آینه چگونه اختراع شد؟ کدام مخترع اندیشه ساخت آن را در سر پرورانید؟ چه کسی برای اولین بار خود را در آینه دید؟
اینها سوالاتی است که شاید هرگز جواب واقعی و قاطع برای آنها نتوان یافت ، زیرا به دورانی از زندگی بشر بر می گردد که ثبت و ضبط وقایع امکان نداشته است ، یا اگر هم امکان داشته با گذشت زمان از میان رفته است .
احتمال می رود که انسان برای اولین بار آینه را در طبیعت کشف کرده باشد . سطح یک آبگیر آرام ، تصویر را همچون آینه منعکس می کند و در زبان فارسی واژه «آبگینه» یا «آب‌گونه» که ریشه آئینه و‌آینه است ، بخوبی دلالت بر این معنی دارد . کاوشهای باستان شناسان نشان می دهد که در مصر باستان ، در عصری که از پنج هزار سال پیش هم فراتر می رود ، آینه وجود داشته و نمونه هایی از آن در قبور فراعنه به دست آمده است . در تمدن کهن جزیره کرت ، معروف به تمدن «مینوسی» که قدمتش از 4500 سال پیش در می گذرد ، زنان چنان اهمیتی برای آینه قائل بودند که آن را در تابوت خود قرار می دادند تا پس از مرگ هم به خیال خود از تماشای نقش خویشتن
محروم نمانند!
در آن دوران کهن هنوز شیشه اختراع نشده بود و آینه ها از مس و مفرغ به صورت ورقه های کاملاً صیقلی ساخته می شد و دسته هایی داشت که با نقوش جالب و زیبا تزئین شده بود . از حفریات باستان شناسی در یونان و ایتالیا و نقاط مختلف خاورمیانه نمونه های بسیاری از این آینه های فلزی کهن به دست آمده است که نشانگر رواج عام آینه در آن عصر است .
از آینه های فلزی تا شیشه ای
از میان اقوام کهن ، قوم «اتروسک» که زمانی در آسیای صغیر می زیستند و سپس به ایتالیا مهاجرت کردند ، در ساخت آینه های برنزی منقوش ، با دسته‌ها و قاب های نفیس و پرنقش و نگار ، چیره دستی خاصی داشتند و چنانکه از پژوهشهای باستان شناسان بر می آید ، نزد زنان این قوم آینه دارای ارزشی بیش از طلا و جواهر بود . برعکس در میان قوم «مایا» که قبل از کشف قاره آمریکا توسط کریستف کلمب تمدن کهنسالی در آمریکای مرکزی بنیان نهاده بودند ، داشتن آینه یک امتیاز خاص مردان به شمار‌می‌آمد و هر مرد «مایا» می بایست همواره و همه جا آینه ای همراه خود داشته باشد.
در قرون وسطی آینه های فولادی که صیقلی تر و شفاف تر از انواع مسی و مفرغ و برنزی آن بود رواج فراوان یافت و قرنها مورد استفاده قرار گرفت ، تا اینکه ناگهان تحولی پیش آمد و کاربرد شیشه در ساخت آینه کشف شد . زمان این تحول در اروپا قرن 12 میلادی است و اولین آینه های شیشه ای عبارت بودند از صفحه‌ای شیشه‌ای که پشت آن با ورقه نازکی از سرب اندود شده بود اما ظاهراً این تکنیک اختراع اروپائیان نیست و باید زادگاه آن را در چین و هند و یا به احتمال قوی در خاورمیانه جستجو کرد . در قرن دوازدهم علوم و صنایع در سرزمینهای پهناور اسلامی به اوج ترقی رسیده بود . از آن جمله اخترشناسی ، پزشکی ، ریاضیات ، کاغذسازی ، شیشه‌‌گری و بلورسازی . بنابراین اختراع آئینه شیشه ای هم می تواند ابتدا در همین منطقه صورت گرفته و سپس به اروپا راه یافته باشد .
بهرحال در قرن بعد آینه باز هم جهش تازه ای به جلو برداشت و به جای ورقه سرب که در پشت شیشه آینه می اندودند ، از مخلوط قلع و جیوه استفاده کردند که به مراتب بر قدرت بازتاب و شفافیت آینه افزود و این گونه آینه را می توان جد آینه های کنونی به شمار‌آورد .
