عشایر به گروهی اطلاق میگردد که دارای ویژگی های جابه جایی بین قلمروهای ییلاقی - قشلاقی ، وجود ساختار اجتماعی مبتنی بر سلسله مراتب ایلی واتکای اصلی معاش بر دامداری می باشد .
عشایر به چه کسانی میگوئیم :
1- کوچندگی
2- عشیره ای بودن ووجود ساختار ایلی
3- معیشت بر اساس دامداری
جمعیت استان
جمعیت استان خوزستان بر اساس آخرین سرشماری در سال 1375 مرکز آمار ایران 3746772 نفر بر آورد شده که از این تعداد 1910529 نفر مرد و 1836243 نفر زن در قالب 644040 خانوار بوده است . از جمعت استان 62/5 درصد ساکن نقاط شهری ، 36/5 درصد ساکن نقاط روستایی و 1درصد در زمان سرشماری غیر ساکن بوده اند ، نسبت جنسی جمعیت استان 104 محاسبه شده است یعنی به ازای هر یکصد نفر 104 نفر مرد وجود داشته است ، در فاصله سالهای 1365-75 جمعیت استان به طور متوسط از نرخ رشد سالانه 3/4 درصد برخوردار بوده است در حالی که نرخ رشد جمعیت کشور در فاصله زمانی ذکر شده 1/96 درصد بوده است . این استان یکی از گسترده ترین و مهمترین استانهای عشایری کشور محسوب می شود به .طوریکه قلمرو زیستی 25983 خانوار عشایری در فصل قشلاق است.
جدول جمعیت عشایری استان خوزستان به تفکیک شهرستان 1377
دوره قشلاقی
دوره ییلاقی
شهرستان
جمعیت
خانوار
جمعیت
خانوار
174993
25983
43894
6923
استان خوزستان
242
33
0
0
امیدیه
18939
2773
759
104
اندیمشک
107
13
181
18
اهواز
36085
5272
17633
2701
ایذه
4951
769
5365
826
باغملک
309
48
309
48
بندر ماهشهر
1021
148
0
0
بهبهان
34580
5480
5141
896
دزفول
1197
126
1304
137
دشت ازادگان
2711
385
199
29
رامهرمز
480
64
450
61
شادگان
1171
147
525
55
شوش
4598
679
148
29
شوشتر
68602
10046
11890
2019
مسجدسلیمان
مساحت استان
استان خوزستان در جنوب غربی کشور ایران قرار دارد و از جنوب به استان بوشهر و خلیج فارس، از مغرب به کشور عراق ، از شمال به استانهای ایلام ، لرستان و اصفهان و از مشرق به استان چهار محال و بختیاری و کهگیلویه و بویر احمد محدود گردیده و مرکز آن شهر اهواز است ، وسعت این استان 64746 کیلومتر مربع بوده و شامل 16 شهرستان ، 28 شهر ، 36 بخش ، 114 دهستان و 6400 آبادی می باشد. استان خوزستان به دو قسمت کوهستانی و جلگه ای تقسیم شده ، قسمت جلگه ای در جنوب غربی استان قرار دارد که قسمت اعظم این جلگه از آبرفتهای رودهای کارون ، کرخه .و جراحی تشکیل شده و وسعت آن 41 هزار کیلومتر مربع است ، این جلگه با شیب ملایمی به سوی جنوب تا سواحل خلیج فارس امتداد دارد.
قسمت کوهستانی در سمت شمال و شمال شرقی استان قرار دارد و بخشی از رشته کوه زاگرس است که ارتفاع آن بتدریج به سمت جلگه کاهش می یابد ، خوزستان دارای آبو هوای معتدل و سرد در ارتفاعات ، نیمه بیابانی در مناطق کوهپایه ای و نیمه بیابانی تا بیابانی در مناطق جلگه ای است، همین اقلیم و جغرافیا ، بستر مناسبی برای زندگی عشایری فراهم نموده است.
ایلها و طوایف عشایری استان
در استان خوزستان ایلها و طوایف مختلفی همچون ایل بختیاری اعراب, ایل قشقایی, ایل بهمئی, ایل بویر احمد سفلی, ترک یارم طالقو و همچون لرها یلرستان زندگی می کنند.
براساس نتایج سرشماری اجتماعی- اقتصادی عشایر کوچنده در سال 1377 تعداد 14 ایل و 14 طایف مستقل فقط دوره قشلاقی را در همین استان می گذرانده اند. همچنین تعداد5 ایل و 9 طایف مستقل هم دوره قشلاقی و هم دوره ییلاقی را در این استان زندگی می کرده اند .بیشترین جمعیت عشایری استان را ایل بختیاری تشکیل می دهد که از استانهای چهارمحال و لرستا ن به این استان کوچ می نمایند. به طوری که در سال 1377 بیش از 5/86 درصد جمعیت عشایری در دوره قشلاقی و 3/83 درصد جمعیت عشایری در دوره ییلاقی را عشایربختیاری تشکیل می داده اند
سواد
در آخرین سر شماری عشایر کوچنده 1377 مرکز آمار ایران از مجموع 143845 نفر جمعیت 6 ساله و بیشتر عشایر استان (در دوران قشلاقی) 59839 نفر (65/41 درصد) با سواد بوده است مقایسه نسبت با سوادی در عشایر استان خوزستان و عشایر کل کشور نشانگر پایین بودن میزان سواد در جامعه عشایری استان است به طوری که میزان با سوادی در بین عشایر استان حدود 9 درصد کمتر از میزان فوق در عشایر کل کشور است.
