آب ، گنج هزاره سوم
سازمان ملل روز جهانی آب در 22 مارس سال 2005 را شروع یک دهه جدید بینالمللی برای فعالیت در بخش آب عنوان کرد. به همین دلیل از سوی سازمان ملل متحد سالهای 2005 تا 2015 به عنوان دهه آب با شعار «آب برای زندگی» نامگذاری شد. با توجه به این موضوع پیشبینی میشود دهه آینده «آب برای زنده ماندن» نامگذاری شود. چون با توجه به رشد میزان مصرف فعلی آب و همچنین کاهش منابع آبی و عدم توفیق در ایجاد منابع آبی جدید بیشک دهه آینده بحرانی با شدت و تهدید جدیتری را در جهان شاهد خواهیم بود، هر چند سازمان ملل امیدوار است که این دهه شانس دستیابی جهانب به اهداف مرتبط با آب و اهداف اعلامیه مربوط به هزاره را که در کنفرانس توسعه پایدار مطرح شده است، افزایش دهد.
کشورمان ایران نیز از این حیث مستثنی نیست و حتی با توجه به شاخصهایی که ما در کشورمان داریم وضعیت نامطلوبتر و حتی بحرانیتر از آن چیزی است که در دنیا مطرح است.
ایرانیان همیشه با دیده احترام به آب نگریستهاند و هنوز هم هرجا که آبادانی است در پیوند ناگسستنی با آب بوده و آب مایه زندگی است.آب به همراه سه عنصر آتش، هوا خاک نزد ایرانیان از تقدس ویژهای برخوردار بوده است. تقریباً در همه نوشتههای پیش از اسلام، جایگاه آب در مجموعه آفرینش بسیار حساس است. هردوت مینویسد: ایرانیان در هیچ رودخانهای حتی دستهایشان را نمیشویند و دست شستن دیگران را هم در آب جاری نمیپذیرند و به رودخانه احترام میگذارند. در جشنها و مراسم مذهبی نیز آب نقش به سزایی داشته است.
از مهمترین دستورات زرتشت برای زندگی بهتر، دوری از گناه و پرهیز از دروغ و خودداری از آلوده کردن عناصر چهارگانه موثر بر زندگی بشر که همانا آب، هوا، خاک و آتش بود.
از تقدس آب نزد ایرانیان همین بس که «میهن» و «زادگاه» را «آب و خاک» مینامند.
حدود یک درصد جمعیت دنیا متعلق به کشور ماست و ما تنها 36% از میزان منابع آب تجدید شونده دنیا را در اختیار داریم. این در حالی است که پسابهای کشاورزی، صنعتی و خانگی حدود 25 میلیارد مترمکعب از همین مقدار منابع آبی را که در اختیار داریم از لحاظ کیفیت تهدید میکنند.
سالانه حدود 2 میلیارد نفر در جهان به علت آلودگی آبها دچار بیماریهای مرتبط با آب میشوند که ایران نیز میتواند سهمی از این آمار را داشته باشد. البته آمارهای منتشره از سوی وزارت بهداشت نشان میدهد که این آمارها در دهه اخیر روند کاهشی داشته است.
شاید تصور شود که با پیشرفت تکنولوژی مشکل کمبود آب حل شود در صورتی که میزان منابع عمده آبی موجود در جهان همان مقداری است که در سالهای گذشته وجود داشته و امروزه تنها میتوانیم مشکلات مربوط به توزیع بهداشتی آب را با استفاده از تکنولوژی برطرف نماییم ولی قادر به افزایش منابع آبی نیستیم. مگر اینکه تکنولوژیهای شیرینسازی آب دریاها توسعه یابد که این از لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه نیست. یکی از راهحلهای اساسی برای مقابله با بحران آب در آینده مدیریت مصرف آب میباشد. از جمله راهکارهای مدیریت مصرف آب، آموزشهای بهبود شیوه مصرف و نیز در اختیار قرار دادن امکانات لازم جهت صرفهجویی و مصرف بهینه آب به مصرف کنندگان است که در مقایسه با آب بها هزینه ناچیزی خواهد بود. از دگیر راه کارهای مدیریت مصرف ارتقای سطح دانش و آگاهی میباشد که خود یک کار فرهنگی میخواهد و زمانبر است.
از سوی دیگر شرکتهای متولی امور آب باید سعی و تلاش مضاعف در جهت صیانت از آب تولید شده نمایند تا در مسیر انتقال به مصرف کننده هدر نرود و این امر مستلزم کنترل و نظارت دقیق و نظام مند کردن عملیات بازرسی، نگهداری و تعمیرات خطوط انتقال آب میباشد.
گاهی این شائبه در ذهن مصرف کننده ایجاد میشود که چرا با وجود دریافت آب بها توسط شرکتهای تولید و توزیع آب، این همه به مقوله صرفه جویی پرداخته و تأکید میشود؟
مصرف کنندگان آب باید آگاه باشند که عدم صرفه جویی و مصرف خارج از الگوی مصرف باعث تهدید جدی بحران آب در آینده خواهد شد و اجرای سیاست مدیریت عرضه توسط شرکتهای آب و فاضلاب با توجه به رشد فزاینده جمعیت کشور یا امکانپذیر نخواهد بود و با این که با چالش مواجه خواهد شد. دلایل این امر یکی افزایش هزینههای استحصال و توزیع آب در طول زمان و نیاز به سرمایه گذاری بیشتر در زمینه تولید آب و دوم در اختیار نداشتن پتانسیلهای آبی نامحدود با کیفیت مطلوب میباشد. در بخش پیشگیری و مبارزه با آلودگی منابع آب قوانینی وجود دارد که به رغم لازمالاجرا بودن آن قوانین، متأسفانه کمتر شاهد اجرا و اعمال آن هستیم. فاضلاب بسیاری از کارهایی که عموماً دارای پسابهای صنعتی و شیمیایی خطرناک هستند و اغلب در مجاورت رودخانهها احداث شدهاند، به رودخانهها و نهایتاً به دریاها میریزد که در درازمدت نه تنها باعث از بین رفتن اکوسیستم شده و حیات جانوران و موجودات آبزی را تهدید میکنند بلکه باعث آلودگی شدید منابع آبی میشوند و متأسفانه با توجه به آگاهی مسئولین تا کنون هیچ اقدام جدی و موثری در این زمینه انجام نشده است. این نشاندهنده ضعف در اجرای قوانین است چرا که قانون گذار قوانینی در این رابطه وضع کرده و جرایمی را تعیین نموده است. 93 درصد از آبهای کشور در بخش کشاورزی مصرف میشود لذا پسابهای کشاورزی خود به عنوان یکی از عوامل مهم آلوده کننده محسوب میشود. همچنین یک درصد از آبهای موجود کشور در بخش صنعت استفاده میشود ولی آلودگی ناشی از آن بسیار متنوع و خطرناک میباشد.
با توجه به معضلات موجود آب کشور که گفته شده است ما فقط با حفظ و صیانت از منابع آبی موجود و جلوگیری از آلودگی آن و نیز مدیریت صحیح مصرف آب میتوانیم بحران آب در دهههای آینده را کمی آسانتر پشت سر بگذاریم.