تحقیق بررسی حقوق بیمه ای کالا در حقوق موضوعی ایران

چکیده

امروز کشور ما تشنه فعالیت اقتصادی سالم وایجاد اشتغال برای جو انان وسرمایه گذاری مطمئن است واین همه به فضائی نیازمند است که در آن سرمایه گذار و صنعتگر و عنصر فعال در کشاورزی ومبتکرعلمی و جوینده کار و همه قشرها از صحت وسلالامت ارتباطات حکومتی و امانت و صداقت متصدیان امور مالی و اقتصادی مطمئن بوده واحساس امنیت و آرامش کنند .مقوله امنیت بویزه امنیت اقتصادی از مباحث بسیار مهم وحساس است که نمی توان یک شبه وبا تصویب یک طرح یا لایحه به آن دست یافت بلکه این پدیده انعکاسی است از رفتار های مختلف سیاس ی , اقتصادی ,نظامی ,فرهنگی و اجتماعی آحاد مردم و مسئولالان از اینرو ب ا ید شرایط کشور را در طول زمان به گونه ای تغییر داد ورفتار های اجتماعی را در عرصه های مختلف به گونه ای تعریف کرد که در نهایت هر چیزی در جایگاه واقعی خود قرار گیرد و با طبیعت آن منطبق گردد واِین مستلزم تلالاش گسترده همه اقشار و آحاد جامعه و حکومت است و بیمه ه ا ی مسئولطت اجباری در راستای این مهم از مهمترین روشها وابزارهای علمی موجود تلقی می گردن د .در مجموعه حاضر ضمن ارائه اطلالاعاتی در خصوص بیم ه ,انواع آن وجایگاه قانونی وعرفی بیمه های مسئولیت ,اشاره ای به اثرات اقتصادی و اجتماعی آن خواهد شد.فصل اول

کلیات

مقدمه

از دیرباز، یکی از اولین نیازهایی که بشر در زمینه بیمه احساس کرد،بیمه های باربری بود. در قدیم بیشتر کالاها از طریق کشتی منتقل می شد و با توجه بهخطراتی که کالاها را حین حمل تهدید می کرد، بازرگانان را بر آن داشت که از بیمههای باربری در این زمینه استفاده کرده و کالاهای خود را در حین حمل تحت پوشش بیمهقرار دهند.

در کشور ما نیز بیمه های باربری برای حمل های هوایی، زمینی ودریایی مورد استفاده قرار می گیرد.

تحولات در بیمه‌های باربری با توجه به پیشرفت تکنولوژی و صنعت حمل ونقل بسیار سریع و مثبت بوده است و پایین آمدن نرخ‌های بیمه حمل و نقل در چهار سالاخیر نشان دهنده این موضوع است. بیمه معلم هم با توجه به در اختیار داشتن 40 درصد سهم بازار در بیمه‌های دریائی (بدنه شناورها) که عمدتاًمربوط به ناوگان کشتیرانی کشور و شرکت‌های تابعه آن است، با فراهم کردن پوشش‌هایمناسب اتکائی، بسترهای لازم رشد و توسعه حمل و نقل دریائی را فراهم کرده است.

پوشش های بیمه‌ای ارائه شده در بیمه‌های باربری بر اساس فرمت‌هایانستیتو بیمه‌گران لندن که مورد تائید شورای عالی بیمه قرار گرفته و هر سال نیزمورد بازبینی اعضای کمیته بیمه اتاق بازرگانی ایران و کمیته تخصصی بیمه‌های باربریسندیکای بیمه‌گران ایران قرار می گیرد، انجام می شود.

