مقدمه:
چرا ما به یک سیستم ثبت اختراع نیازمندیم؟ دلیل ساده برای اینکار عبارت از تجربه‌ای است که بر مبنای آن برای توسعه و پیشرفت یک محصول جدید سرمایه‌گذاری متناسب با آن یا بعبارت بهتر فراهم نمودن پول و نیروی انسانی نیز ضرورت دارد. هنگامیکه این محصول جدید بطور موفقیت‌آمیز به بازار عرضه می‌شود خیلی زود رقبای جدید که می‌خواهند به نحوی نقش خود را در بازار حفظ نمایند شروع به تقلید و کپی‌برداری خواهند کرد. این رقیب که کپی‌بردرای می‌کند براحتی می‌تواند قیمت فروش تولید کننده اصلی را کاهش دهد زیرا تولید کننده بایستی هزینه‌های تکمیل و تحول محصول را نیز تقبل کند. رقیب مذکور می‌تواند هزینه‌های توسعه و تکمیل را پس‌انداز نمایند بنحویکه همواره قیمتی که او عرضه می‌نماید بمراتب کمتر است. راه حل این معضل حمایت از محصول جدید بوسیله حقوق ثبت اختراع است که تاثیر آن عبارت از حمایت از سرمایه‌گذاری است. بدون سرمایه‌گذاری پیشرفتی در تکنولوژی حاصل نخواهد شد، بدین معنی که عدم حمایت از سرمایه‌گذاری منجر به خفه کردن یا فشردن گلوگاه سرمایه‌گذاری خواهد شد.
بنابراین یک سیستم ثبت اختراع عملی پیش شرطی برای سرمایه‌گذاری و پیشرفت تکنیکی است.
روشهای ثبت اختراع:
سیستم ثبت اختراع می‌تواند بر دو روش مختلف استوار باشد:
الف روش شکلی
ساده‌ترین روش عبارت از بررسی صرفاً اداری و شکلی اظهارنامه ثبت اختراع است. تمام کاری که در این روش یا مرحله انجام می‌شود عبارت از کنترل ارائه صحیح و درست اظهارنامه است. این سیستم ثبت ساده می‌باشد.
ب روش ماهوی.
در کفه دیگر ترازو پیچیده‌ترین سیستم عبارت از بررسی کامل اظهار نامه مشتمل بر رسیدگی ماهوی است، یعنی جستجوی حق تقدم (اختراع یا ثبت) و بررسی فنی و تکنیکی قابلیت ثبت اختراع مشتمل بر ابداعی و اختراعی بودن آن.
ماحصل و نتیجه این روش کار که معمولاً با گفتگوی دوجانبه با متقاضی ثبت بعمل می‌آید عبارت از اتخاذ تصمیمی است که توسط اداره ثبت اختراع در رابطه با صدور گواهی اختراع یا رد کامل اظهارنامه یا بخشی از آن انجام می‌شود.
امید است که در مرور این دو روش، یعنی سیستم ثبت یا سیستم بررسی ماهوی، تصویری از بهترین انتخاب ممکن برای وضعیت اقتصادی کشور ارائه شود:
1 بررسی کامل (جستجو و رسیدگی ماهوی)
این روش کار مستلزم جستجو برای حق تقدم و خصوصاً بررسی قابلیت ثبت اختراع از جهت بدیع بودن و اختراعی بودن آن و اتخاذ تصمیم نهائی است.
در مجموع می‌توان فرض نمود که این سیستم رضایت بخش‌ترین سیستم است زیرا یک حق اختراع در حقیقت بایستی یک اختراع درست و واقعی که معیارهای قابلیت ثبت را که توسط قانون وضع گردیده دارا باشد و منعکس نماید. این امر معقول و منطقی نخواهد بود که ما برای اختراعاتی که جدید نیستند گواهی اختراع صادر کنیم و بدینوسیله امکان تداخل رقابت را فراهم نمائیم.
این روش توسط کشورهای بیشماری که دارای ادارات بزرگی برای مدت زمان این روش توسط کشورهای بیشماری که دارای ادارات بزرگی برای مدت زمان طولانی بوده‌اند، اجراء گردیده است. بعنوان مثال کشورهائی که چنین سیستمی را استفاده می‌نمایند عبارتند از: ایالات متحده آمریکا، کانادا، هند، ژاپن، انگلیس، سوئد، آلمان، اتریش، چین و امثال آن. همچنین این سیستمی است که توسط اداره ثبت اختراعات اروپا در مونیخ پذیرفته شده است.
در خصوص این سیستم بایستی اظهار نظرات ذیل بعمل آید:
الف) اختراعاتی که تحت سیستم بررسی کامل منتهی به صدور گواهی می‌گردند از امنیت مطلق برخوردار نیستند. این اختراعات چه بسا معمولاً در همه کشورها نزاد اداره یا دادگاههای مربوط مورد اعتراض و جدل واقع شوند. تجربه نشان می‌دهد که معمولاً گزارشهای جستجوی حق تقدم اختراع کامل نیستند، مخصوصاً در رابطه با نشریات مندرج در گاهنامه‌ها که از نظر سیستماتیک در مقایسه با ثبت اختراعات از درجه کمتری برخوردارند، این امر مشهود می‌باشد. بنابراین در مجموع این قضیه ممکن است حق تقدمی که در اثنای کار مورد بررسی و توجه واقع نشده است متعاقباً مورد توجه و بررسی واقع شود و این امکان را فراهم آورد که اختراع توسط اداره و یا دادگاه لغو و ابطال گردد.
