بافت تاریخی اردکان یکی از سالمترین بافتهای قدیمی ایران می‌باشد و به علت قرار گرفتن در موقعیت خاص جغرافیایی تا حد زیادی از حوادث روزگار مصون مانده است. این بافت از ویژگیهای کامل شهرهای کویری برخوردار ودر از بعضی خصوصیات منحصر به فرد می‌باشد. باروی زیبا ، دروازه‌های متناسب ، ساختمانهای موزون ، آب انبارهای متعدد ، کوچه‌های تنگ و باریک ، محلات منسجم ، در بندهای انحصاری و مساجد بزرگ و جالب از ویژگیهای این بافت تاریخی محسوب می‌گردد.
مقدمه
بافت تاریخی اردکان به علت قرار گرفتن در منطقه کویری دارای ساختمانهای خشتی و گلی خاص مناطق کویری می‌باشد.کمی نزولات آسمانی ، عدم رخداد طبیعی خاص ، دور بودن از مرزهای جغرافیایی کشور و قرار نگرفتن در معرض هجوم بیگانگان باعث گردیده علی رغم گذشت زمان ، بافت تاریخی اردکان تا این اواخر سالم و دست نخورده باقی بماند. با روی کار آمدن رضاخان همراه سیاست به اصطلاح امنیت ملی وی تخریب بافت آغاز گردید و تا امروز نیز ادامه دارد؛ ولی هنوز بخش باقی مانده آن که زیباترین قسمت بافت محسوب می‌گردد دست نخورده و سالم می‌باشد. خوشبختانه اقدامات پیشگیرانه چند سال اخیر موثر واقع شده و در بعضی موارد نه تنها از تخریب بافت جلوگیری کرده بلکه بازسازی و مرمت موجبات احیا و رونق دوباره آن را فراهم آورده است.
موقعیت جغرافیایی
بافت تاریخی اردکان در ساحل کویر مرکزی ایران و 60 کیلومتری شمال شهر یزد و 110 کیلومتری شهر نائین قرار گرفته و موقعیت جغرافیایی آن 53 درجه و 48 دقیقه طول شرقی و 32 درجه و 20 دقیقه عرض شمالی از نصف النهار گرینویچ می‌باشد.
ارتفاع شهر اردکان از سطح دریا 1035 متر است و شیب ملایم زمین در داخل بافت بصورت ملایم از جنوب به شمال می‌باشد و همین امر باعث گردیده تا آب قنوات بتواند به راحتی از داخل بافت عبور نمایند.
وجه تسمیه
اردکان از دو کلمه «ارد» و«کان» تشکیل شده که « ارد» به معنی مقدس و «کان» یعنی معدن می‌باشد و با این ترکیب واژه اردکان به معنای سرزمین مقدس میشود، اما در جامع مفیدی «ارد» را به کسر الف به معنی دور معنی کرده و نوشته است چون اطراف اردکان معادن زیاد وجود دارد ، در نزد مردم این منطقه به اردکان معروف گشته است.
تاریخچه
تاریخ دقیق بنای بافت مشخص نیست طبق گفته اکثر مورخین محل فعلی بافت تاریخی اردکان در قدیم بستر دریای ساوه بوده که پس از خشک شدن برای سکونت مناسب گردیده است. همچنین اکثر مورخین معتقدند که بنای اولیه اردکان بعد از اسلام صورت گرفته است و آثار موجود در بافت قدیم نیز مؤید همین مطلب می‌باشد.
عوامل مؤثر در تأسیس اردکان
از متون تاریخی قدیم چنین مستفاد میشود که رودخانه بزرگی از زابلستان تا کرمان و یزد و نزدیکی نائین ادامه داشته است و همچنین دهها رودخانه فصلی و آبهای سطحی از جنوب به شمال در جریان بوده که اینها همه می تواند منشاء تجمع مردم در این منطقه باشد. از طرفی دیگر شیب ملایم زمین از جنوب به شمال موقعیت را برای احداث قنات مناسب می‌نموده به همین جهت عامل اقتصادی یا آب و زمین مناسب برای کشاورزی باعث بوجود آمدن این شهر کویری گردیده است.