مقدمه
در چند دهه گذشته، گسترش تکنیک‌های جدید حسابداری در تمامی رشته‌ها و کاربرد آن، نوآوری و دگرگونی‌های بسیاری را در زمینه‌های اقتصادی و بازرگانی پدید آورده است.
جدیدترین رابطه دولت با حسابدرای از رابطه بین حسابداری و مالیات و به طور مشخص مالیات بر درآمد و حساباری نتیجه می‌شود. تکنیک‌های حسابداری در هر کشوری با اصول و قوانین مالیاتی آن کشور ارتباط نزدیک دارد و بدون آگاهی از قوانین و مقررات مالیاتی نمی‌توان بنیان حسابداری و مالی یک دستگاه را بنا نهاد. به عنوان مثال، دفاتر قانونی و نحوه تنظیم آنها، تهیه اظهارنامه مالیاتی و نحوه محاسبه و تعیین مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی و حقوقی و موضوعات عدیده دیگر از جمله مطالبی که بدون آگاهی از آنها انجام وظایف حسابداری به طور موثر در یک دستگاه میسر نمی‌باشد. در کشور ما به علت نقش اساسی مالیات در فعالیتهای بازرگانی داخلی و خارجی و برای رسیدگی و تاثیر آن سود و زیان اشخاص و موسسات و نحوه محاسبات مالیات و چگونگی پرداخت آن به دولت، مقررات بخشنامه‌ها و دستورالعمل‌های مالیاتی مشخصی برای مدیران ارشد سازمان‌ها و مدیران ملی و حسابداران وجود دارد.
تعاریف مالیات
از بدو تاریخ پیدایش حکومت‌ها در زندگانی بشر، همواره تعاریف و توصیه‌هایی از مالیات توسط اشخاص و صاحب‌نظران به عمل آمده است که نمونه‌هایی از آنها ذیلاً عنوان می‌شود:
مالیات مبلغی است که دولت از اشخاص، شرکت‌ها و موسسات بر اساس قانون برای تقویت عمومی حکومت و تامین مخارج دریافت می‌دارد.
مالیات عبارت است از قسمتی از دارایی یا درآمد افراد که به منظور پرداخت هزینه‌های عمومی و حفظ منافع اقتصادی اجتماعی و سیاسی کشور به موجب قانون بوسیله دولت وصول می‌شود. از این تعریف چند مطلب استفاده می‌شود:
الف) مالیات ممکن است از دارایی افراد از هر نوع که باشد و یا درآمد آنها از هر منبعی که تحصیل شده باشد.
ب) منظور از دریافت مالیات، تامین هزینه های عمومی است و اختصاص به یک خدمت معین و یا منطقه معین از کشور ندارد.
ج) پرداخت مالیات برای تمام کسانی که موجب قانون مشمول مالیات می‌شوند، اجباری است و مشمولان نمی‌توانند به عنوان عدم استفاده مستقیم از خدمات عمومی و یا عناوین دیگر از پرداخت مالیات یا عناوین دیگر از پرداخت مالیات مقرر خودداری نمایند.
د) منظور از برقراری مالیات ممکن است اصولاً ارتباطی با هیچ نوع خدمات یا تهیه کالایی برای مصرف و استفاده افراد کشور نداشته و صرفاً به منظور حفظ منافع اقتصادی، سیاسی و یا اجتماعی کشور می‌باشد.
مالیات سهمی است که به موجب تعاون ملی و بر وفق مقررات هر یک از سکنه کشور موظف هستند از ثروت و درآمد خود به منظور تامین هزینه‌های عمومی و حفظ منافع اقتصادی، سیاسی و یا اجتماعی کشور به قدر قدرت و توانایی خود به دولت پرداخت نمایند.
نظر منتسکیو نویسنده و فیلسوف فرانسوی درباره مالیات:
عواید دولت را حاصل مالیات دانسته و می‌گوید: عواید دولت عبارت است از سهمی که هر کس از دارایی خود می‌پردازد تا بقیه دارایی او تحت حراست هیات حاکمه در امان باشد و بتوانند از آن به طرز مطلوبی برخوردار شوند.
بر حسب تعریف متعارف از دیدگاه دولت، مالیات عبارت است از توزیع هزینه‌های مصوب و قانونی مندرج در بودجه عمومی دولت بین مردم و بنگاه‌های اقتصادی بر حسب توانایی پرداخت آنها. این تعریف دارای سه ویژگی است:
اول اینکه هزینه‌های مصوب و در نتیجه مشروع دولت را علت برقراری مالیات تعیین می‌نماید. پرداخت مالیات جنبه الزامی و اجباری دارد، ولی سنگینی مالیات، بر حسب وضع مودی و توانایی وی که آن را تحمل می‌کند، تعیین می‌گردد.
دوم اینکه موضوع «عدالت اجتماعی» را مطرح می‌کنند، رعایت عدالت مالیاتی با مفهوم برابری و تساوی در پرداخت مالیات مغایرت دارد، زیرا که توزیع مخارج دولت بین مردم را به طور یکسان تجویز نمی‌کند، بلکه پرداخت مالیات را بر حسب توانایی مودیان مالیاتی و در چارچوب قانون قرار می‌دهد.
