دانلود مقاله کم خونی (آنمی)

کم خونی نام عمومی است که به گروهی از اختلالات کمبود سلولهای قرمز خون دربدن داده می شود. گلبولهای قرمزخون حاوی ماده ای بنام هموگلوبین هستند که این ماده مسئول حمل اکسیژن از ریه ها به تمام سلولهای بدن است.

برای درست کردن گلبولهای قرمز خون بدن احتیاج به مواد اولیه: پروتئین - آهن ویتامین ب12 و اسید فولیک دارد که در دستگاه سازندۀ گلبولهای قرمز (مغزاستخوان ها) گلبولهای قرمز خون را بسازد. بنابراین اگر یکی از این مواداولیه به اندازه کافی موجود نباشد و یا کارخانه سازنده گلبولهای قرمز درستکارنکند ویا با وجود مواد اولیه به اندازه کافی و سالم بودن کارخانه سازنده عوامل دیگری مثل پرکاری طحال و وجود پادزهرهائی در بدن باعث از بینبردن زودرس این گلبولهای قرمز شود، بیماری کم خونی یا آنمی بوجود می آید.در حالت دیگر کمخونی بدلیل خونریزی مزمن داخلی و یا خارجی با وجود فعالیت فراوان کارخانه سازنده خون با تمام ظرفیت نمی تواند این کمبود و ازدستدادن خون را جبران کند در نتجه مواد اولیه موجود در بدن جهت ساختن گلبولهای قرمز خون بزودی مصرف می شود و کمبود آهن معمواً پیش می آید.

درنتیجه کمی تعداد گلبولهای قرمز خون مقدار اکسیژنی که بوسیله هموگلوبین به سلولهای بدن میرسد به نسبت شدت کم خونی کمتر است. و در نتیجه اعضا حساسبدن مثل قلب و مغز بخصوص درهنگام فعالیت بدن که احتیاج بیشتر به اکسیژن دارند تحت فشار خواهند بود.

بطورخلاصه برای زنده ماندن و فعالیت روزانه تمام سلولهای بدن احتیاج به اکسیژن دارند که این اکسیژن بانفس کشیدن وارد ریه ها شده با هموگلبین موجود درگلبولهای قرمز ترکیب و بوسیله گردش خون و تلمبه کردن خون توسط قلب به تمام قسمتهای بدن می رسد. بدن برایساختن گلبولهای قرمز خون با استفاده ازپروتئین آهن ویتامین ب12 و اسید فولیک استفاده می کند و بعد از ساختن آنها در بدن بطور مرتب بازرسی های دقیقی درکبد و طحال و غدد لنفاوی از اینگلبولهای قرمز بوجود ی آید که چنانچه خوب و درستکار نکنند و یا چنانچه پیرشده باشند (عمرطبیعی گلبولهای قرمز حدود 120 روز است) آنها را گرفته ومی شکنند و تجزیه می نمایند و از مواد اولیه آنها در مغز استخوان دو باره گلبولهای قرمز جدید می سازند و حتی از مقداری از مواد باقی مانده آنها درکبد صفرا می سازد.

آزمایش اندازه گیری هموگلوبین گلبولهای قرمز خون بصورت گرم در صد میلی لیتر خونصورت می گیرد که مقدار طبیعی هموگلوبین از 11 تا 15 در زنان و از 13 تا 17گرم در هر صد میلی لیتر خون در مردان است. ضمناً تعداد گلبولهای قرمز درهر میلی لیتر مکعب خون در زنان بین 2 تا 4 میلیون و در مردان بین 4 تا 8 میلیون گلبول قرمز است.

شایعترین نوع کم خونی دراثر کمبود آهن است که در این نوع گلبولهای قرمز کوچکتر ازاندازه طبیعی (میکروسیتیک) و در نوع دیگر در اثر کمبود ویتامین ب 12 و یااسید فولیک بزرگتر(مگالوبلاستیک ) هستند . بعضی کم خونی ها مثل تالاسمی ژنتیکی یا مادر زادی هستند.علائم کم خونی ها عبارتند از : خستگی عمومی تنگی نفس بخصوص در هنگام راه رفتن وفعالیت بدنی ، طپش قلب ،سرگیجه و جلویچشم تار شدن و سردرد که بستگی به شدت کمخونی دارد. عوارض طولانی کم خونی بخصوص در اثر کمبود آهن عبارتند از:

