دانلود مقاله جراحی و هوشبری پرندگان

پیش گفتار

جوامع علمی دنیا در طی سالیان اخیر شاهد رشد بی سابقه و اعجاب انگیز شاخه های علم دامپزشکی بوده است که هر یک از این شاخه ها به سهم خود پرده اسرار نهان دنیای شگفت انگیز حیوانات از جمله پرندگان را کنار زده و برای رفع معضلات آنها می کوشد. یکی از این شاخه ها که نتایج آن بسیار عینی و سریع می باشد، جراحی است و امروزه با استفاده از تکنولوژی نوین، انجام اعمالی چون جراحی میکروسکوپی بعنوان کارهای روزمره و معمول جراحان درآمده است. جراحی پرندگان در اکثر موارد بعنوان اقدامی درمانی، تحقیقاتی و یا جهت بهبود الگوهای جراحی در حیوانات بزرگ و کوچک انجام می پذیرد، اما متأسفانه در کشور ما با وجود رشد و توسعه جراحی در سایر حیوانات به آن کم بها داده شده است، علاوه بر مراکز دائمی نگهداری پرندگان مثل باغ وحش ها و مناطق حفاظت شده، بیش از دو میلیون خانوار ایرانی حداقل دارای یک پرنده دست آموز خانگی است و صاحبانشان اوقات بسیاری را صرف مراقبت از آنها می کنند ولی تا به حال کتابی در زمینه مسائل جراحی پرندگان به زبان فارسی به رشته تحریر در نیامده و منابع خارجی نیز که در این مورد وجود دارد قابل استفاده و در دسترس همگان نمی باشد. در ضمن در سرفصلهای دروس جراحی دامپزشکی در دانشکده های دامپزشکی جایگاهی در خور شأن آن پیش بینی نشده و جز موارد انگشت شمار مثل اخته کردن، انباشتگی چینه دان به انباشتگی چینه دان آنهم به اجمال چیزی موجود نمی باشد و در نتیجه افرادی که جهت رفع مسائل جراحی پرنده خود به دامپزشک مراجعه می نمایند برایشان کار در خور توجهی صورت نخواهد گرفت.

در مجموع این مسائل انگیزه ای شد تا به تعبیری اولین گام در این زمینه برداشته شود.

در این کتاب مطالب به پنج فصل کوتاه تقسیم بندی شده است. فصل اول به اصول مقید کردن پرندگان، فصل دوم به اصول معاینات بالینی پرنده بیمار، فصل سوم به اصول و تکنیکهای هوشبری در پرندگان، فصل چهارم به اصول و اعمال جراحی اختصاص یافته و در فصل پنجم به روشهای تجویز کردن عوامل درمانی در پرندگان پرداخته شده است. در تمام فصلها علاوه بر حفظ جنبه های علمی کار، مطالب در حد امکان بصورت ساده و همراه با تصاویر مناسب ارائه شده تا بتواند مورد استفاده جراحان، دامپزشکان عمومی و دانشجویان قرار گرفته و در ضمن علاقمندان به مسائل پرندگان هم از خواندن آن لذت ببرند.

وظیفه خود می دانیم از زحمات پرسنل دانشگاه آزاد کرج جهت به ثمر رساندن این امر سپاسگزاری نماییم.

دکتر ابوالقاسم مرادی – دکتر مصطفی دارستانی

سال 83

فصل اول:

اصول مقید کردن پرندگان

ملاحظات کلی:

هیچکس نمی تواند  بدون جابجا کردن پرنده بیمار مخصوصاً اگر دچار ضعف و سستی هم بادش معاینه بالینی کامل را انجام دهد ولی برای اجتناب از بدتر شدن علائم بیماری به علت استرس ناشی از جابجایی می توان از هرگونه تغییر محل اضافی پرهیز نمود و آن را به حداقل کاهش داد. گزارشات فراوانی وجود دارد که استرس ناشی از جابجایی یک پرنده کوچک بی حال و ضعیف باعث مرگ ناگهانی پرنده شده است. چند عامل مهم در مقید نمودن پرندگان بایستی مورد توجه قرار گیرد.

1-هر نوع دستکاری که از حرکت مناسب جناغ سینه ممانعت کند در عمل تنفس پرنده تداخل نموده و می تواند آنرا با اشکال جدی روبرو کند.

2-فعالیت عضلانی پرندگان در اثر مقید کردن تشدید شده و تولید گرما در بدن آنها افزایش یافته و به علت عدم توانایی پرنده در رفع گرما به موازات تولید آن باعث افزایش درجه حرارت بدن می گردد.

3-ممکن است در اثر رفتار خشن شکستگیهای موجود تشدید شده و یا شکستگی های جدید ایجاد شود.

4-پیچ خوردگی سر ممکن است باعث فشار بر مجاری تنفسی و حتی خفگی پرنده شود.

5-نگهداری بیش از حد پرنده به پشت می تواند باعث تهوع، استفراغ و پنونومی استنشاقی شده و حتی به مرگ پرنده بیانجامد.

6-عدم توجه و احتیاط در تله گذاری باعث افزایش احتمال آسیب دیدگی پرنده خواهد شد.