سوم اینکه نظام مالیاتی را تابع مقررات و قوانین بودجه قرار می‌دهد. بدین معنی که اخذ مالیاتها تنها مبتنی بر کسب مجوزهای قبلی و وضع قوانین توسط نمایندگان مردم در مجلس مشروعیت می‌یابد و حسب واحد زمان که معمولاً یکسان است، از مودیان اخذ می‌گردد.
انواع مالیات
مالیات در هر کشوری به دو بخش مستقیم و غیرمستقیم تقسیم می‌شود:
مالیاتهای مستقیم: مالیات‌هایی هستند که مستقیماً بر منبع درآمد وضع می‌شود. این نوع از مالیاتها مستقیماً و متناسب با درآمد اشخاص حقیقی و حقوقی وصول می‌شود که شامل مالیات دارایی (مالیات بر نقل و انتقال و مالیات بر ارث) و مالیات بر درآمد (مالیات بر درآمد املاک).
مالیاتهای غیرمستقیم: مالیات‌هایی هستند که به طور مقطوع بر کالاها و خدمات که مورد مصرف عمومی است برقرار و این نوع مالیات بر درآمد پرداخت کننده ندارد که شامل: مالیات بر واردات (حقوق گمرکی، سود بازرگانی، اتومبیل‌های وارداتی و ...) مالیات بر مصرف و فروش (مالیات بر فرآوردهای نفتی، مالیات بر نوشابه‌های غیرالکلی، مالیات بر فروش سیگار و ...).
اشخاصی که مشمول مالیات می‌باشند:
به استناد ماده یک قانون مالیاتهای مستقیم، اشخاص زیر مشمول مالیات می‌باشند:
کلیه مالکین اعم از اشخاص حقیقی یا حقوقی نسبت به اموال املاک خود واقع در ایران طبق مقررات مربوطه؛
هر شخص حقیقی ایرانی مقیم ایران نسبت به کلیه درآمدهایی که در ایران یا خارج از ایران تحصیل می‌نمایند؛
هر شخص حقوقی یارانی نسبت به کلیه درآمدهایی که در ایران تحصیل می‌نماید؛
هر شخص غیرایرانی نسبت به درآمدهایی که در ایران تحصیل می‌نمایند.
اشخاصی که مشمول مالیات نمی‌باشند:
به استناد ماده 2 قانون مالیاتهای مستقیم، اشخاص زیر مشمول پرداخت نمی‌باشند:
وزارتخانه‌ها و موسسات دولتی؛
دستگاه‌هایی که از بودجه عمومی کشور استفاده می‌نماید؛
شهرداری‌ها.
مالیات بر درآمد اجاره املاک
مالیات بر درآمد اجاره املاک (مستغلات) جزء مالیاتهای تکلیفی محسوب می‌شود. مالیاتهای تکلیفی، به فعالیت‌هایی گفته می‌شود که پرداخت کنندگان وجوه، طبق قانون مالیاتهای مستقیم مکلف به کسر پرداخت آن مالیاتها در موارد قانونی تعیین شده می‌باشند.
درآمد مشمول مالیات
درآمد مشمول مالیات که به اجاره واگذار می‌گردد، عبارت است از کل مال‌الاجاره اعم از نقدی و غیرنقدی.
اگر شخصی ملک خود را به اجازه واگذار نماید، موظف به پرداخت مالیات می‌باشد؛ یعنی کل مال‌الاجاره پس از کسر 25% معافیت که در واقع بابت هزینه‌ها و استهلاکات و تعهدات مالک نسبت به ملک مورد اجاره می‌باشد، مشمول مالیات می‌گردد. باید توجه داشت که درآمد مشمول مالیات در مورد اجاره املاک مورد وقف به این صورت محاسبه نخواهد شد، اما املاکی که در در رهن تصرف قرار دارد، مشمول این قوانین خواهند بود.
اگر موجر مالک نباشد، از مابه‌التفاوت اجاره دریافتی و پرداختی بابت ملک مورد اجاره مشمول مالیات می‌باشد، اما این مطلب در مورد خانه‌های سازمانی متعلق به اشخاص حقوقی که مالیات آنها طبق دفاتر قانونی تشخیص داده شد، نخواهد بود (تبصره 3 ماده 53).
در مورد املاکی که با اثاثیه یا ماشین‌آلات به اجاره واگذار می‌شود، درآمد حاصل از اجاره اثاثیه و ماشین‌آلات نیز خود جزو درآمد ملک محسوب و مشمول مالیات می‌گردد (تبصره 4 ماده 53).
مستحدثاتی که طبق قرارداد از طرف مستاجر در عین مستاجر به نفع موجود ایجاد می‌شود، بر اساس ارزش معاملاتی روز تحویل مستحدثه به موجر تقدیم و 50% آن جزء درآمد مشمول مالیات اجاره سال تحویل محسوب می‌گردد (تبصره 5 ماده 53).
هزینه‌هایی که به موجب قانون یا قرارداد به عهده مالک است و از طرف مستاجر انجام می‌شود و همچنین مخارجی که به موجب قرارداد انجام آن از طرف مستاجر تقبل شده، در صورتی که عرفاً به عهده مالک باشد، به بهای روز انجام هزینه تقویم و به عنوان مال الاجاره غیرنقدی به جمع اجاره بهای سال انجام هزینه اضافه می‌شود (تبصره 6 ماده 53).