز است که گاهی مورد غفلت قرار می‌گیرد.

در بیماری مانند ایدز که پس از ابتلا نمی‌توان برای مقابله با آن کار چندانی انجام داد. ارزش آموزش بیش از پیش نمایان می‌شود. اگر افراد بدانند که برخی رفتارها و بی احتیاطی‌های کوچک چه آسیبهای سنگین و جبران ناپذیری به آنها خواهد رساند، به احتمال بسیار از آن رفتارها دست خواهند کشید.

ارزیابی برنامه‌های آموزش سلامت در نقاط مختلف جهان نشان دهنده کارآمد بودن این برنامه‌ها و کاهش رشد شمار مبتلایان به ایدز بوده است. مثلا در کشورهای غربی می‌توان گفت که گسترش هول انگیز اولیه ایدز تا حد زیادی مهار شده است. یکی از عوامل بسیار مهم این موفقیت، آموزش گسترده و درست به عموم مردم بوده است.

نحوه بیماریزایی ایدز

برای اینکه بهتر با بیماری ایدز آشنا شویم بهتر است ابتدا مطالبی راجع به ویروسها و رتروویروسها بدانیم.

ویروسها

ویروسها به شکلهای مختلفی وجود دارند اما همه آنها دارای ساختمانی از قطعات پروتئینی هستند. در داخل ویروسها، دی ان ای (DNA) یا آران‌ای (RNA) وجود دارد که برای تکثیر ویروسها لازم می‌باشند.

رتروویروسها

اچ‌آی‌وی نوعی ویروس است که به گروه رترووبروس‌ها تعلق دارد. رتروویروس‌ها یک سلول را آلوده کرده و ماده ژنتیکی خود را با دی ان ای سلول میزبان ترکیب نموده و باعث تغییراتی در دی ان ای سلول آلوده می‌کند. به محض اینکه رترویروسها، دی ان ای سلول میزبان را تغییر دادند، از آر‌ان‌ای سلول میزبان برای ایجاد نوعی کارخانه ویروس سازی در خود سلول استفاده می‌کنند.

اچ‌آی‌وی بطور عمده به دو نوع گلبول سفید خون حمله می‌کند که عبارتند از:

 ماکروفاژ ها

سلول های تی T (تی سل‌ها T cells) از سلولهای تی، یک نوع آن که اصطلاحاً به آن سلول ((تی کمک کننده)) (Tcell Helper ) یا سلول CD4+ گفته می‌شود، بخصوص حساس به اچ‌آی‌وی می‌باشد.

یک ویروس اچ‌آی‌وی در یک ماکروفاژ یا سلول تی می‌تواند سلول میزبانش را مجبور سازد که قبل از نابودی سلول، حدود 250 ویروس جدید بسازد. وقتی سلولهای تی تخریب شده و از تعداد آنها کاسته می‌شوند، توانایی بدن در مقابله با عفونتها از بین رفته و به عفونتهای فرصت طلب و سایر بیماریها این اجازه را می‌دهد که در بدن مستقر شده و ایجاد بیماری کنند.