وقوع جنگ در یک منطقه و مسائلی که از نظر اقتصادی و انسانی بوجود می‌آورد، در این مقوله مورد توجه می‌باشد، زیرا عوارض جنگ دو جنبه دارد که یکی به صورت حاد بوده که کنترل و درمان آسیب را فوراً طلب می‌کند و دوم عوارض و پیامدهای جنگ که گریبانگیر جامعه می‌باشد.
در موقع بروز جنگ علاوه بر مناطق جنگی و افرادی که به صورت نظامی و غیرنظامی در جبهه رودرروی دشمن قرار دارند و متحمل آسیب‌های جنگی می‌شوند، افراد و تاسیسات و اماکنی که دور از منطقه جنگی هستند، از آسیب‌های جنگی در امام نبستند و سلاحهای جنگی با قدرت تخریبی زیاد تا هزاران کیلومتر دورتر از مناطق جنگی را در معرض تخریب و خطرات جنگی قرار می‌دهد.
در مواقع جتگ مسائل زیر مورد توجه است:
1. آسیب‌جسمی: که شامل شکستگی، زخمی شدن، خونریزی و جراحات جسمی است.
2. آسیب روانی: که شامل از دست دادن افراد نزدیک مانند پدر و مادر و فرزند و یا وسایل و امکانات مادی است.
3. آسیب اقتصادی: که شامل ویرانی و تباهی تاسیسات، کارخانجات، جاده‌ها، راه‌های ارتباطی، آلودگی‌های محیطی، آتش‌سوزی‌ها و.... مطرح می‌باشد.
4. آسیب اجتماعی: که شامل اختلال در زندگی طبیعی و بروز محدودیت‌ها واعزام افراد به مناطق جنگی و در حالت استرس و وحشت و اضطراب بودن جامعه می‌باشد و مشکلات تطابق با شرایط جدید مطرح است.
در واقع مانور جنگی فرضی است که به منظور آمادگی رزمی و چگونگی مقابله نمودن مطرح است. در مورد کمک‌های اولیه بایستی در مناطق جنگی و غیرجنگی که در معرض خطر می‌باشد، همیشه افرادی به عنوان امدادگر وجود داشته باشند که به محض بروز خطر و آسیب به کمک افراد آسیب‌دیده شتافته و سریعاً افراد مصدوم را به نقاط امن انتقال دهند. اقداماتی که امدادگر به محض برخورد با مصدوم و فرد آسیب دیده باید انجام دهد، توجه به کلمه «رتم» است که (ر) مخفف باز بودن راه تنفس، (ت) یعنی دادن تنفس مصنوعی و (م) یعنی انجام ماساژ قلبی می‌باشد.
از ان سلاحها برای کشتن افراد و وارد کردن صدمات بسیار جدی و یا ایجاد انواع معلولیت ها در مردم استفاده می شود. این سلاحها بر اساس اثرات مختلفی که بر بدن افراد می گذارد، به 3دسته تقسیم بندی می شوند. دسته اول سلاحهای هستند که روی سیستم عصبی بدن تاثیر می گذارند. در این دسته GA، GB، GD، GF و VX (متیل فسفوبوتیوئیک اسید , گاز سارین ) قرار دارند. دسته دوم، اثرات خود را روی پوست به جا می گذارند و شامل HD (گازخردل گوگرد)، HN (خردل نیتروژن)، L و CX هستند. دسته سوم نیز باعث اختلال سیستم تنفسی بدن می شوند. در این گروه گازهای بی رنگ CG و DP، کلرین (Cl) و فسفوکلرین (Ps) وجود دارند. از سلاحهای شیمیایی که روی اعصاب اثر می گذارند، قبل و در طول جنگ دوم جهانی استفاده‌های بی شماری شده است.
دسته ی اول: این مواد از نظر شیمیایی وابسته به حشره کش‌های آلی فسفره هستند. این دسته از سلاحهای شیمیایی مانع از عمل آنزیم استیل کولین استر از می شوند. وقتی مواد شیمیایی این دسته وارد بدن شوند، غلظت استیل کولین را در بدن به بیش از حد لازم می رسانند. ریه ها و چشمها بسرعت این مواد را جذب کرده در کمتر از یک دقیقه بر سیستم عصبی بدن تاثیرات قابل توجهی می گذارند. علایم آن به صورت آبریزش بینی، ترشح زیاد بزاق، تنگی قفسه سینه، کوتاهی تنفس، تنگی مردمک چشم، انقباض عضلانی و یا حالت تهوع و انقباض شکم ظهور می کند.
