دانلود مقاله حاشیه نشینی و افزایش مهاجرت به شهر ها

طرح مسئله

حاشیه نشینی به عنوان یکی از مهمترین مشائل و معضلاتی است که کشورهای در حال توسعه و حتی توسعه یافته درگیر آن شدهاند. افزایش مهاجرت به شهر ها رشد سریع و گسترده ی جمعیت و عوامل اقتصادی و ... موجب بروز عوارض متعدد شهری شده است که از آن میان میتوان به پدیده حاشیه نشینی و یا همان اسکان های غیر رسمی اشاره کرد.

از آن جایی که کارخانجات و موائد زاید جامد شهری و فرودگاه ها ،آلودگی صوتی زیادی که دارند همه در اطراف شهر ها سکنی گرفته اند لذا ارزش زمین در این نواحی کمتر از دیگر قسمت های شهر شده و در نتیجه سر ریز جمعیتی که بدان اشاره شد به صورت حومه نشین و آلونک نشین در این نواحی شکل میگیرد.

سکونتگاه های بی ضابطه و حاشیه ای عمدتا به دلیل ارتباط مستقیم با یکی از نیاز های پایه ای انسان ( مسکن) اهمیت مییایند و با مواقع حاشیه نشینی معضلی است که بر اثر نابرابری های اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی بوجود آمده است.

با توجهبه این مطلب حاشیه نشینی و اسکان غیر رسمی یک پدیده نامطلوب ،اقتصادی ، اجتماعی و کالبدی است. و عارضه ای ناخوانا در مدیریت شهری محسوب میشود.

حال این سوال مطرح است که:

عمده ترین عوامل(علل)پیدایش حاشیه نشینی کدامند؟

پیامدهای حاشیه نشینی و اثرات آن در ابعاد مختلف اقتصادی ، اجتماعی، فرهنگی و کالبدی چیست؟

عمدتا چه قشری در مناطق حومه شهر ( حاشیه ای) ساکن میشوند؟

مناسب ترین راهبرد ها ، سیاست ها و اقدامات اجرایی برای ساماندهی به اسکان غیر رسمی کدامند؟

اهداف تحقیق

مطالعه و تحقیق پیرامون مسائل مختلف شهری و روستایی از اساسی ترین کارهایی است که در هر کشور باید صورت گیرد تا برنامه ریزی های توسعه و عمران آن کشور بطور دقیق و صحیح انجام شود در کشورهای توسعه یافته به این امر توجه بسیار شده است و قسمت زیادی از بودجه کشور را به این بخش اختصاص داده و این مسئله را امری مهم تلقی میکنند.

با توجه به اهمیت مسئله توسعه شهر ها و گسترش بیش از حد شهر های بزرگ و پیدایش حاشیه نشینی مطالعه حاشیه نشینی و زاغه نشینی بسیار مهم و ضروری است چرا که جهت برنامه ریزی های توسعه و عمران شهری یک برنامه ریز خصوصیات اکولوژی ، اجتماعی ، اقتصادی ، سیاسی، فرهنگی و جمعیتی کلیه مناطق شهری آشنا باشد.

هدف عمده در این تحقیق شناخت علت اصلی گسترش شهر ها و خصوصا شهر مشهد و جلوگیری از مهاجرت بیرویه شهر های بزرگ و بالطبع آن محو شدن مناطق حاشیه نشین در سطح شهر مشهد و ایجاد نوعی تعادل بین مناطق حاشیه ای و مرکز شهر میباشد. از دیگر اهداف تحقیق ارائه راهبرد هایی در جهت رفع معضل حاشیه نشینی در کلانشهر مشهد و دست یافتن به توسعه پایدار است.

اهمیت و ضرورت تحقیق

افزایش جمعیت شهری و گسترش شهر ها و پیدایش حاشیه نشینی و عوارض مختلف دیگر آن در حال یکی از دشواریها  مشکلاتی است که در سطح ملی و منطقه ای اذهان عمومی و مسئولین کشور را به خود مشغول داشته است.

برنامه های توسعه اجتماعی و اقتصادی – سیاسی و امنیتیدر کشور ایران مسئله حاشیه نشینی ، پیرامون شهر های بزرگ را در بعضی مناطق تشدید نموده بطوری که مهاجر پذیری شهر ها رابطه مستقیم با گسترش شهر ها و این دو نیز رابطه مستقیم با پدیده حاشیه نشینی و همچنین رابطه مستقیم با سیاست های دولت دارد.

