فراوانی و نوع جهش های CFTR بر حسب شرایط جغرافیایی و نژادی متفاوت است [ ] به دلیل تنوع و فراوانی جهش های ژن CFTR [] ، اطلاع داشتن از توزیع و نوع جهشهای این ژن در یک جمعیت برای طراحی یک روش مولکولی مناسب جهت تشخیص ژنتیکی CF GHCL HSJ. [].
شایعترین جهش ژن CFTR, F508 می باشد که 70 درصد کروموزوم های CF [] و به عبارتی حدود کل جهش های CF را در بر می گیرد []. Morral و همکارانش []، با بررسی هاپلوتیپ های رازماهوارع همراه با جهش F508 و کروموزوم های نرمال، تخمین زدند که این جهش حدود 52000 سال پیش ایجاد شده است [ ]. این جهش در ابتدا توسط کشاورزان خاورمیانه، در طول دوره نئولیتیک گسترش یافته است [].
بر طبق مطالعات مختلف در اروپا، فراوانی جهش F508 از جنوب شرق به مشال غرب اروپا افزایش می یابد [ ]. به طوری که فراوانی این جهش در قسمتهای پمالی اروپا بین 70 تا 90 درصد و قسمتهای مدیترانه ای جنوب اروپا به 50 درصد می رسد [ ] بیشتریت فراوانی این جهش در جزایر Faeroe (100 درصد) [] و بعد از آن در دانمارک (87 درصد) و کمترین فراوانی آن در تونس (9/17 درصد) می باشد [ ].
فراوانی F508 در ترکیه و آسیا کم می باشد طبق آمارهای بدست آمده فراوانی این جهش در ترکیه 25 درصد است که نشان دهنده هتروژنی بالای ژنتیکی CF در این کشور است []. شکل
4 جهش G542X، N1303K، G551D و W1282X در مجموع حدود 1 درصد کل جهش های ژن CFTR را در بر می گیرند و بعد از F508، فراوانترین جهش های این ژن می باشند [ ].
جهش G542X بعد از F508، شایعترین جهش ژن CFTR بوده و باعث اختلال در تولید پروتئین می شود. بر طبق بررسی های به عما آمده این جهش حدود 35000 سال پیش ایجاد شده است []
Loirat و همکارانش [] توزیع فراوانی جهش را مشخص کرده اند. بر طبق این بررسی فراوانی آن در شمال شرق اروپا در مقایسه با جنوب غرب اروپا کمتر بوده و در ترکیه و جزایر Canary[1] بسیار بالا و در تونس به بالاترین حد خود می رسد.
جهش N1303K ، بر طبق بررسی های نشانه های ریزماهواره[2] مانند G542X، حدود 35000 سال پیش ایجاد شده و از آسیا به اروپا انتشار یافته است و بیشتر در شمال افریقا و جنوب اسپانیا دیده می شود [ ]
جهش G551D در شمال غرب و مرکز اروپا شایع است و در نواحی دیگر اروپایی کمتر دیده می شود [ ].
جهش W1282X نیز در بیشتر کشورهای مدیترانه ای شایع بوده و بیشترین فراوانی آن در اسرائیل (2/36 درصد) می باشد [].
فنوتیپ بالینی CF
تظاهرات کلینیکی CF بین خانواده های مختلف و حتی اعضای مختلف درون یک خانواده متفاوت است []. و این به دلیل ترکیب فاکتورهای محیطی که طور کامل شناخته ندشه اند. ژنهای تعدلی کنندهمختلف بیمار یو جهش های مختلف می باشد. به طور کلی CF یک بیناری چند سیستمی بوده و اپی تلیال مجاری تنفسی، برون ریز پانکراس، روده، گوارش، مجاری تناسلی سیستم کبدی – صفراوی و برون ریز عرق را تحت تأثیر قرار می دهد. [].
ویژگی های فنوتیپی برای تشخیص CF
سینوپولمنری مزمن
سینوپولمنری مزمن با عفونت مداوم در اثر بیماری زاهای تیپیک CF (مانند پودوموناس آئروجنیوزا[3] استانیلوکوکوس آرئوس[4]، هموفیلوس آنفولانزا[5]) سرفه های مزمن، خلط، ناهنجاریها و اختلالات رادیوگرافی سینه مانند بزرگ شدن فقسه که ناشی از مشکلات ریوی در بیش از 15 درصد بالغین CF است []، انسداد مجاری هوائی، افزایش واکنش های التهابی در ریه، پولیپ بنی، چماق شدن انگشتان[6] که در شروع تظاهرات ریوی در خود دیده می شود و شدت آن بستگی به بیمار ریوی دارد [ ]، آشکار می شود . در رابطه با علت عفونت مداوم به بیماری زاها، تئریهای مختلفی وجود دارد که اگرچه هنوز اثبات نشده اند ولی به هر حلال نی توانند توضیحی برای فنوتیپ بالینی غیرطبیعی مجرای هوائی بیماران CF باشند. در این جا به ذکر چند توری در این باره می پردازیم.
کیفیت و ترکیب پروتئوگلیکال ترشح شده تغییر می یابد که باعث چسبیدن بیناری زاها مثل پودوموناس می شود [].
غلظت یونی درون مجراهای هوائی تغییر یافته و پروتئین های آنتی بیوتیکی به نام بتا دفنیس 1 و 2[7] را غیر فعال می کند [ ].
CFTR به عنوان گیرنده زنجیره پلی ساکاریدی پودوموناس می باشد و باند شدن آن به این زنجیره باعث اندوسیتوز و تجزیه پاتوژن می شود. در سلولهای غیر طبیعی CF، پروتئین CFTR طبیعی وجود ندارد و در نتیجه عمل پاکسازی لپودوموناس مختل می شود [ ].