دسته دوم سلاحهای شیمیایی که بر روی پوست تاول و سوختگی ایجاد می کنند، ماندگاری فراوانی در محیط دارند. این مواد روی چشمها، پوشش مخاطی، ریه ها، پوست و اجزای خون اثر گذاشته و اگر از طریق تنفس وارد ریه ها شوند، بر شدت تنفس اثرات منفی می گذارند و اگر توسط غذا بلعیده شوند، سبب اسهال و استفراغ می شوند. خردل ها که جزو این دسته هستند به خاطر خواص فیزیکی خود مقاومت و ماندگاری بسیار زیادی در سرما و دماهای معتدل دارند.اگر دو دقیقه از تماس یک قطره خردل با پوست بگذرد، صدمات جبران ناپذیری به این عضو وارد می شود. CX نیز که جزو این گروه است، پودری کریستالی شکل است که در دماهای 39 تا 40 درجه سانتی گراد ذوب شده و در دمای 129 درجه سانتی گراد به جوش می آید. این ماده را با افزودن موادی خاص در دمای اتاق به حالت مایع درمی آورند. CX دارای بوی بسیار نامطبوعی است.
نظر به اینکه در زمان وقوع جنگ از وسایل و مواد شیمیایی و هسته‌ای استفاده می‌شود، علاوه بر جراحات و آسیب‌های معمولی بایستی به عوامل زیر توجه نمود:
1. شناسایی علائم قراردادی در مواقع خطر مانند علامت هشدار، اعلام خطر و اعلام رفع خطر.
2. آلودگی با رادیواکتیو.
در معرض امواج سلاحهای جنگی قرار گرفتن که تاثیر شدید بر سیستم عصبی خواهد داشت و افراد را دچار حملات و تشنجات عصبی مانند صرع می‌نماید.
آلودگی با سموم شیمیایی و گازهای خفه کننده و مخرب اعصاب:
الف: گازهای مسموم کننده و تاولزا (Mustard Gas)
این گازهای عبارتند از گاز خردل که به نام ایپریت نیز موسوم است و اولین در سال 1935 و 1936 توسط ایتالیایی‌ها در جنگ با اتیوپی بکار رفت، مایعی است بی‌رنگ، روغنی شکل و در حرارت کمتر از 10 درچه به صورت جامد درمی‌آید.
کمک‌های اولیه: تمیز و پاک کردن این گاز و مایعات از روی پوست بدن فرد آسیب دیده، خودداری از ماساژ پوست و سپس شستشو با آب و صابون و دادن داروی قی‌آور در صورت خورده شدن، شستشوی چشم با آب فراوان و درمان سوختگی ناشی از آن.
ب) گازهای مخرب اعصاب
این گاز که در جنگ جهانی اول توسط آلمانی‌ها بکار رفت، آن را گاز جی (G) هم می‌نامند. این گاز از گروه بازدارنده کولین استراز می‌باشد و توسط پوست و دستگاه تنفسی و دستگاه گوارشی وارد بدن می‌شود.
همچنین دادن تنفس مصنوعی در مواقع خفگی باید مورد توجه قرار گیرد و افراد را به نقاط مرتفع و دور از جریان باد برده و البسه آلوده را از بدن آنها خارج نمود.
زخم‌های کوبیده و له شده:
این نوع زخم‌ها در زمان جنگ به علت انفجار و خرابی ساختمان‌ها و تصادفات، زیاد به چشم می‌خورد و زخم‌هایی هستند که در اثر برخورد و یا سقوط انسان بر روی جسم سخت و یا سقوط اجسام سنگین از قبیل دیوار ساختمان‌ها و تیرهای آهن بر روی بدن بوجود می‌آید که با کوفتگی و له شدن قسمتی از بافت‌های بدن همراه است.
به هنگام جنگ حهانی اول به دلیل پیشرفت دانش و تکنولوژی لازم برای تهیه ی مواد شیمیایی خطرناک امکان کاربرد آنها به مقدار فروان فراهم گردید. اولین مورد استفاده از گازهای شیمیایی در سطح وسیع در آوریل توسط قوای آلمانی صورت گرفت در این حمله شش هزار سیلندر حاوی گاز کلر برای مسموم کردن نیروهای طرف مقابل به کار گرفته شد که در نتیجه ی آن پنج هزار نفر از نیروهای متفقین به هلاکت رسیدند. بعد از این حمله در سبتامبر همان سال نیروهای انگلیسی نیز از گاز گلر استفاده کزدند. با لاخره آلمان در سال ???? گاز فسژن و در سال گاز خردل را وارد صحنه کار زار نمود. استفاده از کاز‌های شیمیایی برای اولین بار لزوم استفاده از ماسک‌های محافظتی را مطرح ساخت. ارتش انگلیس از این ماسکها برای اولین بار به منظور حفاظت از اسبها و افراد استفاده نمود. در مجموع می توان گفت که گازهای کلر، خردل و فسژن توسط ارتش آلمان و انگلیس و گازهای موثر در خون از قبیل هیدروژن سیانید و کلرید سیانوژن توسط فرانسوی ها به کار گرفته شد. مطابق آمار حاصل حدود صد هزار نفر کشته و دویست هزار نفر زخمی حاصل استفاده از این گازها بود.