انتخاب یک شهر به عنوان قطب توسعه اجتماعی و سیاسی – اقتصادی و صنعتی مسئله توسعه شهر ها را تسریع نموده و از طرف دیگر موجب خالی شدن منطقه ای از کشر میشود. بنابراین قبل از اعمال سیاست گزاری در رابطه با مناطق مختلف مطالعه تاثیرات این سیاست بر روی جابجایی مکانی جمعیت و تاثیرات مثبت و منفی آن بر مناطق مبدا و مقصد ضروری به نظر میرسد.

فرضیات تحقیق

فرضیات تحقیق معمولا حدس یا گمان قریب به اتفاقی هستند که از طریق آزمون و بررسی های مبتنی بر چهارچوب نظری امکان دستیابی به اهداف تحقیق را میرساند.

بطور کلی گسترش شهر ها و توسعه فضایی آنها متاثر از افزایش بیرویه مهاجرت از نقاط روستایی و یا شهر های کوچکتر به شهر های بزرگ است که با توجه به اشتغال مهاجرین و نداشتن درآمد کافی و همچنین نداشتن حرفه و شغل مناسب نمیتوانند در مراکز اصلی شهر جذب شوند و به سوی مناطق پیرامونو حاشیه شهر ها روی میآورند. مهاجرت ها بطور کلی تاثیرات زیادی بر مناطق شهری و روستایی دارند اکنون با توجه به مطالب ذکر شده فرضیات مرتبط به آن را دراین قسمت مطرح میکنیم:

رشد فزاینده جمعیت در محله وکیل آباد ، ناشی از ورود مهاجران شهری و روستایی به این مکان است.

کاهش قدرت اشتغال زایی نسبی در بخش کشاورزی سبب مهاجرت روستاییان به شهر ها و در نتیجه روی آوردن آنان به اشتغال در مشاغل غیر رسمی کم درآمد در شهرها و اسکان در مناطق حاشیه نشینمیشود.

افزایش قیمت زمین و بوجود آمدن بازارهای بورس بازی زمینهای شهری و روستایی و خرید و فروش زمین و خانه های مسکونی و قولنامه ای و خارج از قاعده شهری عامل تشدید حاشیه نشینی در این محله است.

ارائه خدمات در شهر بالا بودن سطح درآمد در شهر ها ، وجود کار، بالا بودن سطح بهداشت و وسایل پزشکی و آموزش سبب جذب جمعیت شده است و مهاجرین خارجی و داخلی آن را تبلیغ نموده و سبب تشدید هجوم هموطنان آنان از مقصد حرکت شده و به جمع هموطنان و هم ولایتی های خود میپیوندند.

پایین بودن قیمت زمین در نواحی حاشیه ای شهر ها

اکثر ساکنین سکونتگاههای خودرو از نظر اقتصادی دارای مشاغل غیر رسمی و مهارت کم هستند و در گروههای درآمدی پایین قرار دارند.

ساکنین سکونتگاه های خودرو  از نظر اجتماعی و فرهنگی دارای خانوارهای جوان با سطح سواد پایین میباشند.

ویژگی های اجتماعی – اقتصادی ساکنین این سکونتگاه ها در شکل گیری کالبدی آنها تاثیر گذار است.

ادبیات تحقیق

زاغه نشینی و اسکان غیر رسمی به مفهوم امروزی پیامدانقلاب صنعتی است که به دنبال تحولات ساختاری و بروز مشکلات اقتصادی ، اجتماعی فراوانی – همچون رشد شهرنشینی و مهاجرت های روستایی لجام گسیخته در کشورهای مختلف جهان بخصوص شهر های جهان سوم نمایان شده است.( هادیزاده،81:22).

