پیدایش چین خوردگی¬ها و ناهمواری¬های ایران نتیجه¬ی حرکات کوهزایی اواخر دوران سوم زمین شناسی است که پیدایش این چین خوردگی¬ها همزمان با پیدایش کوه¬های جنوب اروپا و آسیا بوده است.
در ایران نمونه‌های مشخص ناهمواری به صورت کوهستان¬های بلند و پرحجم با دامنه‌های پرشیب و دره‌های تنگ و گذرگاه¬ها یا به صورت سرزمین¬های کمابیش هموار و یکنواخت دیده میشود.
1. کوهستان¬ها :
بیش از نیمی از وسعت ایران پوشیده از کوه¬های بلند است. این کوه¬ها یا مانند البرز در طول صدها کیلومتر چون دیواری کشیده شده و عبور از آن فقط از طریق گردنه‌های بلند و گذرگاه¬ها عملی است، یا مانند ابر سن (زاگرس) شامل رشته‌های مرتفع و موازی با دره‌های گود و دامنه‌های پرشیب است که نواحی داخلی ایران را از کناره¬ی خلیج فارس جدا می‌کند و تنها از راه دره‌های پرپیچ و خم رودها که در طول سدها هزار سال حفر شده‌اند، می‌توان از آن¬ها عبور کرد.
2. سرزمینهای هموار :
در مقابل کوهستان¬های بلند با دره‌های گود، پهنه‌های کم و بیش وسیع و همواری در داخل یا در حاشیه¬ی فلات ایران وجود دارد. این سرزمین¬ها با وسعت و ارتفاع متفاوت در محل کوهپایه‌ها و یا در میان رشته کوه¬ها گسترده شده‌اند. جلگه‌های ساحلی شمال و جنوب دشت لوت و دشت کویر نمونه‌هایی از آن¬ها به شمار می‌روند.
تقسیم‌بندی ناهمواری¬های ایران
ناهمواری¬های ایران را می‌توان از نظر طبیعی و جهت برجستگی و شرایط خاص منطقه به چند دسته تقسیم کرد :
کوه¬های شمالی
کوه¬های غربی و جنوبی
کوه¬های شرقی
کوه¬های مرکزی
جلگه‌های ساحلی
چاله‌های داخلی
1 کوه¬های شمالی
این رشته عظیم کوهستانی مشتمل است بر کوه¬های آذربایجان در شمال غربی و ماسیف البرز در مرکز و کوه¬های خراسان در مشرق.
مهمترین کوه¬های آذربایجان، رشته کوه¬های قوسی شکل ارسباران واقع در ساحل رود ارس است. با قله¬ی «نشان کوه» به ارتفاع 3700 متر که از سوی غرب به آرارات و از سوی شرق به کوه¬های تالش متصل میشود. این رشته کوه¬ها دنباله¬ی رشته کوه¬های قفقاز به شمار می‌آیند که با دره¬ی عمیق رود ارس از یکدیگر جدا می‌شوند. در داخل فلات آذربایجان دو توده¬ی عظیم کوهستانی سهند و سبلان قرار گرفته که هر دو از کوه¬های آتشفشانی خاموش با چشمه‌های آب معدنی فراوان هستند.
بلندترین قله سهند 3710 متر و بلندترین قله مستوراز برف سبلان 4811 متر ارتفاع دارد.
ماسیف عظیم البرز که در دوران چین‌خوردگی آلپی تکوین یافته، با قللی مرتفع و دره‌هایی عمیق مانند سد عظیم قوسی شکل به طول تقریبی 600 کیلومتر بین دریای مازندران و فلات مرکزی ایران واقع شده است. این دیوار عظیم در غرب با دره عمیق سفیدرود از کوه¬های تالش جدا شده، از سوی شرق به کوه-های خراسان می‌پیوندد. عریض‌ترین و مرتفع‌ترین ناحیه¬ی این کوهستان قله¬ی دماوند به ارتفاع 5671 متر است و هرچه از دو سوی آن به طرف شرق و غرب پیش برویم، هم از ارتفاع و هم از عرض آن کاسته میشود.
کوه¬های خراسان در شمال شرقی ایران، دنباله¬ی کوه¬های البرز، قسمت سوم از کوه¬های شمالی ایران را تشکیل می‌دهد. این دسته از کوه¬ها به صورت رشته قوس¬های موازی از شاه کوه آغاز میشود و در جهت شمال غربی به جنوب شرقی تا هندوکش در افغانستان امتداد دارد. در میان این رشته کوه¬های موازی، دره‌ها و دشت¬های وسیع وجود دارد که گاهی پهنای آن¬ها در بعضی نقاط به حدود 200 کیلومتر می‌رسد.
2 کوه¬های غربی و جنوبی
در سراسر غرب ایران، سلسله جبال عظیم دیوار مانندی به صورت موازی از رشته‌های طاقدیسی کشیده شده که از کوه¬های آذربایجان، در شمال غرب ایران آغاز میشود و به طرف جنوب و جنوب شرقی تا سلسله جبال مکران در بلوچستان امتداد می‌یابد. این سلسله جبال که کوه¬های ابرسن (زاگرس) و شاخه‌های آن را تشکیل می‌دهد، مجموعه¬ی پستی و بلندی¬های منظم و ویژه‌ای است که در جنوب گسله‌های سراسری از کردستان جنوبی تا شمال تنگه هرمز گسترده شده است.
ابرسن با جلگه‌های وسیع و دشت¬های پهناوری چون جلگه¬ی کرمانشاه در غرب و جلگه¬ی شیراز در جنوب، از هم جدا شده و به قسمت¬های شمالی، مرکزی و جنوبی تقسیم میشود.