رابطه سیاست و ادبیات
اشاره :
1 -بحث رابطه سیاست و ادبیات، بحث جدیدی نیست، بلکه سابقه آن به دوران یونان باستان، مخصوصاً آثار افلاطون، باز می‌گردد. در دوره‌های بعد نیز، افرادی همانند ژان ژاک روسو به هر دو عرصه توجه داشتند. روسو در کنار نظرات سیاسی و اجتماعی خود به نگارش رمان نیز اقدام کرد. برتراند راسل و ژان‌پل سارتر، به عنوان متفکران دورهِ متأخر، در عین ارائه عقاید فلسفی و سیاسی - اجتماعی خود، رمان‌های جدی نگاشته و حتی فعالان سیاسی و اجتماعی نیز بودند و جایزه نوبل هم دریافت کردند. و باز جدیدتر افرادی، مانند ادوارد سعید، بر نقش روشنفکران در پیوند این دو رشته تأکید داشته‌اند. در کنار این افراد، اندیشمندان دیگری را نیز می‌بینیم که هنر و ادبیات را مرکز ثقل اندیشه‌های فلسفی و اجتماعی خود قرار داده و حتی نوع نگارش و نثر آنها بسیار ادیبانه و شاعرانه است؛ به طوری که محتوا(Content) و صورت(Form) را تا حدود زیادی به هم نزدیک نموده‌اند. آثار شوپنهاور و نیچه اوج این نزدیکی است به طوری که برخی نیچه را بیشتر یک ادیب می‌شناسند تا یک فیلسوف.
اما در کنار این همه پیوند و نزدیکی، چرا هنوز رابطه سیاست و ادبیات تا این اندازه مبهم است؟ چرا ادیبان و سیاست‌شناسان و سیاستمداران تا این حد از هم دور بوده و هیچ حوزه مشترکی برای آنها قابل تصور نیست؟ این مسأله امروزه در کشورهای غربی چندان صادق نیست، اما در کشور ما بین این دو حوزه حائل عمیقی وجود دارد. در کشورهای غربی به اهمیت رابطه این دو توجه بسیار شده است. میزان آثاری که در این زمینه نوشته شده است، نشان از این توجه دارد. این نوشتار در صدد درک رابطه سیاست و ادبیات است و از این مجرا می‌توان هم به اهمیت و هم به زمینه‌های مشترک بین آنها پی‌برد و در این مورد، در نهایت، تا حدودی به مباحث و رهیافت‌هایی جدید رسید.
- 2 -
فهم رابطه سیاست و ادبیات، نیازمند بررسی پیرامون این دو حوزه و تفاوت‌های آنها است. در اینجا در صدد پیوند و یکسان‌سازی این دو رشته نیستیم، بلکه هدف کسب حوزه مشترک است. پس بلافاصله باید گفت که سیاست چیست؟ در اینجا لازم است که سیاست به معنای عمل سیاسی(Practice) را از علم سیاست (Political Science) تفکیک کنیم. سیاست، در حقیقت، عمل سیاسی را به ذهن متبادر می‌کند. یعنی آنچه به طور روزمره در سطح جامعه انجام می‌شود. سیاست به طور کلی در همه جای اجتماع یافت می‌شود. در هر کجا که انسان‌ها به دور هم جمع شوند، سیاست وجود دارد. قدرت و تضاد که در اجتماعات انسانی پدید می‌آیند، زمینه‌ساز ایجاد سیاست می‌باشند. سیاست به معنای عملی در تمامی مراحل در رفتارهای سیاسی ما رخ می‌نماید و جلوه‌گر است و کل اجتماعات یک جامعه را در بر می‌گیرد. مانند: دولت، سازمان‌های خصوصی و نیمه عمومی، احزاب و سازمان‌های میانجی و غیره.
سیاست به معنی عملی آن از حوزه نظری یعنی مطالعه سیستماتیک پدیده‌های سیاسی متفاوت است. سیاست در وجه نظری آن به ما می‌آموزد که چگونه دانشی در مورد سیاست و در مورد زندگی سیاسی کسب کنیم؟ چگونه سیاست را از جنبه‌های دیگر زندگی بشری تمییز و تشخیص دهیم؟ از چه جنبه‌هایی نظام‌های سیاسی به همدیگر شبیه هستند؟ از چه جنبه‌هایی نظام‌های سیاسی از هم متفاوت می‌باشند؟ نقش اقتدار(Autharity) و قدرت(Power) در نظام‌های سیاسی چیست؟ افراد در سیاست چگونه رفتار می‌کنند؟ اگر ویژگی‌های خاصی برای فرد سیاسی(Homo Politicus) وجود دارند، کدامند؟ چه نوع شرایطی ثبات(Stability) ، تغییر(Change) و یا انقلاب(Revolution) را در یک نظام سیاسی ایجاد می‌کند؟ چه چیزی لازم است تا صلح اجتماعی حفظ شود و خشونت قابل اجتناب باشد؟ چه نوع نظام سیاسی بهترین است؟ چگونه باید در مورد این سؤالات که در سیاست چه چیزی بهترین(The Best) است، تصمیم گرفت؟ و در نهایت این که دانش سیاسی حوزه فرد و دولت و نیز حوزه‌های میانی را که موسوم به حوزه جامعه مدنی است، تنظیم و بررسی می‌کند.