در شهر نشینی شتابان شهر های بزرگ ایران ، پدیده ای در حال گسترش به نام حاشیه نشینی است که به نامهای بافت خودرو ، توسعه بیرویه ، اسکان غیر رسمی ، زاغه نشینی، آلونک نشینی و ... وجود دارد که همواره از تهدیدات و خطرات آن بدون آگاهی کافی و شناخت لازم از علل بوجود آمدن آن سخن گفته میشود . اینگونه سکونتگاه ها ، درون یا مجاور شهر ها و عمدتا دارای بافت کالبدی نابسامان و خودرو با واحد های مسکونی غیر استاندارد و غیر فنی ( بدلیل شتاب ساخت و ساز)و فاقد مجوز رسمی و احتمالا به صورت تصرف عدوانی میباشد و ساکنین آنها عمدتا از اقشار کم درآمد ، مهاجر نشین ها یا رانده شدگان از درون و یا آسیب های اجتماعی و اشتغال غیر رسمی و فصلی میباشند.( میر فندرسکی،1382:52)

چارلز آبرامز کارشناس معتقد است در ساختمان و یا بخشی از شهر که در آن ویرانی ، نارسایی، عرضه خدمات درمانی ، تراکم زیاد جمعیت در واحد های مسکونی ، فقر فرهنگی و آموزش و فقدان آسایش لازم و خطرات ناشی از عوامل طبیعی نظیر سیل دیده میشوندمیتواند بعنوان زاغه و یا منطقه زاغه نشین معرفی گردد.( مشهدی زاده دهاقانی،119:1373)

پدیده بدمسکنی به آن دسته از مسکنهای شهری گفته  میشود که تراکم بیش از حد دارند و نداشتن تاسیسات کافی ،بیدوامی مصالح و عدم آسایش ساکنین از خصایص و ویژگی های آنهاست . بدمسکنی در تمام شهر های جهان وجود دارد و در کشورهای صنعتی توسعه یافته بیشتر در محلات قدیمی شهر بروز کرده است در این محلات مهاجران خارجی و رنگین پوستان سکونت دارند . بدمسکنی در این کشورها در بافت و بناهای موجود شهر ها شکل میگیرد. در کشورهای در حال توسعه بدمسکنی از لحاظ شکل و محتوا بسیار متنوع و از لحاظ ابعاد بسیار گسترده تر از کشورهای صنعتی پیشرفته است و به اشکال حلب آباد ، زاغه نشینی  و آلونک نشینی ، اتاق نشینی در داخل و خارج شهر ها پدیده آمده است.( سعید نیا،112:1379).

مسکن نابهنجار در غرب تنها به جنبه های فیزیکی و معماری ختم نمیشوند بلکه انحطاط سازمان اجتماعی نیز متعاقب انحطاط فیزیکی رخ میدهد.فاواوجیت محله های فقیر نشین را ناحیه ای مشتمل بر خانه های رو به ویرانی ، آکنده از تهی دستان با راه و رسمی خاص خود که با آنهای دیگر متفاوت اند تلقی میکند.( پیران،1382)

در شهر ها بویژه شهر های بزرگ کشورهای در حال توسعه به سبب کمبود با فقدان زمین های کافی به منظور خانه سازی برای طبقات فقیر و کم درآمد شهری بیشتر آنها به دامنه های پر شیب دره ها و دشت های سیلابی یا به زمین های مجاور صنایع آلوده ساز و خطر آفرین پناه میبرند تا با مداد و مصالح ساختمانی کم دوام خانه ها محقر خود را بنا کنند از این رو شهر های جهان سوم همواره به دوگانگی کشیده میشوند: یکی شهر قانونی که زمین و واحد های مسکونی آن بر مبنای قوانین و مقررات جاری تهیه شده  است و دیگری شهر غیر قانونی که زمین و واحد های مسکونی آن به صورت تصرف عدوانی و غیر قانونی اشغال گردیده است. بیشتر منطقه حاشیه نشین و آلونک نشین شهر ها را شامل میشود.( شکویی،1373)

مقدمه:

یکی از بزرگترین دستاوردهای بشر ساختن شهر است. شکل شهر همواره شاخص بیرحم درجه تمدن بشری بوده و خواهد بود. در واقع این مجموع تصمیمات مردم ساکن شهر است که شکل شهر را تعیین میکند.( بیکن،13:1376)

پیدایش انقلاب صنعتی در نیمه دوم قرن نوزدهم و عوامل نشات گرفته از آن همچون تمرکز صنعت و تجارت، نابرابری در تقسیم کار و توزیع ناعادلانه درآمد از سویی و مهاجرت روستاییان به شهر ها به علت کمبود خدمات و امکانات رفاهی ، بیکاری و از این قبیل از سوی دیگر منجر به افزایش جمعیت شهر ها و بویژه شهر های بزرگ و ایجاد کلان شهر ها یا پدیده ماکروسفالی شده است.