بازار داخلی از نظر استفاده ازفرم‌های استاندارد مشابه بازارهای بین المللی عمل می کند اما نرخ‌های ارائه شدهمتفاوت است؛ نزدیک به 4سال از آزادسازی تعرفه‌هایبیمه حمل و نقل گذشته و نرخ‌ها تعدیل شده است و پیش‌بینی می‌شود تا چند سال آیندهنرخ‌های بیمه باربری به نرخ‌های بین‌المللی نزدیک‌تر و البته واقعی‌تر شود

بحران اقتصادی جهانی بر اینرشته تاثیر مستقیمی خواهد داشت ، بحران اقتصادی جهان در نظر اول عبارت است از پرشدن بازار ازکالاهایی که مشتری قدرت خرید آنها را ندارد پس کالاها به فروش نمی رسد. به همین علت تولید کالاها نیزکاهش یافته و متوقف خواهد شد، بنابراین زمانی جابجایی کالا و بیمه کردن آن رونقخواهد یافت که چرخه تولید کامل باشد.

شرکت بیمه معلم با ارائه بیمه‌های ارزی در زمینه صادرات کالا وترانزیت آن نقش مهمی را ایفا می‌کند به طوری‌که در ترکیب پرتفوی شرکت در سال گذشته93/43 درصد پرتفوی بیمه‌های باربری مربوط به حق بیمه‌های صادراتی بوده که نسبت بهمدت مشابه سال قبل 26 واحد رشد داشته و همچنین در بیمه‌های باربری وارداتی 430فقره بیمه‌نامه صادر شده که سهم حق بیمه آن از پرتفوی باربری معادل 58/43 درصداست. همچنین در سال گذشته 208 فقره بیمه‌نامه حمل و نقل داخلی صادر شده که معادل48/12 درصد از مجموع پرتفوی این رشته است.

در رشته کشتی با توجه به پوششابتیاع شده توسط شرکت کشتیرانی ج.ا.ا وشرکتهای تابعه نزدیک به 40%بازار این رشته در صنعت بیمه متعلق به شرکت بیمه معلممی باشد .

علاوه بر پوشش بیمه بدنه و ماشین آلات ،پوشش های بیمه های جنگی نیزبه کشتی هایی که وارد مناطق پر خطر می شوند با نرخ های بین المللی نیز ارائه میگردد

بیمه زندگی و سرمایه گذاری طرح سنوات با هدفتامین آینده‌ای مرفه‌تر برای بازنشستگان آتی بدون ایجاد بار مالی اضافی برایکارفرمایان و با هدف تامین فرصت‌های مالی بیشتر برای آنان طراحی و تدوین گردیدهاست. شرکت بیمه معلم ، با طراحی بیمه نامه زندگیو سرمایه گذاری طرح بازخرید سنوات، این امکان را برای تمامی کارفرمایان فراهمنموده است که با خرید این بیمه نامه، تعهد خود را در قبال پرداخت سنوات به کارگرانخود، به بیمه معلم منتقل نمایند.شاخصه اصلی این بیمه پرداخت به موقع حق بیمه توسط کارفرمایان میباشد که طبق جدول بازخریدی بیمه معلم نسبت به پرداخت اندوخته اقدام می نماید.[1]

اساس بیمه ریسک است، وجود ریسک بر عملکرد عامل و بنگاههای اقتصادی تاثیر می گذارد از این رو به تخصیص بهینه منابع و توسعه اقتصادی کشور ها محدودیتهایی تحمیل می کند .ریسک وجه مشترک تصمیاتی است که انسان ها می گیرند. بنابراین علالاوه بر اینکه در آمد و اموال هر عامل و بنگاه اقتصادی با توجه به ری سکهای موجود ممکن است در معرض خطر باشد,عملالا با حوادثی روبرو می شود که به علت خسارت وارده بر اموال یا لطمات شخصی به دیگران ,قانونا مسئول خواهد بود.تعیین نوع و میزان خسارتهایی که خواهان متحمل شده اغلب دشوار است ودر بعضی موارد حتی غیر قابل جبران خواهد بود . لذا اگر عامل یا بنگاه اقتصادی به تنهایی بخواهد با حوادث و خطرات ناشی از آنها مقابله کند عملالا از دور رقابت خارج شده و امکان بقاء نخواهد داش ت . در اینجا ست که نقش روز افزون و غیر قابل انکار بیمه در ثبات فعالیتهای اقتصادی آشکار می شود.مسئله ای که در این تحقیق به آن پرداخته می شود.