زخم زبان و احساس ناراحتی در دهان، زخم گوشه های لب ها ، تغییر در ناخن ها وشکننده بودن آنها ، اختلال واحساس درد در هنگام قورت دادن موادغذائی، رنگپریدگی یا زردی پوست بدن و کم شدن وزن بدن بطور کلی. در بعضی کم خونی هاعوارض عصبی مثل بی حسی در اندامها و افسردگی و اختلال حواس بوجود می آید.در کم خونی های مربوط به مغز استخوان (کارخانه سازنده گلبولهای قرمز دربدن) تب و گلودرد و خون مردگی خود به خود و حتی خونریزی امکاندارد بوجودآید چون سایر عوامل موجود در خون مثل کلبولهای سفید و پلاکها هم ساخته نمیشوند.

عوامل تولید کننده هرنوعکم خونی مختلف هستند. برای مثال کم خونی آهن ممکن است دراثر کمبود آهن در موادغذایی فرد تولید شود. رژیم غذای متنوع معمولی بهاندازه کافی آهن دارد ولی امکان دارد که اختلال در جذب آهن باشد. در زنانچنانچه در قاعد گی زنانه مقدار زیادی خوناز دست دهند و یا در مردان و زنانمقداری خون بوسیله معده و دستگاه گوارش از دستبدهند که کارخانه سازنده خوندر بدن نتواند آنرا جبران کند باعث مصرف زودرس آهنشده و کم خونی حاصل میشود.

آهن زیادی در کبد ذخیره میشود ولی در بیماریهای مزمن کبدی قلبی کلیوی وریوی و بیماریهای روماتیسمی مغزاستخوان بدلایل گوناگون نمی تواند درست کارکند . در بیماریهای تالاسمی غشاء یاپرده اطراف گلبولهای قرمز خون بصورتمادرزادی عیب دارد در نتیجه این گلبولهای قرمزخیلی زودتر از 120 روزمعمولی عمر دارند در نتیجه با وجود بودن آهن به اندازه کافیدر بدن کارخانهسازنده خون نمی تواند این کمبود را جبران کند و آنهایی را که درستمی کندباز پرده و دیواره اطراف آنها هنوز معیوب است و به همان سرنوشت از همپاشیدگی زودرس ویا خراب شدن بوسیله بازرس های گلبولهای خونی در طحال و کبدگرفتارمی شوند. در نوع دیگر کم خونی مادر زادی (کم خونی دائمی) پروتئین هادر گلبولهای قرمز معیوبند که این نوع کم خونی در آفریقا زیادتر است که گرچه این افرادبه بیماری مالاریا مقاوم هستند ولی در بیماریها و کمبوداکسیژن پروتئین معیوب داخل گلبولهای قرمز خون آنها تغیر شکل داده و به کلداس شده و با عث عوارض شدید می شود.تالاسمی در ایران و کشورهای همجوار ونوع کم یاب تری نیز وجود دارد که در غرب بیشتر دیده می شود.

داروهای پزشکی و حتی داروهای گیاهی نیز امکان دارد باعث کم خونی شدید شوند که لیست آنها در این خلاصه نمی گنجد ولی اصولاً داروها و مواد شیمیائی روی کارخانه سازنده خون (مغزاستخوان)اثر می کنند و می توانند آنرا کاملا ًاز کاربیندازد و جان فرد راشدیداً تهدید کنند بعضی داروها و مواد شیمیایی دیگرروی گلبولهای قرمز بطورمستقیم اثر می کنند .

دردوران رشد سریع درنوجوانان و زمان بارداری احتیاج بیشتری به آهن و مواد دیگر اولیه برای ساختن گلبولهای قرمز خون وجود دارد به همین دلیل به اغلب زنان حامله بخصوص در سه ماه آخرحاملگی قرصهای ویتامینی آهن دار تقویتی میدهند که هم برای خود و جنینش بتواند به اندازه کافی اکسیژن برساند و هم اودر وضعیتی باشد که اگر درزمان وضعحمل مقداری خونریزی کرد جان خود را تهدید نکند. همانطوریکه قبلاً یادآوری شد بهتراست که به زنانی که نقشه حامله شدنرا دارند از حدود سه ماه قبل از بارداری تا سه ماه گی حاملگی اسید فولیک داد.

