مقدمه
در اسلام خشونت و پرخاشگری، در چه ابعاد و جنبه‌هایی مورد بحث قرار گرفته است؟ در اسلام در سطحی گسترده به این مفاهیم برخورد می‌کنیم. در مقام بیان پرخاشگری و خشونت یا در مقام برشمردن مصادیق و آثار آن و یا در مقام ارزشیابی و توصیه به اجتناب از پرخاشگری یا مقدمات و زمینه‌های و نیز علل به وجود آورنده آن از این مفاهیم استفاده می‌شود.
تعریف پرخاشگری
چه تعریفی از پرخاشگری وجود دارد؟ رفتاری که به قصد آسیب رساندن به کسی یا چیزی انجام می‌شود.
آسیب شامل چه مواردی می‌گردد؟ آسیب شامل آزارهای روانی نظیر تحقیر، توهین و فحاشی نیز می‌شود.
انواع پرخاشگری
پرخاشگری به چه مواردی تقسیم می‌شوند؟ هر کدام را توضیح دهید. پرخاشگری به دو نوع تقسیم می‌شود: 1- پرخاشگری خالص یا عاطفی که به دلیل نوعی برانگیختگی عاطفی صورت می‌گیرد. 2- پرخاشگری ناخالص یا ابزاری، این پرخاشگری به مثابه ابزاری برای رسیدن به هدفی خاص به کار گرفته می‌شود.
بحث ویژه: بررسی رابطه مجازات با پرخاشگری و اهمیت مؤلفه قصد
دو موضوع که خیلی زیاد در باب پرخاشگری مطرح می‌شود چیست؟ نخست این که آیا دفاع از آب و خاک، مجازات‌ها و اجرای حدود و... از مصادیق پرخاشگری به معنی مصطلح هست یا خیر. دوم این که اگر چنین باشد و این‌ها از موارد پرخاشگری باشند در مقام ارزشیابی چه تحلیلی برای آنها داریم: آنها را مثبت ارزیابی می‌کنیم یا منفی؟
چگونه مجادلاتی که پیرامون اجرای حدود و... که از مصادیق پرخاشگری است حل می‌شود؟ با یک بیان میتوان گفت که از آنها که در موارد دفاع و مجازات‌ها به طور مسلم آسیب رساندن هست ولی قصد آسیب‌رسانی در این موارد جنبه مقدمی و ثانوی دارد و و تعریف پرخاشگری شامل آن نمی‌شود. این موضوع اصلاً مجال طرح پیدا نمی‌کند.
چرا اشکال متنوع رفتارهای خشن در اسلام به طور مطلق رد یا تأیید نمی‌گردد؟ به یقین اسلام در موارد دفاع و مجازات برخوردهای خشن و سخت را جایز می‌دند و اینگونه برخوردها را اگرچه به عنوان آخرین راه‌حل ما برای حفظ مصالح جامعه و افراد و حتی خود فرد مجازات شونده به کار می‌برد و از آن به عنوان ابزاری برای تربیت و اصلاح، تنبیه و حتی پیشگیری استفاده می‌کند.
چرا در قبال عمل مجرمی حکمی چون اعدام صورت می‌گیرد؟ در مورد مجرم رحمت اسلامی این گونع تحقق پیدا می‌کند که با از بین رفتنش (اعدام و...) فرصت آلودگی، گناه و سقوط پیش‌تر از او گرفته می‌شود و با تحمیل زجر مجازات، از آلودگی و گناه پاک می‌شود.
اسلام در برابر اصل غریزه پرخاشگری چه نظری دارد و چرا؟ از نظر اسلام اصل این غریزه در انسان ضروری است و بدون آن انسان در مقام دفاع از موجودیت و منافع خویش بر نمی‌آید و در مقابل خطرها خلع سلاح می‌شود و در معرض نابودی قرار می‌گیرد. اسلام در صدد تربیت و به اعتدال رساندن این قوه در انسان است.
دیدگاه‌های نظری درباره منشأ پرخاشگری
دو نظر عمده‌ای که در مورد منشأ پرخاشگری وجود دارد کدامند؟ پاره‌ای از محققان، پرخاشگری را امری ذاتی می‌دانند و معتقدند که انسان با پرخاشگری آفریده شده است. در مقابل عده‌ای معتقدند که این رفتار مانند سایر رفتارهای انسانی از طریق فرآیند یادگیری آموخته می‌شود و اکتسابی است.
در میان طرفداران ذاتی بودن و اکتسابی بودن چه گرایش‌هایی وجود دارد؟ در میان طرفداران ذاتی بودن پرخاشگری برخی آن را دارای مبنای زیست‌شناختی و عده‌ای دیگر نظریه کشاننده‌ای را پیش می‌کشند. در میان معتقدان به اکتسابی بودن پرخاشگری، عده‌ای طرفدار یادگیری اجتماعی و عده‌ای دیگر از یادگیری شناختی جانبداری می‌کنند.
3-1- دیدگاه ذاتی بودن پرخاشگری
دیدگاه ذاتی بودن پرخاشگری را تعیین کنید. این دیدگاه که قدیمی‌ترین و معروفترین تبیین درباره پرخاشگری است، دیدگاهی است که براساس آن، پرخاشگری و خشونت در انسانها سرشتی است مطابق این دیدگاه انسانها فقط به این دلیل پرخاشگرند که بخشی از طبیعت آنها پرخاشگری است.