1-تعریف بیمه

بیمه عقدی است که طی آن خطر قریب‌الوقوعی که ممکنست برای دارائی فعالیت یا جان فردی پیش آید را به شرکت بیمه منتقل می‌کند تا طی آن زیان مادی ناشی از خطر را جبران نماید.

در این فرآیند فردی که خطر را منتقل می‌کند بیمه‌گذار و قبول‌کننده خطر را بیمه‌گر گویند. بیمه‌گذار وجهی را به بیمه‌گر می‌پردازد که حق بیمه و موضوعی که بابت آن عقد بیمه منعقد می‌گردد موضوع یا مورد بیمه می‌گویند.

ماده 1 قانون بیمه مصوب سال 1316 بیمه را چنین تعریف می‌کند:

"بیمه عقدی است که به موجب آن یک طرف تعهد می‌کند در ازاء پرداخت وجه یا وجوهی ازطرف دیگر درصورت وقوع یا بروز حادثه، خسارت وارده بر او را جبران نموده یا وجه معینی بپردازد. متعهد را بیمه‌گر، طرف تعهد را بیمه‌گذار، وجهی را که بیمه‌گذار به بیمه‌گر می‌پردازد حق بیمه و آنچه را بیمه می‌شود موضوع بیمه نامند."

همچنین برابر مفاد ماده 5 قانون مذکور موضوع بیمه مکنست مال (اعم از عین یا منفعت)، هر حق مالی, هر نوع مسئولیت حقوقی و برای حادثه یا خطری باشد که بیمه‌گذار از وقوع آن متضرر می‌گردد.به عبارتی دیگر بیمه‌گذار باید نسبت به بقاء آنچه بیمه می‌دهد ذینفع باشد.

بنابراین بیمه عقدی است که بیمه‌گذار با آینده‌نگری خسارات ناشی از خطر احتمالی و قریب‌الوقوع را ازطریق پرداخت حق بیمه به بیمه‌گر جبران می‌کند.

2-1-عناصر تشکیل دهنده بیمه

عناصر تشکیل‌دهنده بیمه عبارتند از: خطر، حق بیمه و خسارت

1-2-1 خطر

موضوع تمام عملیات بیمه را خطر تشکیل می‌دهد و آن عبارت از اتفاقی مهتمل و قریب‌الوقوع.

 از ویژگیهای خطر می‌توان به احتمالی بودن نامعین بودن زمان اتفاق افتادن و ایجاد خسارت درصورت بروز را نام برد.

در بیمه مسئولیت مدنی، مسئولیت مدنی ناشی از حوادث، موضوع بیمه است که می‌تواند در اثر عمل یا رفتار شخص یا اشخاص وابسته و یا ناشی از اشیاء و اموال تحت مالکیت یا تصرف او ایجاد شود.[2]

بنابراین بیمه‌گذار در ازاء پرداخت حق بیمه مسئولیت مدنی رفتار خود، اشخاص وابسته یا اشیاء و اموال خود را که ممکنست موجب خسارت دیگران شود بیمه کرده و پرداخت خسارت احتمالی را به بیمه‌گر منتقل می‌کند. یعنی بیمه‌گر متعهد می‌شود درصورت مسئول شناخته شدن بیمه‌گذار به جای او خسارت زیان دیده را بپردازد. این عمل (یعنی بیمه کردن) اموال و دارائیهای شخص بیمه‌گذار را از خسارت ناشی از مسئولیت او محافظت می‌کند.

در زندگی امروزی اکثر مردم درمقابل خطرات ناشی از مسئولیت مدنی در مقابل دیگران قرار دارند و بهترین راه برای حفظ دارائیها و پرداخت خسارت زیان‌دیدگان با حداقل هزینه" بیمه" می‌باشد.                                                                                                                                                   

2-2-1 حق بیمه

حق بیمه وجهی است که بیمه‌گذار در قبال خرید بیمه یا با به عبارت بهتر انتقال خطر به بیمه‌گر پرداخت می‌کند. با پرداخت حق بیمه و خرید بیمه مسئولیت مدنی، تعهد جبران خسارت از بیمه‌گذار منتقل‌شده و بیمه‌گر متعهد می‌گردد.

