چکیده رساله:
از شاخص های توسعه یافتگی هر جامعه آماری مربوط به بهداشت و سلامت می باشد، که در راس آن آمارهایی چون مرگ و میرکودکان زیر1سال، مرگ میر مادران باردار، سن امید به زندگی و... است.
در کشور ما علی رغم آمارغیر قابل اعتماد که از سوی مسئولین ارائه می گردد تا رسیدن به حد مطلوب بهداشت و سلامت فاصله بسیار است.
که اکنون با افزایش روز افزون جمعیت در سالهای اخیر و تجمع مردم بخصوص در مراکز شهری، رعایت اصول بهداشت توسط عموم طبقات مردم در سراسر کشور بیش از پیش ضروری بنظر می رسد و بطور کلی نیاز به احداث مراکز درمانی جدید و مدرن کاملاً محسوس است. پیشرفتها و جهشهای شگرف علم پزشکی به ویژه در سالهای اخیر، همراه با کاربرد روزافزون تجهیزات و سیستمهای مدرن در امر تشخیص و درمان بیماریها و پژوهشهای علمی و اهمیت بازگشت سریع تندرستی بیماران، موجب شده است که اکثر جوامع توجه زیادی به برنامه ریزی و اداره بیمارستان معطوف دارند.
لزوم مطالعه و بررسی تحولات علم پزشکی و روشهای تشخیص، درمان، تحقیق در فضاها و تجهیزات مورد لزوم و... از اهمیت خاص برخوردار میباشد، در ضمن با توجه به شرایط خاص بیماران این بیمارستان در نظر گرفتن امکانات رفاهی برای افراد بستری شده و همچنین مراقبتهای لازم پزشکی و امکانات خدمات لازم در اولویت میباشد.
در روند مطالعات خود بانگرشی چند جانبه به تمامی عناصر موثر در شکل گیری مجموعه سعی گردیده به موارد ذیل توجه خاص مبذول گردیده و پس از تجزیه و تحلیل، راه حل مناسب ارائه گردد.
شناخت بیمارستان
عوامل و ضوابط بسیاری در طراحی بیمارستان دخالت دارند که نادیده گرفتن و یا کم بها دادن به یکی از عوامل از کارآیی بیمارستان خواهد کاست، این عوامل عبارتند از: عملکرد هر بخش و فضا- ارتباطات داخلی و خارجی؛ سازه، تاسیسات مکانیکی و برقی و...
بررسی و مطالعه ی روشها و سیستمهای معمول طراحی بیمارستان در داخل و خارج کشور ونقد آن (بهره گیری از اصول و روشهای طراحی در غرب و تطبیق آنها با شرایط ایران مستلزم دقت بسیار است، چون آنچخ که در غرب تدوین وطراحی می شود محصول اندیشه فرهنگ، جامعه و اقلیم دیگری است)
ضوابط و معیارها و تجزیه وتحلیل بستر طرح
آب و هوای کرمان مسائل خاصی را دیکته می کند که در فرم کلی مجموعه و در جزئیات معماری بیمارستان تاثیرات بسزایی دارد.
مقدمه:
نیاز مبرم کشور به خدمات درمانی و فضاهای درمانگاهی و بیمارستان و نیز کمبود این فضاها و خدمات ذکر شده در سطح کشور غیرقابل تردید است. با توجه به شمار بیماران کشور و نسبت تعداد تخت به بیمار و نیز کمبود پرسنل درمانی؛ پزشکی ، ضرورت توجه به این کمبود و احداث و توسعه مراکز خدماتی درمانی و بیمارستانهای عمومی و تخصصی کاملاً ملموس و محسوس است. این نیاز کمابیش در تمامی نقاط کشور وجود دارد و غالب نقاط ایران به نسبت محرومیت نیازمند بیمارستان هستند.
با توجه به اینکه بیمارستان درکدام جامعه؛ چه کشور و یا چه منطقه ای باشد وبا چه نظام از نظامهای ارائه دهنده خدمات بهداشتی و درمانی واقع گردیده است، میتواند عملکرد متفاوت داشته باشد. ولی اصول طراحی آن همگی واحد وبده و شامل ترکیب اجزاء مختلف آن با یکدیگر، حل ارتباطات و سیرکولاسیون میان آنها است. مسئله ترکیب کردن اجزاء متعدد که بترتیب دارای عملکردهای متفاوت باشند، در یک واحد کاری است بسیار دشوار، و لیکن آنچه بیمارستان سازی را از این هم مشکلتر میسازد این است که یک بیمارستان هیچ وقت بنای مجزا و ایزوله ای نیست بلکه جزئی از اجتماع خود است و چون احتیاجات هر اجتماع به مرور زمان تغییر میکند، رابطه بین بیمارستان و اجتماع هم بصورت پیچیده ای تظاهر مینماید.
بدیهی است که طرحهای مطلوب معماری به هر منظوری که باشند فقط در صورتی می تواند کاملا مفید واقع شوند که در آنها فضاهای مختلف به تناسب نیازمندیهای استفاده کنندگان طرح ریزی شده و متکی بر اصل تفکیک فضاهای سرویس دهنده باشند. این اصل در جهت بهتر کردن گردش کارها و تسریع فعالیتهای مختلف بسیار موثر میباشند.