از چهره‌های روان‌شناس معتقد به این دیدگاه دو نفر را نام ببرید. فروید (غریزه تکانه‌های خصمانه‌ای ایجاد می‌کند که هر لحظه افزایش می‌یابد و متراکم می‌شود و اگر رها نگردد، به اعمال خشونت‌بار و پرخاشگرانه منتهی می‌شود. لورنز (وی پرخاشگری را ناشی از مبارزه طلبی می‌داند که بین انسان و بسیاری دیگر از موجودات مشترک است).
چرا بسیاری از روانشناسان اجتماعی در این که چنین گرایش‌های غریزی واقعاً در انسان وجود داشته باشد تردید می‌کنند؟ نخست اینکه افراید چون فروید و لورنز از شیوع و فراوانی پرخاشگری، وجود چنین غریزه‌ای را نتیجه گرفته‌اند و دوم اینکه مقایسه جوامع مختلف حاکی از این است که دست کم در سطح برخی از اشکال پرخاشگری تفاوت چشم‌گیری در این جوامع وجود دارد، که استرمن و همکارانش (1994) بر روی آن و مقایسه با ایالات متحده پژوهش‌هایی را انجام داده‌اند.
3-2- نظریه‌‌های زیست‌شناختی
در مورد این نظریه چه تحقیقاتی صورت گرفته است؟ یکی از این موارد تحقیقات مارازسیتی و همکاران او در 1993 می‌باشد که در طی آن ترکیب شیمیایی خون سه گروه از اشخاص را به دقت تجزیه کردند. مطابق نتایج اعلام شده سطح سروتونین در گروه اول (گروهی که قصد خودشکی داشتن و نیز گروهی که از داوطلبان سالم بودند کم‌تر بود. و نیز تحقیق ون گوزن، فریجدا و دی پول در سال 1994 که نشان داد زنانی که به عنوان بخشی از درمان پزشکی به طور منظم از هورمون‌های جنسی مردانه مثل تستو ستورن به صورت تزریقی یا خورکی استفاده می‌کردند، بعد از دریافت هورمون، تمایلات پرخاشگرانه بیشتری در آنها به وجود می‌آید.
3-3- نظریه‌‌های کشاننده‌ای
مشهورترین نظریه کشاننده‌ای چه نظریه‌‌ای می‌باشد و توسط چه کسی ارائه گردیده است؟ این نظریه که توسط دولارد و همکارانش (1929) مطرح شده است، مطابق این نظریه ناکامی به برانگیختگی کشاننده‌ای که هدف آن آسیب رساندن به دیگران است منجر می‌شود. در نظریه‌‌های کشاننده‌ای چه چیز عامل اصلی رفتار پرخاشگرانه معرفی می‌گردد؟ بر این اساس هر قدر امید بیشتر باشد احتمال پیشگیری از رفتار پرخاشگرانه نیز بیشتر است.
3-4- نظریه یادگیری اجتماعی
منظور از نظریه یادیگری اجتماعی چه می‌باشد؟ مطابق این دیدگاه انسانها با مجموعه‌ای عظیم از پاسخ‌های پرخاشگرانه به دنیا نمی‌آیند بلکه باید این پاسخ‌ها را از طریق تجربه مستقیم یا مشاهده رفتار دیگران بیاموزند. لذا فرهنگهای مختلف اثرات متفاوتی را بر روی فرد می‌گذارند چنانکه ممکن است این آموزش به کونگ‌فو، چماق‌کشی، قمه‌کشی و... مبدل گردد نکته قابل ذکر در مورد این دیدگاه قابل مهار و پیشگیری بودن پرخاشگری است.
3-5- نظریه های شناختی
بر طبق دیدگاه شناختی، پرخاشگری ناشی از چه می‌باشد؟ پرخاشگری در این دیدگاه، مبتنی بر کنش متقابل پیچیده‌ای بین حالات و تجارب فعلی، افکار، خاطره‌ها و الگوهای شناختی ما درباره موقعیت فعلی است.
نقد و بررسی دیدگاه‌ها
رفتار پرخاشگرانه براساس دیدگاه‌های اسلامی مبتنی بر چیست؟ رفتار پرخاشگرانه مبتنی بر قوه‌ای سرشتی است که به منظور صیانت از تهدیدهایی که انسان با آنها روبه‌روست در وجود انسان به ودیعه نهاده شده است. در آثار اندیشمندان مسلمان برای اشاره به منشأ پرخاشگری و خشونت از مفهوم «غضب» که معادل «خشم» فارسی است استفاده شده است. به عبارت دیگر انسان دارای ظرفیتی سرشتی به نام خشم است که برای حفاظت او در برابر خطرها و تهدیدها او را به پرخاشگری می‌انگیزد.
برانگیزاننده‌های پرخاشگری
برانگیزاننده‌های پرخاشگری چه مواردی می‌باشند؟ 1- ناکامی 2- تحریک مستقیم 3- خشونت رسانه‌ای 4- عوامل شخصیتی 5- سوگیری اسنادی خصمانه
4-1- ناکامی
در مورد اینکه ناکامی یکی از برانگیزاننده‌های پرخاشگری است چند دیدگاه وجود دارد آنها را تبیین کنید. دو دیدگاه، در دیدگاه اول، از آن‌جا که در سؤال از دیگران، افراد، یکی از عوامل اصلی را ناکافی می‌دانند، این همان باوری است که فرضیه ناکامی- پرخاشگری دولارد و همکارانش از آن سرچشمه می‌گیرد. در دیدگاه دوم برکومتیس (1989) بیان می‌کند که ناکامی یک تجربه ناخوشایند است و به همین دلیل به پرخاشگری می‌انجامد.