رقابت بر سر بازار آینه
در قرون بعد آینه سازی و شیشه گری و بلورسازی بتدریج به مراحل تولید صنعتی دست یافتند و کارگاههای کوچک ساخت آنها به کارخانه های بزرگ مبدل شدند . شهر «نورنبرگ» در آلمان اولین مرکزی بود که در اروپا در ساخت آینه و شیشه تخصص و شهرت یافت و سپس شهر معروف «ونیز» در شمال ایتالیا در این زمینه بلندآوازه شد .
در قرون 15 و 16 میلادی ، کارگاهها و کارخانه های متعددی برای ساخت انواع آینه و شیشه و اشیاء بلورین در «ونیز» به وجود آمد و صنعتگران چیره دست این شهر ، با نوآوریها و ابتکارات جالبی که در این زمینه از خود نشان دادند ، شهرتی در سراسر اروپا بهم زدند و نه فقط بازارهای اروپا را قبضه کردند ، بلکه صادرات محصولاتشان به سایر قاره ها و کشورهای جهان نیز رونق یافت . حتی امروز هم صنایع کریستال سازی ونیز شهرت جهانی دارد .
لوئی چهاردهم ، پادشاه معروف فرانسه در قرن هفدهم درصدد مقابله با این شهرت انحصاری «ونیز» برآمد و کارخانه «سن گوبن» را برای ساخت شیشه و آینه احداث کرد که اگرچه موفقیتی یافت ، اما به اعتبار صنایع ونیزی لطمه‌ای نزد . در این میان یک انگلیسی در سال 1751 موفق به نوآوری جالبی در صنایع‌آینه سازی شد و آن اینکه به جای استفاده از مخلوط قلع و جیوه برای اندودن پشت شیشه آینه ، از مخلوط قلع و نقره بهره جست . این تغییر از این نظر اهمیت داشت که کاربرد جیوه به خاطر سمی بودن این فلز مایع متضمن خطراتی بود ، در حالیکه استفاده از نقره احتمال هر گونه خطری را از میان می برد و این تکنیک تازه به زودی در همه جا رواج یافت .
کاربردهای علمی آینه
اختراع آینه و تحول و تکامل تدریجی آن نباید در حد یک ابزار شخصی و تزئینی و به منظور دیدن چهره خود تلقی شود ، بلکه این اختراع از قرنها پیش کاربرد علمی داشته و اکنون این کاربرد بسیار گسترش یافته است .
دانشمندان یونان باستان به خواص آینه های کوژ و کاو (محدب و مقعر) آشنائی داشتند و نمونه هایی از این گونه آینه ها که با متمرکز کردن نور خورشید می توانست موادی را به آتش بکشد ساخته بودند . مورخان متعدد رومی نقل کرده اند که «ارشمیدس» دانشمند و مخترع معروف باستانی در قرن سوم پیش از میلاد ، شبکه‌ای از آینه های مخصوص اختراع کرده بود که هنگام حمله کشتی های «مارسلیوس» فرمانروای مهاجم رومی به شهر «سیراکوز» (موطن ارشمیدس) با متمرکز کردن نور تشدید یافته خورشید روی بادبانها و بدنه کشتی ها، آنها را به آتش می کشید و به قعر دریا روانه می ساخت. همچنین این دانشمند نابغه منجنیق های خاصی اختراع کرده بود که سنگهای عظیم را به سوی کشتیها پرتاب می کردند و باعث غرق آنها می شدند و بدین گونه شهر کوچک «سیراکوز» مدت سه سال در برابر تهاجم عظیم رومیان پایداری کرد و سرانجام فرمانده رومی با یک حمله غافلگیرانه در شب موفق به تصرف این بندر گردید که ضمن آن ارشمیدس نیز به قتل رسید.
اگرچه این ماجرا به متحاوز از 2000 سال پیش مربوط است، اما همین تکنیک متمرکز کردن نور خورشید توسط آینه های کاو، امروزه در انواع اجاقها و کوره های آفتابی مورد استفاده قرار دارد و پیش بینی می شود که با توسعه و تکمیل این سیستم، در قرن بیست و یکم بخش عمده ای از انرژی مورد لزوم بشر، از اشعه خورشید تأمین شود.
علاوه بر این، در تکنیک های پیچیده هواپیمائی در سیستم های رادار، انواع میکروسکپ و در بسیاری دیگر از وسایل و ابزارهای پیشرفته کنونی، انواع آینه نقش حساسی به عهده دارند که یکی از مهمترین آنها استفاده از آینه های
بسیار عظیم و دقیق در تلسکوپ های جدید است