ب) همچنین ممکن است در برخی از موارد اختراعی که در یک کشور منتهی به صدور گواهی گردیده است در کشور دیگر از این امتیاز برخوردار نگردد. دلیل این امر آن است که حق تقدمی که در یک کشور مورد ملاحظه واقع شده ممکن است متفاوت از حق تقدمی باشد که در کشورهای دیگر رعایت می‌شود و یا اینکه بطور ساده ممیز یا کارشناسی که پرونده به او ارجاع می‌شود عقیده و نظر مختلفی نسبت به ممیز یا کارشناس کشور دیگر راجع به بدیع بودن و یا جنبه اختراعی داشتن موضوع دارد.
بدین ترتیب هنگامی که یک اظهارنامه جهت اختراعی در کشورهای مختلف که اظهارنامه‌های اختراعی را بطور ماهوی بررسی می‌کنند به ثبت می‌رسد، این سیستم لزوماً منتهی به نتایج واحد و یکسان نمی‌گردد (بعبارت دیگر ممکن است نتیجه یک اظهارنامه واحد برای اختراعی واحد در کشورهای مختلف که بطور ماهوی اظهارنامه را رسیدگی نموده‌اند مختلف باشد).
دلیل اصلی اینکه چرا بسیاری از کشورهای صنعتی که دارای سیستم بررسی می‌باشند به این سیستم علاقه‌مندند عبارت از این است که: بررسی کامل اظهارنامه ثبت اختراع، فرض ارزش و اعتبار آنرا می‌رساند بطوریکه دارنده یا مالک اختراع می‌تواند به اختراع خود تکیه نموده و ناقض حقوق خود را بدون آنکه نیازی به اثبات آن در دادگاه مربوطه باشد تحت تعقیب قرار دهد. مزیت دیگر سیستم بررسی آن است که کلیه گواهیهای اختراع صادره پس از انجام بررسی، حقوق خاصی را با توجه به موضوع مربوطه اعطاء می‌کنند که موجّه و قابل توجیه می‌باشند. سوم آنکه کلیه رقبا می‌توانند تلاشها و اقدامات خود را براساس اختراعات بررسی شده موجود تنظیم نمایند. برخلاف اختراعات بررسی شده، اختراعاتی که صرفاً ثبت می‌گردند (بدون بررسی) به جهت عدم بررسی به میزان قابل توجهی موضوعات غیرقابل حمایت را تحت پوشش قرار می‌دهند. این امر مسئولیت ارزیابی اختراعات ثبت شده (خصوصاً ارزش و اعتبار آنها) را به دوش رقبا منتقل می‌کند. این ارزیابی در رابطه با هر اختراع ثبت شده به تعداد پیشتازان فعالی که در رشته‌های فنی مربوطه فعالیت دارند توسط رقبا انجام می‌گردد، و حال آنکه یک اداره ثبت اختراع بررسی کننده بعنوان مرجع و مقام اصلی در اجرای این ارزیابی فعالیت دارد. نتیجتاً سیستم ثبت منتهی به انتقال مسئولیت یا بارسنگینی از تمام پیشتازان تجاری فعال بدوش اداره ثبت اختراع بررسی کننده در کشورهائی که دارای چنین سیستمی هستند، می‌گردد.
مع‌الوصف نمی‌توان انکار نمود که این سیستم بررسی، تلاش و کوششهای فراوانی را اقتضاء می‌کند که عمده‌ترین آنها از این قرار است:
الف) سیستم بررسی کامل بمنظور تحت پوشش قرار دادن کلیه رشته‌های تکنولوژی مستلزم تعداد زیادی پرسنل آموزش دیده و متخصص در سطوح بالاست لازم بذکر است که مقررات (Patent Cooperation Treaty) معاهده همکاری ثبت اختراع، حداقل تعداد یکصد نفر را پیش‌بینی نموده است. البته این حداقل تعداد لازم است و سه اداره بزرگ ثبت اختراع کشورهای ایالات متحده آمریکا، ژاپن و جامعه اروپا بیش از یکهزار ممیز در اختیار دارند. لازم است ممیزان کاملاً افرادی لایق و شایسته باشند زیرا آنها مسئول تصمیماتی هستند که راجع به اعطای گواهی اختراع بعمل می‌آید. همین ممیز است که بطور متناوب، بجز در اداره مربوطه جامعه اروپا، کار جستجو (Search) و بررسی را انجام می‌دهد.
ب) این سیستم دارا بودن مجموعه‌ای از اختراعات طبقه‌بندی شده را لازم و ضروری می‌گرداند. باید بخاطر داشت که سابقه PCT حداقل به سال 1920 برمی‌گردد. طبقه‌بندی فنی اختراعات بالغ بر /000ر1 عنوان است.