رژیم جنایتکار بعث عراق که انواع سلاحهای مدرن غرب و شرق را بر ایمان خلل ناپذیر رزمندگان دلیرمان امتحان کرده بود و به یاس کامل رسیده بود، در پی شکستهای مداوم و عجز و ناتوانی در مقابل سلحشوران سپاه توحید بکاربرد سلاحهای شیمیایی متوسل گردید. ارتش صدام عفلقی در بین سال‌های آغاز جنگ تا پایان آن در بیش از صدها مورد از سلاحهای شیمییایی استفاده کرد ه که در عملیات خیبر، بدر، والفجر ? و سلسله عملیات‌های کربلا ابعاد این جنایت به اوج خود رسید.حملات مذکور با استفاده از انواع مهمات شیمیایی (خمپاره،توپ، بمب و غیره) حاوی گازهای کشنده از قبیل عوامل عصبی ( تابون )، گازهای خردل، سیانور و عوامل خفه کننده (فسژن) انجام گرفته است.
انواع سلاحهای شیمیایی
از نظر نظامی گازهای شمیایی به شش گروه تقسیم می شوند
عوامل سمی کشنده
عوامل ناتوان کننده
عوال کنترل اغتشاش
عوامل دود زای نظامی
عوامل ضد گیاه
شعله ها و آتش ها
عوامل تاولزا :
این گروه را به راحتی می توان به سه زیر گروه تقسیم کرد
خردل ها
آرسنیک ها
گزند ها
این عوامل بیشتر به صورت مایع می باشند. اثر آنها پایدار است و وزن آنها به نسبت هوا زیاد می باشد.این مواد معمولا ً موجب مرگ آنی نمی شوند و فرد را نا توان می کنند.
نحوه ی ورود و چگونگی تاثیر
این عوامل در محل آلوده سلول ها را تحریک کرده و موجب ایجاد زهر سلولی می شوند. این مواد در حالت مایع و گاز قدرت نفوذ به دیواره ی سلولی،چوب، چرم، رنگ وغیره را دارند و فقط در تماس با موادی مانند شیشه، فلز و کاشی قدرت خود را از دست می دهد.
علائم مسمومیئت با عوامل خردل
بعد از حدود چند ساعت در محل آلوده سوزش و خارش ایجاد می شود و لکه‌های قرمز ظاهر می گردد.
بعد ازچند روز تاول ها نمایان می گردد. از به هم پیوستن تاول‌های کوچم تاول ها ی بزرگ پدید می آید.
در صورت ورود این عوامل از طریق دستگاه گوارشی یا تنفسی با عث ایجاد مشگلات تنفسی و گوارشی خواهد شد. این عوامل در صورت ورود به بدن خطراتی مانند عوامل خفه کننده را ایجاد می کنند.
اگر درصد این مواد در محیط زیاد باشد موجب اثرات دائمی بر حس بینایی (مانند کوری ) در پی خواهد شد.
فرد مصدوم پس از تماس با این مواد احساس می کنند که موادی مانند شن و ماسه درون چشم او هستند.
علائم مسمومییت با آرسنیک ها
آرسنیکها علاوه بر تاول زدن عوارضی مانند بززگ شدن ریه، اسهال، بی تابی، ضعف، کاهش حرارت بدن وکم شدن فشار خون را در پی دارند. لازم به ذکر است که سرعت بروز تاول‌های آرسنیک چند دقیقه است که این امر در مورد خردل ها چند روز به طول می انجامد.
گزند ها و علائم مسمومیت با انها
معروف ترین عامل گزند ها CX است. این عامل در صورت تماس با بدن باعث سوزشی مانند گزش حشرات می شود.در حالت طبیعی این عامل در طبیعت در ?? درجه سانتی گراد به صورت مایع بوده و رنگی تیره و روغنی دارد.