برای طراح مکررا لازم می شود که قدرت را از یک شفت به شفت دیگری منتقل کند بطوریکه نسبت سرعت دورانی معینی بین دوشفت مذکورحفظ شود. همچنین ممکن است یک حرکت زاویه ای مشخص لازم بشود.
سیستمهای چرخند ه ای گوناگونی جهت تامین این هدف طراحی و ساخته شده اند که به طور بی صدا و با افت اصطکاکی خیلی کمی کار می کنند. برا ی اینکه چرخنده ها به نرمی و بدون نوسان کار بکنند به دندانه های آنها شکل هندسی مخصوصی می دهند. نسبتهای دندانه چرخنده وهمچنین انداره های دندانه های ان استاندارد شده اند. این کار باعث تسهیل محاسبات طراحی و همچنین کاهش تعداد ابزار لازمه (تیغ فرزها) بحداقل مقدار خود می گردد. برای ساخت چرخنده ها باید از موادی استافده گردد که استحکام مقاومت در مقابل خستگی و سایش آنها مناسب باشد. اگر بنا بر این باشد که هزینه های ساخت کالا بحداقل خود برسد باید از روش ساخت و بازرسی ساده تری استفاده کرد. طراح باید تمام این مسائل را مدنظر قرار دهد.
دندانه های سیکلوئیدی:
همچنین با استفاده از قمستهای منحنی اپی سیکلوئید و هیپوسیکلوئید در طرح دندانه چرخدنده نیز می توان قانون چرخدنده ها LAW OF TOOTH GEARING را تامین کرد . این منحنی توسط نقطه ای بر محیط دایره مولد که درجدار خارجی یا داخلی دایره گام چرخدنده بطور بدون لغزش می غلتد رسم می شود.
قبلا چرخدنده های سیکلوئیدی چدنی با دندانه های ریخته شده بطور وسیعی مورد استفاده قرار می گرفت. اصولا فرم ابزار برش(تیغ فرزها) لازم جهت ساخت چرخدنده های اینولیوت ساده تر از فرم ابزرا لازم برای ساخت چرخدنده های سیکلوئیدی است و بهمین دلیل چرخدنده های اینولیوت جانشین چرخدنده های سیکلوئیدی شده اند.تغییر فاصله مرکزی چرخدنده ها هیچگونه اثری بردندانه های لینولیوت ندارد ولی در مورد چرخدنده های سیکلوئیدی انیطور نیست یعنی اگر فاله مراکز چرخدنده ها دقیقا حفظ نشود عمل دندانه ها صحیح نخواهد بود.
در حال حاضر عمده ترین دلیل استفاده از چرخدنده های سیکلوئیدی استفاده متعصبانه از طرح سیکلوئیدی در مودر سیستم مرکب 141 می باشد. روتورهای ROOT POSISTIVE BLOWER نیز به شکل سیکلوئید می باشد.
انواع گامهای داندانه ها
در محاسبات چرخدنده ها چهار نوع گام مختلف زیر مورد استفاده قرار می گیرند.
1- گام دایره ای: فاصله یک نقطه موجود در روی یکی از دندانه ها از نقطه نظیر در روی دندانه مجاور – در طول دایره گام – را گام دایره ای می نامند.
2- گام قطری: عبارت است از تعداد دندانه های چرخدنده به ازای یک اینچ از قطر گام.
روشهای تولید:
دندانه دنده ها (چرخدنده ها) بوسیله عملیات فرزکاری milling یا ژنراتینگ(مولدی)generating تشکیل می شوند.
1- تیغ فرز:
دنده های ساده را می توان در روی ماشین فرز و با براده برداری از بین دندانه ها توسط تیغ فرز فرم تراش ساخت یک نوع تیغ فرز فرم تراش در شکل نشان داده شده است.
سیستم دنده های مرکب 14 معمولا بدین روش ساخته می شوند. چون منحنی های تشکیل دهنده لبه های دندانه ها با تغییر تعداد دندانه ها در یک چرخدنده تغییر می کنند لذا برای هر گام 8 نوع تیغ فرز لازم است البته لازم بذکر است که چرخدنده های با اندازه های نهتلف می توانند گام یکسان داشته باشند. 8 تیغ فرز مذکور و محدوده عمل range هر یک از آنها در زیر آمده است.
تیغ فرزها در هر محدوده فقط برای حداقل تعداد دندانه صحیح هستند موقعیکه تعداد دندانه چرخدنده مورد تراشکاری به طرف راست (بیشتر) محدوده عمل تیغ فرز نزدیک است بهتر است که دقت فرم دندانه تیغ فرز بیشتر باشد. البته تیغ فرزهائی با تعداد دندانه تمتوسط نیز وجود دارند که برای چنین شرایطی از آنها مناسب است.
چرخدنده هائیکه دندانه های آنها درشت است اغلب در روی ماشین فرز و با استفاده از تیغ فرزهای فرم تراش ساخته می شوند چون برای این نوع چرخدنده ها معمولا ماشین ژنراتینگ و ابزار وجود ندارد.
تولید یا ژنراسیون دنده شانه ای:
فرم دندانه های دنده ها را می توان بروش دیگری نیز بوجود آورد یک دنده شانه ای را یم توان بعنوان چرخدنده ای با شعاع بینهایت فرض کرد ابزاری مشابه دنده شانهای را می توان از یک فولاد سخت شده ساخته و مرز لبه های دندانه های آنرا تیز کرد. به این ابزار حرکت رفت و برگشتی داده و در ضمن قطعه خام چرخدنده بطور آهسته گرداده می شود وهمچنین به دنه شانه ای یک سرعت جانبی که با سرعت خط گام چرخدنده مساوی است می دهند بدین ترتیب ماده بین دندانه ها تراشیده شده و دندانه های اینولیوت تولید می شوند.
هابینگ:
در روش ها بینگ دندانه ها توسط یک ابزار راست لبه تولید می شود. هاب را می توان استوانه ای فرض کرد که بدور آن نواری با مقطعی مشابه مقطع دندانه دنده شانه ای بطور هلیکال پیچانده شده است.
تولید یا ژنراسیون نده شانه اای از دندانه ها اینولیوت
Warm حاصله از بریده لبه هایش را برداشته و سپس سخت و سنگ زنی می کنند .هاب نسبت به عمق تراش لازمه تنظیم شده و گردانه می شود. از نقطه نظر تئوری می توان گفت که عمل هاب در روی قطعه خام چرخدنده معادل عمل تیغ فرزدنده شانه ای است. در موقع گردش هاب راه مارپیچ آن نظیر حرکت جانبی دنده شانه ای حرکت می کند . با پیشرفت عملیات براده برداری هاب در موازات محور قطعه خام چرخدنده حرکت کرده و در تمام عرض قطعه شیار دندانه را باز می کند. در تولید انبوه اغلب چرخدنده ها از روش هابینگ استفاده بعمل می آید.