پیش گفتار
پل ها و آب بند ها از بناهای غیر مذهبی هستند که در ادوار گذشته در مسیرجاده های کاروانی ،راه های
ورودی و رود ها ایجاد می شده اند.مهمترین پل ها در مسیر جاده های کاروانی و مکان هایی که طغیان
آب رود خانه ها غیر قابل کنتر ل بوده ،بنا شده است.
از ادوار بسیار کهن ،هنگامی که بشر توانست آب را مهار کند و مسیر آن را مشخص سا زد و از تنه ی
درختان برای عبور و مرور از عرض رود خانه استفاده کند ، کار پل سازی آغاز شده است.
معماری ایرانی در احداث پل ها علاوه بر تسهیل امر عبور و مرور ایجاد آب بند ها را در نظر داشته
اند.مشاهده ی قدیمی ترین پل ها
1_پل بردیده در جلگه ی مرو دشت از دوره ی هخامنشیان
2_پل بیستون در کر مانشاه از دوره ی سا سا نیان
3_بند امیر در فارس از دوره ی آل بو یه
4_پل خواجو در اصفهان از دوره ی صفویان
مؤید این نکته است که پل سازی علاوه بر گذر از رود خانه به ذخیره کر دن آب نیز توجه داشته است.
ذوق و سلیقه ی معماران ایرانی در تز یین پل ه نیز قابل توجه است .بعضی پل ها دارای جزییات آجر
کاری و کاشی کاری است .
یکی از پر رونق ترین دوره های هنر اسلامی دورهی صفویه است.سلسله ی صفویه در سال 907
هجری به وسیله ی شاه اسماعیل صفوی در تبریز تشکیل شد.حیات کشور وابسته به یک نظام کارآمد و
مطمئن بود که بدون آن ایران به جای اینکه یک کشور نیرومند آسیایی و عامل مؤثر در تمدن جهان باشد
، به صورت توده ای از جوامع جدا گانه و در هم ریخته در می آمد . جغرا فیا خود حریف سر سختی
بود .
سرزمینی به وسعت ارو پای باختری با اسکان یا فتگی پراکنده که بیابا ن های وسیع وخشک آن را تقسیم
کرده و کوهها وسیلاب ها ی ناگهانی ویرانگر و آب کند های ژرف است .
برای پیروزی عملی بر این موانع برای حیات در جنوب باختری پل ها اغلب با سد هایی ادغام شده بودند
که برای آبیاری ضرورت اساسی داشت. این پل های دو کاره مهارت و کارآیی سخت معمار را طلب می
کرد.
چون باید دهانه ی پل ها به اندازه ی عرض رود خانه می بود تا هنگام طغیان رودخانه سیلاب را تماما ً
از خود رد کند .این مسأله اغلب با لزوم مجاورت در سطوح مختلف تر کیب می شد عبور دا یمی گاری
و چهارپایان اغلب باعث شکستن پل می شد ،آفتاب و یخ بندان هم به کار تجز یه مصالح کمک می کرد.
به طوری که اغلب بهترین پل هم عمر کوتاهی داشت یا همواره تعمیرات پر خرجی را طلب می کرد.
طرح جسورانه و فنون ساختمانی درجه ی اول اهمیت را داشت و از زمان ساسانیان رشد زیادی کرد.
اسیران رومی از جمله سنگ تراشانی که شاپور اول پس از شکست والرین اسیر کرده بود ،کارهای
نمایانی کردند.
آنها شادُروان را به طول یک میل (1650)ساختند و نهر های دو طرفه در داخل آن بنا کردند که از
فشار نا گهانی آب می کاست و بنا بر این نهر های اصلی و خود پایه ها را حفظ می کرد .
سنگ کاری بسیار زیبای برخی از پل های قدیمی می تواند ادامه ی سبک هخامنشی باشد که به وسیله ی
مهارت رومیان احیا شده بود.قطعه سنگ ها با گیره های آهنی و سربی محکم می شد و ملاط آنها از
تفاله ی آهن و مس بود .
بقایای پل دختر در نزدیکی سروستان به بلندی 20 متر و دهانه ای عظیم توصیف آن را گیرا تر می کند.
پل ایذج بر روی کارون که به گفته ی باستان شناسان با دهانه ای به بلندی 70 متر و پهنای 30 متر بوده
است .
این پل ها چیزی بیش از وسیله ی عبور از رود خانه بود .اغلب از لحاظ تناسب و جلوه ی زیبایی
چشمگیری داشت و قدرت وبرازندگی را نمایش می داد.پل های بعدی که ساخته شد فوق العاده مفصل
بود وگاه شامل کاروانسرا و مسجد هم می شد.
مثلا دو مجموعه ی پل بر روی زاینده رود در اصفهان به بهره برداری استادانه از روی رود خانه
با نسیم خنک و جریان زندگی بخش آب اختصاص یافته است .که در ادامه رجع به آنها مفصلا صحبت
می شود.