مقدمه
جرم چیست ؟ چرا به یک عمل بر چسب ( جرم ) میزنند ؟
برای اینکه عملی جرم شناخته شود یا به عبارتی برای تحقق یک جرم به عناصر مختلف نیاز است . این عناصر عبارتند از عنصر مادی ، قانونی ، معنوی.
عنصر مادی ، فعل یا ترک فعلی است که شخصی انجام میدهد .
این فعل یا ترک فعل چنانچه با عنصر قانونی و معنوی همراه شود تبدیل به جرم می شود.
عنصر قانونی عبارت است از تعیین مجازات برای فعل یا ترک فعل ارتکابی .
ماده 2 قانون مجازات اسلامی : هر فعل یا ترک فعل که در قانون برای آن مجازات تعیین شده باشد جرم محسوب می شود.
همانطور که مشاهده فرمودید در ماده 2 ق م ا به عناصر مادی و قانونی اشاره شده .
عنصر روانی یا معنوی یکی دیگر از عناصر برای تحقق جرم است . عنصر روانی همان سوئ قصد میباشد . یعنی شخص مرتکب باید از توانایی درک و اراده برخوردار باشد و فعل یا ترک فعل او با سو نیت همراه باشد .
حال این سوال مطرح می شود که نقش انگیزه در تحقق جرم و میزان مجازات چیست؟
یکی از اصول حاکم بر حقوق جزا آن است که انگیزه در تحقق جرم نقش ندارد. دزد ،دزد است چه مهندس باشد چه عیار .
اما با وجود این ، انگیزه در میزان مجازات موثر است . به همین سبب وجود انگیزه شرافتمندنه یکی از علل تخفیف دهنده مجازات محسوب می شود .
با همین نگاه درعرصه حقوق ، مقوله جرم سیاسی تحت تاثیر توجه به انگیزه ، تحولات نوینی پیدا کرده است و در سیستمها و نظامهای حقوقی با مجرمان سیاسی برخوردی ارفاق آمیز دارند.
و به علت تاثیر انگیزه است که در پرونده های کیفری قاضی مکلف به تشکیل پرونده شخصیت رای مجرم است تا با توجه به شخصیت و انگیزه او در ارتکاب جرم میزان مجازات را تعیین نماید.
جرم سیاسی
به نظر می‌آید تاریخ مقوله‌ی زندانی سیاسی به تاریخ تمدن بشری گره خورده است. بی‌شک سقراط حکیم پیش از آن که با نوشیدن «جام شوکران» شهید راه اندیشه ومعرفت گردد، یک زندانی سیاسی بود؛ اما دوران مدرن به این مقولهابعاد بس وسیع تری بخشیده است
در دوران باستان
جرایم به 3 دسته تقسیم میشدند.
1- جرایم علیه شخص شاه یا خانواده اش
2 جرایم مذهبی
3- جرایم عمومی
جرایم علیه پادشاه جرم سیاسی را تیز در بر میگرفت
تاریخ تمدن : در دوران ایران باستان جرایمی از قبیل خیانت به وطن , تجاوز به حرمت شاهی , نزدیک شدن به کنیزان شاه , نشستن بر روی تخت شاه یا بی ادبی کردن نسبت به خاندان ساطتنی مجازات مرگ در پی داشت و در اینگونه موارد مجرم و گناهکار رامجبور میکردند زهر بنوشد یا وی را به 4میخ میکشیدند یا او را به دار می آویختند یا سر او را میان 2 سنگ قرار میداند و میکوبیدند.
در دوران ساسانیان که دارای تشکیلات حقوقی بودند و کتاب اوستا موارد مربوط به جرایم را بیان کرده بود قضات در دست روحانیون بود . در کتاب اوستا جرایم به 3 دسته عمومی مذهبی سیاسی تقسیم شده بود.
بعد از فتح مسلمین
حقوق رسمی کشور حقوق اسلامی گشت ولی رفته رفته حکام مقصرین و مخالفین خود را با نهایت شقاوت و قساوت مجازات میکردند و شکنجه و آزار اذیت رواج داشت که در دوران صفویه به اوج خود رسید .
ماده 20 کتابچه کنت ( دوران ناصرالدین شاه )
کسی که جسارت نموده در ضد پادشاه اعلانات و نوشتجات در کوچه ها بچسباند یا مخالف مردم حرکتی کند بر حسب تقصیر به حبس از 1 تا 5 ل محکوم میشود .
زمان مشروطیت
از آنجا که حقوق ایران تحت تاثیر قوانین کشورهای دیگر قرار گرفت نسبت به مجرمان سیاسی رفتارهای ارفاق آمیز پیش بینی گردید اما در عمل جرایم سیاسی تعریف نشد و مجرمان سیاسی در دادگاهای نظامی محاکمه میشدند و مجازات های سنگینی متحمل میشدند
هیچ گاه وضع مجرمان سیاسی در ایران اصلاح نشد که نشد و مجازات های سنگین نسبت به آنها اعمال میشد.
در دوران مشروطیت جرایم سیاسیاز سایر جرایم تفکیک شد و امتیازاتی برای آن در نظر گرفته شد .
بعد از انقلاب
اصل 168 قانون اساسی : رسیدگی به جرایم سیاسی و مطبوعاتی علنی است و با حضور هیات منصفه در محل دادگستری صورت میگیرد . نحوه انتخاب شرایط اختیارات هییت منصفه و تعریف جرم سیاسی را قانون بر اساس موازین اسلامی معین میکند.
همانطور که مشاهده فرمودید قانونگذار را موظف نموده که جرم سیاسی را تعریف کند و لی تا کنون چنین چیزی تحقق پیدا نکرده است
در قانون راجع به مجازات اسلامی 1361 تنها 1 بار در خصوص اشتغال به کار زندانیان سیاسی اشاره شد .
لایحه قانونی تشکیل دادگاههای فوقالعاده رسیدگی به جرایم ضد انقلاب:
اشخاصی که بر ضد حکومت جمهوری اسلامی ایران دست به قیام مسلحانه بزنند مجازات اعدام در نظر گرفته شده.
همچنان ما نیازمند تفکیک صریح این جرایم از جرایم عادی و قوانین ارفاق آمیز تر برای مجرمین سیاسی هستیم.
در قانون مجازات اسلامی 1362 به جرایمی پرداخته که دارای ماهیت سیاسی است و عنوان جرم سیاسی برای آنها مقرر نکرده است مانند جرایم علیه امنیت داخلی و..