تشخیص کم خونی بوسیله یک آزمایش ساده خون صورت می گیرد که نمودار کمی مقدارهموگلوبین و کمی تعداد گلبولهای قرمز در مقدار معین خون است که با توجه به ارقامی که در بالا ذکر شد مقایسه میشوند. سپس با توجه به سابقه بیماری که آیا قاعدگی سنگین دارد ویا به هر دلیل خوناز دست می دهد و چه نوع بیماری ویا دارویی و یا کمبود مواد غذایی و نا به هنجاربودن رژیم غذایی باعث آن شده است ویا اینکه با وجود کافی بودن آهن و سایر مواردرژیم غذایی امکاندارد که جذب و یا مصرف این مواد در بدن اشکال داشته باشد و یا اینکه دستگاه سازنده گلبولهای قرمزی که بخوبی درست می شوند زود در بدن ازبین می روند ویا بوسیله نشت کردن و خونریزی در مدفوع و یا ادرار خون بطورمزمن از بدن بیرون می رود هرکدام از این عوامل تولید کننده باید بوسیله آزمایشات مختلف توسط پزشک بررسی شود و پیدا کردن علت کم خونی بسیار مهم است. چون بجای اینکه فقط به بیمار آهن داده شود که بدن بیشتر گلبول قرمز درست کند وروی کم خونی ماسک بگذارد و خدایی ناکرده بعد از مدتی حتی دادن آهن نتواند مفید باشد و در آن مرحله بفهمند که مثلاً سرطان معده ویا روده بزرگ باعثآن بوده است که برای درمانآن دیر شده باشد. البته مواقعی وجود دارد که باتوجه به تاریخچه پزشکی وآزمایشات مختلف و حتی آزمایشاتی مثل آندوسکوپی معده و روده بزرگ ونمونه برداری از مغز استخوان علت کم خونی مشخص نیست که پزشک می تواند با درمان علائم آن( نه درمان علت آن ) اقدام کند ولی حتی دراین وضعیت هم پزشک وهم بیمار باید بطورممتد دنبال پیدا کردن علت آن باشندو با تکرار بعضی آزمایشات و نظر خواهی ازمتخصّین دیگر دنبال کار را بگیرند مثلاً امکان بیماریهای انگلی و کرمها و حتی استفاده از داروهای غیر قانونی و الکل رامطرح کنند.

بنابراین درمان هر نوع کمخونی فرق دارد وحتی در کم خونی کمبود آهن باید علت آنرا تعیین کرد. شایعتری عوارض قرصهای آهن ناراحتی های هاضمه مثل یبوست و اسهال است و این قرصها رنگ مدفوع را تارو تاریک می کنند (خونریزی از قسمت بالای دستگاه گوارش مثل معده و روده کوچک نیزباعث تاری مدفوع با بوی مخصوص میشود که بوسیله آزمایش می توان این دو را از همجدا کرد.) باید توجه داشت کهتزریق آمپولهای محتوی آهن بسیار دردناک هستند و نباید جزء در موارداستثنایی که بیمار نتواند با دهان قرص آنها رابخورد به بیمار دادهشود. درحقیقت بادادن بصورت آمپولدعلاوه بر امکان عفونت در محل تزریق، حتی امکان انتقال بیماریهای واگیر بوسیله وسایل غیر تمیز به فرد کم خون موجود دارد.از طرف دیگر بادادن قرصهای آهن بطور آهسته و بمرور زمان گلبولهای قرمز وهموگلوبین اورازیاد می کنند و قلب و بدن بمرور با این وضعیت بهتر خو میگیرد و عمل می کند.

تقریباً فقط در نوع کم خونیدر اثر کمبود ویتامین ب 12 احتیاج به تزریق وجود داردچون ما هنوز دارویی برایخوردن نداریم و با داروی جدید تجربه کافی نداریم واز طرف دیگرمعده این افراد نیز معمولاً مقداری عیب دارند . بنا بر این جزءدر حالتهای استثنائی نباید از آمپول استفاده کرد. در تالاسمی مینور حتی احتیاج به تزریق خون وجود ندارد و در نوع ماژر آن حتماً پزشک با بیمار در گیر است و همکاری نزدیک دارد. برای درک بیشتر توصیه می شود که مطالب زیر رانیزبخوانید :

کمخونی مغز استخوان ،ویتامین ب 12 و اسید فولیک ف آزمایش مدفوع برای وجودخون یا خون مردگی در آن، قاعدگی در زنان ، آزمایش ساده خون ( FBC یا CBC) ، هموگلوبین ، آهن ، فرتین و آزمایشات آهن ، عوامل مورد احتیاج ساختن گلبول قرمز خون.