3-2-1 خسارت

واژه خسارت در لغت به معنی زیان و ضرر است ولی در اصطلاح بیمه‌ای تنها به این اکتفا نشده و صاحبنظران علم بیمه تعاریف ویژه‌ای برای آن ارائه داده‌اند. اما اغلب آنها کم و بیش به این موضوع اذعان دارند که خسارت یعنی وقوع خطر پیش‌بینی شده در بیمه نامه و ادعای زیان ازطرف زیان‌دیده.

با بروز خسارت زیان‌دیده به عامل زیان مراجعه کرده و عامل زیان نیز با استفاده از بیمه نامه عملاً خواستار حمایت بیمه‌گر می‌شود که در اینجا بیمه‌گر وارد موضوع شده و درحدود بیمه نامه نسبت به پرداخت خسارت زیان‌دیده اقدام می‌کند.[3]

در بیمه مسئولت مدنی نیز خسارت را می‌توان واقعه‌ای دانست که موجب مسئولیت بیمه‌گذار درمقابل اشخاص زیان‌دیده می‌گردد.[4] "

3-1-انواع بیمه

بیمه باتوجه به نوع نگاه ما به مبنای قانونی اهداف و مقررات به انواع مختلفی تقسیم‌بندی می‌شود. در یک تقسیم بندی، بیمه به دو نوع کلی تقسیم می‌شود:

الف -بیمه‌های اجتماعی

ب -بیمه‌های بازرگانی

الف بیمه‌های اجتماعی یا بیمه‌های اجباری به بیمه‌های ناشی از قانون نیز معروف هستند که درمورد کارگران و اقشار کم‌درآمد جامعه صدق پیدا می‌کند. قانون‌گذار برای اقشاری از جامعه که از یک سو نیروی تولیدی جامعه محسوب می‌شوند و ازسوی دیگر خود به فکر آینده و معیشت خود نیستند یا برای آینده خود نمی‌توانند برنامه مناسبی داشته باشند، دولت را موظف کرده درجهت حمایت از آنها، بیمه‌های اجتماعی را برقرار کرده و این اقشار را زیر چتر این نوع بیمه‌ها قرار دهد.

از مهمترین ویژگی این نوع بیمه‌ها می‌توان به پرداخت بخش اعظم حق بیمه توسط کارفرما و نیز محاسبه حق بیمه براساس درصدی از حقوق و دستمزد مشمولین اشاره کرد.

ب بیمه‌های بازرگانی به بیمه‌های اختیاری نیز معروف هستند که در آن بیمه‌گذار به میل و اراده خود و به صورت آزادانه نسبت به تهیه انواع پوششهای آن اقدام می‌کند. در این نوع بیمه‌ها تعهد دوطرفه است یعنی بیمه‌گر در ازاء دریافت حق بیمه از بیمه‌گذار، تأمین بیمه در اختیار وی قرار می‌دهد.

در بیمه‌های بازرگانی محاسبه حق بیمه متناسب با خطر بیمه‌شده تعیین می‌گردد و کلاً از بیمه‌گذار اخذ می‌گردد. بیمه‌های بازرگانی به انواع مختلفی در طول زمان تقسیم‌بندی شده‌اند که به فراخور نیاز روز و تنوع خطر‌ها به کار گرفته شده‌اند نظیر:

بیمه‌های دریائی و غیردریائی

بیمه‌های اموال و اشخاص

بیمه‌های زندگی و غیرزندگی

بیمه‌های اشیاء مسئولیت، زیان پولی و اشخاص

از بین انواع بیمه‌های بازرگانی بیمه مسئولیت، موضوع این مجموعه است که در ادامه به تشریح آن پرداخته می‌شود.