2. اختلالات تغذیه ای و بیماریهای روده ای - معدی[8]
اختلالات تغذیه ای شامل نقص رشد (کمبود پروتئین و کالری)، نقث متابولیسم چربی ها که باعث کمبود ویتامین های محلول و چربی (A، D، E، K [ ] می شود، می باشد. لذا در این بیماران تجویز این ویتامین ها به عنوان مکمل ضروری می باشد [ ].
بیماریهای روده ای – معدی 0گوارشی) نیز شامکل اختلالات روده ای، کبدی، پانکراس می باشد.
اختلالات روده ای
این اختلالات شامل مکونیوم ایلئوس (MO) [] و مدفوع چرب [] می باشند.
در 10 تا 15 درصد نوزادان CF، نوعی اسنداد روده ای به نام MI وجود دارد. این اختلال به دلیل کم آب شدن ترشحات موجود در روده []، نقصان ترشح آنزیم پانکراس و عدم هضم مواد [] درون روده می باشد.
مدفوع چرب[9] در این بیماران ناشی از نقصان ترشح آنزیم پانکراس و در نتیجه عدم هضم چربی ها می باشد.
ناهنجاری های کبدی
مشکلات کبدی در 2 تا 5 درصد بیماران وجود دارد که به دلیل انسداد مجاری کبدی «اثر اختلال در عمل CFTR و کم آب شدن ترشحات ایجاد می شود [].
مجاری کبدی در اثر اختلال در عمل CFTR و کم آب شدن ترشحات ایجاد می شود [].
ناهنجای پانکراس
فنوتیپ بالینی CF را می توان برحسب درگیری پانکراس به دو دسته PS و PI تقسیم کرد [ ]. بیمارانی که فنوتیپ PI دارند دارای علائم شدیدتر بیماری می باشند []. فنوتیپ PS در 10 تا 15 درصد بیماران CF دیده یم شود []. در فنوتیپ PI ، ترشح آنزیم های پانکراس دچار نقص است، که به دلیل کاهش آب در ترشحات پانکراس و در نتیجه رسوب پروتئین ها و نهایتاً بسته شدن مجاری پانکراس می باشد [] و در نتیجه آنزیم پانکراس قادر به حرکت به سمت روده نبوده و باعث هضم پانکراس می شوند.
همچنین در 10 تا 15 درصد بیماران CF بالغ، دیابت ملیتوس دیده می شود که به دلیل اختلال در فعالیت ترشح برون ریز پانکراس است [].
3. سندروم از دست دادن نمک[10]ndrom
در این سندروم، از دست دادن حاد نمک و آلکالوز متابولیکی مزمن دیده می شود []
4. اختلالات دستگاه ادراری - تناسلی[11]
حدود 97 درصد مردان CF نابارورند که ناشی از CBAUD می باشد [].
در رابطه با علیت CBAUD، نظریه های مختلفی وجود دارند که هنوز به طور قطعی ثابت ندشه اند. این نظریه ها شامل موارد زیر می باشند:
در اثر عدم تکامل مجرای وازدفران ایجاد می شود []. 2. از آنجا که مجرای وازدفران در جنین CF وجود دار، احتمال دارد که در سنین بالاتر مجرا بسته و نهایتاً آترومینه شود.
باروری در زنان CF نیز کاهش می یابد. در بیشتر زنان CF تنها در حدود 20 درصد باروری وجود دارد. کاهش باروری در زنان به دلیل نقص تخمک گذاری در اثر اختلالات ریوی، و همچنین به دلیل غلیظ شدن موکوس گردن رحم می باشد. []
CF غیر معمول[12]
در 2 درصد بیماران CF، فنوتیپ غیر معمول شامل سینوپوله – نری – کارائی پانکراس و مقادیر طبیعی و یا مرزی کلر در عرق وجود دارد. به علاوه برخی بیماران با CF غیر معمول، ممکن است تنها یک علامت بالینی مکنفرد مانند اختلالات الکترولیتی، بیماری کبدی اختلالات پانکراس، CBAUD و یا دیگر اشکال آرزوسپرمی انسدادی را نشان می دهند .
CBAUD یک بیماری، اتوزوم مغلوب است که مسئول 6 درصد ناباروری در مردان است. []. بسیاری از افراد با این اختلال دارای یک یا دو ژن CFTR جهش یافته یا یک جهش با نفوذ ناقص[13] در ناحیه غیرکننده CFTR یا اینترون 8 می باشند []. این بیماران معمولاً دارای اختلالات تنفسی و پانکراس نبوده و مقدار کلر عرق آنها طبیعی یا متوسط و گاهی افزایش یافته یم باشد [].
برتری هتروزیگوتی
هتروزیگوتهای CF در مقایسه با افراد سالم نسبت به بیماریهای وبا، سل، تیفوس، مالاریا، سفلیس، سرطان و طاعون مقاومترند [].
با کتر یویبروکلرا (عامل وبا) با فعال شدن بیش از حد CFTR در روده باعث اسهال[14] می شود. فرد یبا یک کپی از ژن CFTR نسبت به اسهال مقاومتر تز فردی با دو کپی از این ژن وبده و بیماری خفیف تری را نشان می دهد
مدل های موشی CF
اولین مدل موشی CF در طول دوره سه ساله بعد از جداسازی ژن CFTR ساخته می شود. و تا امروز، حدود 11 مدل مختلف موشی سناسایی شده است. این موشها یا بدون تولید CFTR طبیعی (فنوتیپ Null) می باشند و یا قادر به تولید مقدار کمی CFTR طبیعی می باشند []