رژیم غذایی درکم خونی و فقرآهن

کم‌خونی وضعیتی است که در آن تعداد یا اندازه گلبول‌های قرمز و یا مقدار هموگلوبین موجود در خون کاهش یافته و تبادل اکسیژن و دی‌اکسیدکربن بین خون و سلول‌هادچار اختلال می‌شود. از علل ایجادکننده کم‌خونی می‌توان کمبودهای تغذیه‌ای، خونریزی، ناهنجاری‌های ژنتیکی، بیماری‌های مزمن و یا مسمومیت‌های دارویی را نام برد. منظور از کم‌خونی‌های تغذیه ای کم‌خونی‌هایی است که در اثر دریافت ناکافی مواد مغذی ایجاد می‌شوند.

از مهم‌ترین مواد مغذی جهت خون‌سازی که کمبود آن‌ها موجب بروز کم‌خونی می‌شود می‌توان به آهن،‌ ویتامین ب 12 و اسیدفولیک اشاره کرد. از بین آن‌ها کم‌خونی ناشی از فقر آهن یکی از شایع‌ترین کم‌خونی‌های تغذیه‌ای است.

کم‌خونی ناشی از فقر آهن

فقر آهن یکی از شایع‌ترین اختلالات تغذیه‌ای در کشورهای در حال توسعه و مهم‌ترین علت کم‌خونی تغذیهای در کودکان و زنان در سنین باروری است که با ایجاد گلبول‌های قرمز کوچک و کاهش میزان هموگلوبین مشخص می‌شود که این بیماری سبب اتلاف منابع و مراقبت‌های بهداشتی، کاهش  بهره‌وری در اثر افزایش میزان مرگ و میر ابتلا به بیماری در مادران و کودکان و بالاخره کاهش ظرفیت جسمی‌ و روانی در بخش بزرگی از جامعه می‌شود.

میزان نیاز به آهن

میزان نیاز به آهن براساس سن، جنس و وضعیت فیزیولوژیکی افراد متفاوت است. مثلا زنان باردار به علت افزایش حجم خون، رشد جنین و جفت و سایر بافت‌ها به آهن بیشتری نیاز دارند. به همین دلیل بیش از سایرین در معرض خطر کم‌خونی قرار دارند. در شیرخواران در صورت سلامت مادران، میزان آهن موجود در شیر مادر برای 64 ماه اول زندگی کافی است. ولی در مورد نوزادانی که با وزن کم متولد می‌شوند، ذخایر آهن کم بوده و باید از 3 ماهگی آهن اضافی به صورت قطره خوراکی خورانده شود. همچنین بستن پیش از موقع بند ناف نیز به این دلیل که نوزاد را از یک سوم کل خونش محروم می‌کند، خطر فقر آهن را افزایش می‌دهد. 

دلایل فقر آهن

دلایل گوناگونی برای کمبود آهن وجود دارد که از آن جمله می‌توان به علل زیر اشاره کرد

1 دریافت ناکافی آهن به دلیل رژیم غذایی مورد استفاده که در آن آهن کمی ‌وجود دارد، مانند بعضی از رژیم‌های گیاه خواری.

2 جذب ناکافی آهن در اثر اسهال، کاهش ترشح اسید معده، مشکلات گوارشی یا تداخلات دارویی و داروهایی مثل کلستیرامین، سایمتیدین، پانکراتین، رانیتیدین و تتراسایکلین).

3 افزایش نیاز به آهن برای افزایش حجم خون در دوران نوزادی، نوجوانی، بارداری و شیردهی.

4 خون‌ریزی زیاد در دوران عادت ماهانه و یا در اثر جراحات یا ناشی از همورویید (بواسیر) یا بیماری‌های بدخیم و انگل‌ها. کمبود آهن در مردان بزرگسال معمولا در اثر از دست دادن خون است.

کمبود آهن چه نشانه هایی دارد

کمبود آهن چه نشانه های را در روح و جسم انسان دارد و اگر کمبود مشاهده شد چه مقدار قرص آهن و چند مدت یکبار باید بخورم ؟ درباره دیگر عناصر دیگری که باید در جسم من وجود داشته باشد مانند آنچه درباره آهن پرسیدم آگاهم کنید!

بعضی از علایم کم‌خونی فقر آهن عبارتند از: رنگ پریدگی پوست، زبان و مخاط داخل لب و پلک چشم‌ها، خستگی زودرس، سرگیجه و سردرد، خواب رفتن و سوزن سوزن شدن دست و پاها، حالت تهوع و در کم‌خونی شدید گود شدن روی ناخن(ناخن قاشقی).