2-بیمه مسئولیت

"بیمه مسئولیت، بیمه‌ای است که مسئولیت مدنی بیمه‌گذار را در قبال اشخاص ثالث بیمه می‌کند. بنابر یک اصل حقوقی، هرکس مسئول زیان و خساراتی است که به جان و مال اشخاص دیگر وارد می‌کند.[5]"

بنابراین هرکس در اثر اشتباه، قصورموجبات بروز خسارات به دیگران را فراهم کند مسئول بوده و باید جبران نماید.

در طول تاریخ روشهای متنوعی برای جبران خسارت وجود داشته و بکار گفته می‌شده نظیر:

نظام انتقام و مجازات شخصی: که طی آن خانواده یا قبیله شخص زیان‌دیده از طریق اعمال خصمانه و بکارگیری خشونت درصدد جبران زیان برمی‌آمدند.

دوره دادگستری خصوصی: به تدریج با بروز اثرات سوء ناشی از نظام انتقام و مجازات شخصی این دوره در جامع شکل گرفت که براساس آن ضمن حفظ روش مجازات خاطی توسط خانواده زیان‌دیده، تعیین مجازات و کیفر دادن دارای حدود و ضوابطی شد که توسط مرجع خاصی وضع می‌شد.

سیستم جبران خسارت: اندک اندک و با پیشرفت جوامع و اهمیت جایگاه انسان این روش جایگزین روشهای قبلی گردید. در این سیستم درصورت توافق زیان‌دیده، پرداخت غرامت جای مجازات را گرفت و درصورت عدم موافقت زیان‌دیده کماکان مجازات و مقابله به مثل تنها راه تسکین زیان‌دیده و اجرای عدالت اجتماعی تلقی می‌شد و به اجرا درمی‌آمد.

4 دادگستری عمومی:با پیدایش دولت مرکزی و بروز تحول وضعیت اجتماعی و اقتصادی و شکل‌گیری تعابیر جدید از عدالت اجتماعی و نظم عمومی در جوامع، دادگستری عمومی جایگزین شیوه‌های قبلی گردیده است. در این نگرش جرم علاوه بر جنبه شخصی، جنبه اجتماعی نیز پیدا کرده که با مجرم, جامعه برخورد می‌کند. مجازاتها از حالت انتقام‌جویانه به حالت پیگیرانه تبدیل‌شده و اصلاح مجرمان هدف مجازاتهای قانونی قرار گرفته است که درنهایت به دنبال استقرار عدالت اجتماعی و تأمین آرامش و رفاه آحاد جامعه است.

در تعریف بیمه مسئولیت گفته شده که مسئولیت مدنی بیمه‌گذار در قبال اشخاص ثالث بیمه می‌شود. در اینحال این سئوال مطرح می‌شود که مسئولیت چیست؟ مسئول کیست؟ چه نوع مسئولیتی را می‌توان بیمه کرد؟

   مسئولیت اسم مصدر است و از مصدر سئوال گرفته شده و به معنی پرسیدن، درخواست کردن و بازخواست کردن می‌باشد که در بیمه بازخواست کردن مدنظر است.مسئولیت بطور کلی از دو منشا نشات می گیردیا ناشی از قرارداد است یا ناشی از غیر قرار داد.و مسئول کسی است که در قبال دیگری به حکم قانون یا قرار داد مکلف به جبران خسارت است یا برمبنای قرارداد یا غیرقرارداد(قهری). از انواع مسئولیت می‌توان به مسئولیت اخلاقی و قانونی اشاره کرد که مسئولیت قانونی خود به مسئولیت کیفری و مسولیت مدنی تقسیم می‌شود.[6]

مسئولیت اخلاقی زمانی تحقق پیدا می‌کند که فردی مرتکب عملی شود یا فعلی را ترک کند که در مقابل خداوند و وجدان خود احساس گناه کندیا بطور کلی مرتکب گناهی شود. این فرد از نظر اخلاقی مسئول است.

مسئولیت قانونی زمانی تحقق پیدا می‌کند که خسارتی به وجود آمده باشد. این خسارت متوجه فرد، جامعه یا هر دو خواهد بود که از جنبه خسارت به جامعه, مسئولیت جزائی و از جنبه خسارت فردی مسئولیت مدنی مطرح می‌شود.