هدف از انتخاب پروژه
با توجه به مطالب ذکر شده و رشد روزافزون جمعیت کمبود فضاهای درمانی در ایران بخصوص در مناطق نوساز شهرها از جمله کرمان نیاز به احداث مجتمعهای درمانی به شدت احساس می شود. از طرفی پیشرفتهای پزشکی و تکنولوژی در آستانه هزاره سوم و توجه به هر چه بیشتر به بهبود فیزیکی بیماران و تقویت روحی انها لزوم تغییر در معماری بیمارستان و فضاهای درمانی که بطور معمول فضاهای خشک و عاری از هر گونه تنوع را مشخص تر می کند.
با در نظر گرفتن این مطالب در طراحی پروژه اخیر سعی شده است علاوه بر اینکه گامی در جهت رفع کمبود فضاهای درمانی برداشته میشود از نظر نوع فضای ساخته شده برای بیمارستانی که نقش تحقیقات پزشکی و آموزشی نیز دارد، تحولی بوجود آورده شود.
در طراحی و ترکیب فضاهای مختلف شده تا از طریق توجه به خصوصیات روانی فضاها، فضایی پویا و متنوع برای پزشک و بیمار، استاد و دانشجو، پرستار و ملاقات کننده بوجود آید.
در روند مطالعات خود با نگرشی چند جانبه به تمامی عناصر موثر در شکل گیری مجموعه سعی گردیده به موارد ذیل توجه خاص مبذول گردیده و پس از تجزیه و تحلیل، راه حل مناسبی ارائه گردد.
بیمارستان در گذشته
اولین بیمارستانها به صورت موسسه خیریه بوده است که با پول مردم اداره می شده است تا اینکه همزمان با صنعتی شدن کارها و کمبود بهداشت و غیره، مرضهای شدید شیوع پیدا کرد که باعث بوجود آمدن بیمارستانهای خیریه برای حمایت از کارگران شد. بیمارستان سلوق در کارس، که بنیانگذار آن سلطان جوان؛ کیکاوی جوان بود. این بیمارستان در اوایل قرن سیزدهم ساخته شده است. سازنده همچنین چندین مرکز درمانی در قرنهای گذشته ساخته که همگی از بین رفته اند. بیمارستان سنت پان کراس در وینچستر این بیمارستان از قدیمی ترین نوانخانه های انگلیس است و توسط اسقف هنری در سال 1316 م ساخته شده است بعدها بخشهایی به بنای اولیه اضافه شده است. بیمارستان سنت مری در منچستر این بیمارستان در ابتدا به عنوان صومعه ساخته شده بود با ظرفیت 8 نفره بیمارستان دارای یک هال مرکزی است که اتاق ها در اطراف آن قرار دارند. تاریخ ساخت آن سال 1562 م می باشد.
بیمارستان فورد در کاونتری این بیمارستان در سال 1941 م ساخته شده بود و مورد استفاده 5 مرد و 1 زن فقیر بوده است.
بیمارستان جرج هریت: در اوائل قرن هفدهم این بیمارستان ساخته شده است ( از اوائل دوره رنسانس) که جزئیات آن بخصوص در بخش ورودی بیمارستان با ارزش هستند.
2-1- بیمارستان در حال
باتوام نمودن بهداشت و پیگیری امراض از این پس به مرحله ای خواهیم رسید که بیمارستان بصورت اجزاء پراکنده در شهر مشاهنده نشود بلکه تمام امراض جسمی و روحی در یک مرحله و مسائل مربوط به کهولت و غیره همه در یک محیط باشد که خود را برای تامین تمام احتیاجات بهداشتی آن اجتماع آماده است.
دیگر تفاوتی در بین مراقبت از بیماران جراحی و عمومی در حال بحرانی نخواهد بود. اشخاصی که امراض روحی یا مغزی ندارد نیز می تواند مانند دیگر بیماران پذیرفته و درمان شوند و دیگر این نگرانی که بیمارن آنها غیر از سایرین است نیز وجود نخواهد داشت و نیز بیمارانی که بعد از مرخص شدن احتیاج به گذراندن دوره نقاهت دارند، می توانند در همین محل تعلیم داده شوند.
بیمارستان محلی است که از طریق یک تشکیلات مشخص که بر اساس نوع بیماریهای بیماران با وسائل لازم از نظر پرسنلی و تکنیکی بنحو منطقی و معقول برای بیماران بررسی و تعیین می شود شکل می گیرد.
در بیمارستان به انسان آمادگی دوباره داده می شود تا عنصری مولد برای اجتماع شود هر قدر عمل تولیدی بیمارستان بر اساس سیستم معقول تری قرار گیرد امکان خودسازی جسمی وروحی افراد که از طریق بیمارستان میسر می گردد، راحت تر انجام می پذیرد، لذا بیمارستان مکانیاست متعلق به مردم و باید در حد معقول سرویس دهد.