درصد با سوادان 6 ساله و بیشتر عشایر استان خوزستان
دوره قشلاقی
دوره ییلاقی
گروههای عمده سنی
زن
مرد
مرد وزن
زن
مرد
مرد وزن
29.94
52.05
41.65
28.62
53.97
42.23
جمعیت 6 ساله و بیشتر
46
61.42
54.04
45.67
63.52
55.14
کودکان (6-10 ساله)
59.37
81.65
70.99
61.47
83.36
73.2
نوجوانان(11-14 ساله)
37.55
68.85
54.47
35.85
72.04
55.98
جوانان (15-24 ساله)
5.02
26.07
15.81
3.36
72.2
15.46
میانسالان(25-64ساله)
0.57
10.1
6.61
1.26
9.6
6.7
بزرگسالان(65 ساله و بیشتر)
ماخذ : مرکز آمار ایران سر شماری عشایر کوچنده تیر ماه 1377
ساختار جنسی
بر اساس آخرین سر شماری عشایر کوچنده مرکز آمار ایران (تیرماه 1377) از مجموع 174993 نفر جمعیت عشایری دوره قشلاق استان خوزستان 92285 نفر مرد و 82708 نفر زن بوده اند که در نتیجه نسبت جنسی برابر 112 بدست می آید به عبارت دیگر در جامعه عشایری استان در دوره قشلاق در مقابل هر 100 زن 112 مرد وجود داشته است همچنین از جمعیت عشایری دوره قشلاق استان 7/45 درصد در گروه سنی کمتر از 15 ساله ، 16/49 درصد در گروه سنی 15 تا 64 ساله ، 12/4 درصد در گروه سنی 65 ساله و بیشتر قرار داشته اند و سن 02/1 درصد از آنان نامشخص بوده است.
وضعیت اشتغال و فعالیت به کار
بر اساس اطلاعات سر شماری عشایر کوچنده سال 1377 مرکز آمار ایران از جمعیت مردان 6 ساله و بیشتر عشایر دوره قشلاق 6/63 درصد شاغل ، 8/21 درصد محصل و 2/5 درصد بیکار (جویای کار) بوده اند، در مقابل از جمعیت زنان 3/39 درصد شاغل ، 4/14 درصد محصل ، 34 درصد خانه دار و 4/0 درصد (جویای کار) بیکار بوده اند.
نمودار نسبی جمعیت 6 ساله و بیشتر عشایر دوره قشلاقی استان بر حسب وضع فعالیت
ساختار اقتصادی
اساس اقتصاد خانوارهای عشایری بر پایه دام و دامداری استوار است و بخش مهمی از در آمدهای آنان از طریق فروش دام و فرآورده های دامی تامین می شود ، بر اساس نتایج سرشماری عشایری کوچنده در سال 1377 عشایر استان خوزستان در دوره قشلاقی 1239117 راس گوسفند و بره و 1030870 راس بز و بزغاله در اختیار داشته اند.
مجموع دام های کوچک عشایر استان 2269987 راس و سرانه دام خانوارهای عشایری 87 راس بوده است.
تعداد و انواع دام عشایر در دوره قشلاقی
دوره استقرار قشلاقی
1239117
گوسفند و بره
1030871
بز و بزغاله
19699
گاو و گوساله
499
گاومیش و بچه گاومیش
202
شتر و بچه شتر
2224
اسب و کره اسب
13866
قاطر و استر
32837
الاغ و کرۀ الاغ
ماخذ: سرشماری عشایر کوچنده تیر ماه 1377
زراعت و باغداری
بر اساس نتایج سر شماری عشایر کوچنده و مرکز آمار ایران در تیرماه 1377 اراضی زیر کشت محصولات سالانه خانوارهای بهره بردار عشایر در استان 26140 هکتار بوده است که از این مقدار 2205 هکتار (4/8 درصد) زیر کشت محصولات سالانه آبی و 23935 هکتار (6/91 درصد) زیر کشت محصولات سالانه دیم بوده که اواخر باغ و قلمستان خانوارهای عشایری در استان 567 هکتار آبی و 97 هکتار دیم بوده است.
صنایع دستی
بر اساس نتایج سر شماری عشایر کوچنده و مرکز آمار ایران در تیرماه 1377 در بین خانوارهای عشایری دوره قشلاق در 95/24 درصد خانوارها بافت «قالی» و ... در 23 درصد بافت «گلیم» و... در 57/30 درصد بافت «پلاس» در 81/2 درصد بافت «چوقا یا برک و مشابه» در 54/1 درصد بافت «کلاه» و... و در 18/8 درصد خانوارها بافت حصیر وجود داشته است.