دورنمای سازمان شانگهای مبهم بوده و اساساً از سوی روسیه و چین تعریف می شود. حال که ایران درخواست عضویت کامل خود در این سازمان را اعلام کرده و برای حضور فعال در این نهاد منطقه ای تلاش می کند، آیا باید منتظر الگوهای تعریف شده از سوی پکن و مسکو بماند یا فضایی برای بازی در این سازمان برای تهران وجود دارد. . .
بولتن نیوز : شانگهای؛ شهری که به دلیل میزبانی نمایشگاههای بین المللی مورد علاقه هنرمندان و بازرگانان است، موطن شکل گیری اجماعی با نام "سازمان همکاری شانگهای " است که اعضای آن برای توسعه همکاری های چندجانبه در حوزه هایی چون مبارزه با گسترش تروریسم و موادمخدر گرد هم آمدند و در دهه گذشته حوزه این همکاری ها را به فعالیت های اقتصادی، به ویژه در حوزه انرژی تعمیم دادند.
اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای امسال به میزبانی قزاقستان برگزار شد- سفارت قزاقستان در چین از میزبانی شهر "آستانه " برای برگزاری اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای خبر داده بود.
سازمان همکاری شانگهای، یک سازمان بین المللی دائمی بین دولتی و منطقه ای است که در 15 ژوئن سال 2001 از سوی شش کشور جمهوری خلق چین، فدراسیون روسیه، جمهوری قزاقستان، جمهوری قرقیزستان، جمهوری تاجیکستان و جمهوری ازبکستان تاسیس شد.
این سازمان در واقع ترکیب جدید سازمان "شانگهای5 " است که در سال 1996 تأسیس شد، ولی نام آن پس از عضویت ازبکستان به "سازمان همکاری شانگهای " تغییر یافت و اهداف اصلی سازمان را بر تقویت اعتماد چندجانبه و روابط خوب همسایگی میان کشورهای عضو، ارتقای همکاری موثر در امور سیاسی، اقتصادی و تجاری، علمی- فنی، فرهنگی، آموزشی " و نیز "انرژی، حمل و نقل، توریسم و حوزه های حفاظت محیطی، حفاظت مشترک و معرفی صلح منطقه ای، امنیت و ثبات، تلاش در جهت ایجاد نظم بین المللی سیاسی و اقتصادی جدید، دموکراتیک، عادلانه و منطقی " متمرکز کرد. این اجلاس در شهر "آستانه " و همزمان با دهمین سالگرد تاسیس آن برگزار شد براساس اعلام سفارت قزاقستان در چین، سران کشورهای عضو در نشست پیشرفت ها و دستاوردهای این سازمان را طی 10 سالی که از زمان تاسیس آن سپری شده، مرور و درباره برنامه های آتی این سازمان بحث و تبادل نظر کردند.
شرکت کنندگان در این نشست همچنین درباره همکاری راهبردی در زمینه مبارزه با موادمخدر و روند پیوستن اعضای جدید به سازمان بحث و تبادل نظر کردند.
همکاری در زمینه امنیت نیز موضوع مهمی در میان کشورهای عضو سازمان محسوب می شود.
سال 2005 را باید سال گسترش و توسعه سازمان همکاریهای شانگهای دانست. در پنجم ژوئیه این سال اجلاس سران سازمان در شهر آستانه برگزار شد. در این اجلاس علاوه بر رؤسای جمهور کشورهای عضو سازمان و رئیس جمهور مغولستان به عنوان اولین کشور ناظر سازمان مقامات سه کشور ایران، هند و پاکستان نیز در این اجلاس شرکت کردند.
محمدرضا عارف معاون اول وقت رئیس جمهور اسلامی ایران، شوکت عزیز نخست وزیر پاکستان و ناتوارسینک وزیر خارجه هند در این اجلاس شرکت کردند. در همین اجلاس سه کشور یاد شده به عنوان ناظرین جدید در سازمان همکاریهای شانگهای پذیرفته شدند. عضویت ناظر سه کشور ایران، هند و پاکستان سازمان همکاریهای شانگهای را گسترش وسیعی بخشید به گونه ای که این سازمان را از لحاظ وسعت سرزمینی و تعداد جمعیت به بزرگ ترین سازمان منطقه ای تبدیل کرد.
بیانیه پایانی اجلاس آستانه در خصوص ضرورت خروج نیروهای آمریکایی از کشورهای عضو سازمان شانگهای در یک جدول زمانی تعیین شده حرکت سیاسی مهم این سازمان به شمار می آید که نسبت به سایر اجلاس ها تحول ویژه ای پیدا کرده است.
جمهوری اسلامی ایران از زمان کسب عضویت ناظر در سازمان همکاری شانگهای تاکنون ارزیابی مثبتی از اهداف، جهت گیری ها و عملکرد این سازمان داشته و در راستای سیاست راهبردی خود مبتنی بر گسترش و تقویت همکاری های چندجانبه با کشورهای آسیایی و تشکل های منطقه ای به ویژه اعضای سازمان، همواره در مسیر تقویت تعامل خود با یکایک اعضاء و مجموعه سازمان گام برداشته است.
تهران معتقد است که قابلیت ها و نقش رو به رشد سازمان در حل و فصل مشکلات منطقه ای و امنیت جهانی برجسته است. در بعد اقتصادی نیز مجموعه کشورهای عضو با داشتن منابع عظیم طبیعی و ظرفیت انسانی، می تواند نقش بسیار موثری را در مدیریت اقتصادی دنیا برعهده بگیرد.
در همین راستا جمهوری اسلامی ایران با شعار "توسعه توام با عدالت برای همه اعضای جامعه بشری، به خصوص کشورهای همسایه و هم پیمان و با مشارکت همه همواره پیشنهاداتی به این اجلاس ارایه داده است.
با توجه به گسترش حوزه فعالیت سازمان شانگهای به عرصه های مختلف از امنیت تا اقتصاد و سیاست آیا، جنبه ها و ظرفیت هایی از این سازمان می تواند در تحقق بهتر منافع ملی ایران مؤثر باشد؟ آیا به واقع ظرفیت هایی کارآمدی در این زمینه وجود دارد؟ کارشناسان مسایل آسیای مرکزی بر این عقیده اند که سازمان شانگهای علی رغم یک دهه فعالیت، تاکنون در حوزه هایی که سیاست خارجی ایران به شدت از آن متأثر بوده، از جمله بحران های منطقه ای، واکنش خاصی از سوی خود نشان نداده است. به اعتقاد آنان سازمان شانگهای، سازمانی با حوزه های محدود عملکردی است که به شدت متأثر از دستور کار سیاست خارجی چین و روسیه اقدام و عمل می کند.
بنابراین اولین بحث در تبیین نقش و جایگاه این سازمان از منظر منافع ملی ایران این است که این سازمان هویت مبهمی دارد و این هویت مبهم در دستور کاری که این سازمان دنبال می کند کاملا مشخص است. اگر دقت کرده باشید، در بحران های منطقه ای که از سال 2001 به این سو در جغرافیای سازمان شانگهای حادث شده، عمدتاً این سازمان واکنشی منفعلانه و بهتر بگوییم، بی طرفانه داشته است. بنابراین، این سازمان در حوزه امنیتی حداقل تاکنون نقش چندانی ایفا نکرده است. بر این اساس، اگر در ایران این دیدگاه وجود داشته باشد که این سازمان از منظر منافع امنیتی، در آینده نزدیک می تواند برای ایران مفید باشد، منطقی نخواهد بود.