بیمارستان نبایستی عنصری بمنظور هدفهای سوداگان باشد. زیرا فرد ارزش کمی خود موجودی است تولیدی، روزهای کار او نه تنها سلامتی او را تضمین می کند بلکه به اجتماعی که در آن زندگی می کند بهره ای می دهد. حال اگر در نظر گرفته شود که به علت کمبود امکانات بهداشت پیشگیری روزهای تولیدی او کم گردد نه تنها عمر کوتاه می شود بلکه به همین نسبت بهره ای که به اجتماع می دهد کم می شود. در نتیجه ارزش روزهای کار بهره دهنده او بخاطر نبودن امکانات دروانی به هدر می رود و این ضرر با مرگ زودرس بیمار از ارزش سرویسی که به رایگان می تواند از طریق بیمارستان در خدمت او باشد بسیار بیشتر است. در کشورهایی که ارزش بالا است، ایندکس (تعداد تخت برای هر هزار نفر) تختهای درمانی بین 9 تا 12 میباشد و هر قدراین مقدار تنزل کند به همان نسبت به ارزش انسانی در آن اجتماع کمتر است.
در بررسی زیر بنای بیمارستان می توان یافت که یک بیمارستان طی قرن نوزدهمی دارای مساحت ناخالص حدود 20 متر مربع برای هر تخت بود. بخش ها در محدود بیش از نیمی از این مساحت را به خود اختصاص می دادند. در دوران بین دو جنگ این مساحت به 40 متر مربع افزایش یافت. اخیراً( 1950) در بیمارستان عمومی 75 تا 80 متر مربع و در بیمارستانهای تخصصی حدود 100 متر مربع و بیشتر برای هر تخت اختصاص یافت. سطح قسمت مراقبت دو برابر شده بود و سایر قسمتهای زیربنا تا چهار برابر افزایش یافته بود. درنتیجه مجموعه های ساختمانی عظیمی بیش از یکصد هزار متر مربع به وجود می آمد که خود از لحاظ ساخت و رهبری دارای مشکلات و پیچیدگیهای بود. دگرگونی ارائه خدمات بهداشتی درمانی و اداره سازمانهای ذیربط به سالهای پس از جنگ دوم مربوط می شود.
در حقیقت با پیدایش این جنگ و خاطرات تلخی که از اپیدمی بعد از جنگ اول بیاد مانده بود ایالات متحده به منظور پیشگیری از مسائل گوناگونی بهداشتی در سال 1963 ایجاد سازمان رفاه بین المللی را پیشنهاد نمود که با عضویت 44 کشور تشکیل گردید و مقدمات تشکیل بهداشت جهانی را فراهم آورد.
3-1- بیمارستان در آینده
طبق آینده نگری آلفرد لوس معمار و دکتر مکلین جالبترین قسمت آینده نگری آنها راجع بع راهروهای دو طرفه در واحد پرستاری می باشد و قسمت عمده سرویسهای پزشکی بطرف انتهای راه روها و کریدورها کشیده می شود. همچنین بنظر آنها بغیر از طبقه همکف در بیمارستانها، واحد پرستاری در تمام نقاط موجود است و بقیه قسمتها از یکدیگر مجزا می باشند. قسمتهای تشخیص بیماری و استراحت بیمار که دارای 200 تا 250 تختخواب هستند بصورت عمودی رشد می کند. بهر حال ممکن است در بیمارستانهای آینده بعنوان از تشخیص بیماری هر مریض به وی داروی بیهوشی داده شود و قسمت عمده اوقات اقامت وی در بیمارستان در حالت بیهوشی خواهد گذشت و بعد از آنکه تمام کارهای طبی روی بیمار انجام شد بیمار را بیدار کرده و بعد از مدت کوتاه دوران نقاهت از بیمارستان مرخص خواهند کرد.
شاید در آینده بتوان با کمک یک کامپیوتر و یک اسیلوسکوپ کارکرد پلاتهای بیمارستان ارزشیابی شده تا به این ترتیب معمار بتواند از بهترین فرم با بهترین کیفیت در هر شرایط استفاده کند. البته یک معمار هنوزاحتیاج به روشها و برنامه های دارد تا بتواند پروژه های خود را طرح بریزد چون در غیر اینصورت موفقیت او اتفاقی خواهد بود. نتایج علمی تاکنون بسیار کم است و ممکن است احتیاج باشد که دائما برنامه ریزی کامپیوتر تغییر کند زیرا که الگوی روش پزشکی نیز دائما در حال تغییر است.
ساختار بیمارستان مدرن:
بیمارستان مدرن امروزی دیگر مانند سابق چون یک موسسه خیریه عمومی بای بیمارستان تصور نمی شود. بلکه بعنوان یک تکیه گاه برای فعالیت های بهداشتی در ناحیه مورد نفوذش مورد توجه قرار می گیرد.
بیمارستان به غیر از وظیفه بستری و درمان می تواند فونکسیونهای ضروری متعددی را بعهده بگیرد مانند:
فعالیت هایی در زمینه اجتماعی و پیشگیری امراض
تعلیم و تربیت بهداشت
تدریس دروس و آماده نمودن پرسنل مورد احتیاج
بالاخره دنبال نمودن تحقیقات عملی