میزان محدود و مقیدسازی برای یک معاینه فیزیکی کامل در هر پرنده متغیر می باشد. بطوری که جوجه های دست آموز به حرکات آهسته و با محبت و خارش زیر گردن به خوبی پاسخ داده و معاینه آنها بدون مقیدسازی و یا با حداقل اقدامات بطور مطلوبی انجام می گیرد. بهتر است گرفتن پرندگان بیماری که کمتر دست آموز هتسند توسط دامپزشک صورت گیرد. برای اینکار برداشتن تمامی تیرکها و یا هرگونه وسایل موجود در قفس و یا حتی برداشتن سقف قفس (اگر بدین منظور طراحی شده باشد) کار را راحت تر می کند.

دربهای کوچک قفس غالباً مانع از عملکرد سهل و آسان دکتر می باشد. گاهی اوقات با تاریک کردن اتاق و یا با استفاده از نور قرمز گرفتن پرنده تسریع می گردد. همراه بودن فردی که با پرنده انس و الفت بیشتری داشته باشد، مقیدسازی و معاینه بیمار را تسهیل خواهد نمود.

روشهای مقید کردن پرندگان:

با استفاده از یک حوله پارچه ای یا کاغذی می توان پرنده را در گوشه ای از قفس گیر انداخته و آن را بیرون آورد، حوله کاغذی یکبارمصرف که چند بار برروی خودش تا داده شده باشد ترجیح داده می شود. برای این منظور بهتر است حوله را در کف دست پهن کرده به طوری که قسمتی از آن بین انگشتان چین خورده تا حوله را سر جای خود نگهدارد.

تصویر شماره (1-1): بیرون آوردن پرنده با استفاده از حوله کاغذی (   )

می توان یک گوشه از حوله را طوری در دسترس پرنده قرار داد که به آن نوک زده و به منقار گرفته و بجود تا به این ترتیب دامپزشک بتواند با خیال راحت دست خود را پشت سر پرنده قرار دهد. زمانی که این وضعیت حاصل آمد پرنده از پشت گردن توسط انگشت شست و انگشت نشانه از دو طرف مفصل گیجگاهی فکی گرفته می شود. بعضی از پرندگان ممکن است با وارد آوردن ضربات و حملات آرام به حوله عکس العمل نشان دهند. قرار دادن پرنده به پشت در بیرون از قفس ضمن جلوگیری از آسیب دیدن بالها، دستکاری و معاینه سایر قسمتهای بدن بیمار را تسهیل می کند.

بعضی از پرندگان مثل طوطی آمازونی را می توان به راحتی با تکنیک حوله کاغذی گرفته، از قفس بیرون آورده و به پشت روی میز قرار داد. در این موارد ممکن است برای عقب نگه داشتن سر پرنده تا زمانی که فرد معاینه کننده دست خود را زیر نوک پرنده قرار نداده است از یک تیرک چوبی که در زیر فک پایین پرنده قرار داده می شود استفاده کرد. این تیرک می تواند از جنس آلومینیوم و یا پلاستیکی باشد. دامپزشک نباید سعی کند پرنده را مستقیماً از دست صاحبش بیرون بیاورد، زیرا بعضی از پرندگان توسط صاحبشان طوری تربیت شده اند که گرفتن و مقید نمودن آنها توسط افراد غریبه ممکن نبوده و باعث صدمه دیدن پرنده و یا فرد مقیدکننده خواهد شد. برای کنترل صدمات وارده از طریق نوک پرندگان بزرگ باید فرد جابجاکننده انگشت شست و نشانه خود را زیر گردن پرنده قرار داده و ان را به بدن خودش چسبانده و با دست دیگر به آرامی بالها و دم را مقید سازد. همین که پاها به طرف بیرون کشیده شد فرد جابجاکننده ممکن است یک انگشت را زیر فک گذاشته و سر را به طرف عقب برگرداند.

در اینحالت اگر صاحب پرنده آن را در دست دارد می بایستی یادآوری نمود که پرندگان در موقع ترس ممکن است نوک زده و گاز بگیرد و بنابراین آنها هم می باید همانند فرد معاینه کننده رعایت جانب احتیاط را بنمایند. در مواردی هم ممکن است فرد دیگری مثل یک تکنسین بالها را باز نگه داشته و بدن را در معرض معاینه دکتر قرار دهد.

تصویر 2-1 مقید نمودن پرنده با دو دست

یک پرنده کوچک را می توان با یک دست مقید ساخت. برای اینکار گردن پرنده را بین انگشت نشانه و انگشت میانی قرار داده و سر آن را به طرف عقب برگردانید. (برای جلوگیری از وارد آوردن هرگونه آسیب به پرنده بایستنی این کار با احتیاط کامل صورت گیرد) بالها توسط حلقه ای از انگشتان کوچک فرد مقید کننده از یک طرف و انگشت شست از طرف دیگر کنترل می شود. شست آزاد را می توان برای نگهداشتن ناخن انگشت به منظور سوهان زدن، نگهداشتن یک پا برای نصب تخته شکسته بندی ، برداشتن بانداژ و یا نگه داشتن یک بال به منظور اصلاح و آرایش آن بکار گرفت. در هر مورد می توان ابزار کار را با دست دیگر مورد استفاده قرار داد. روش مشابهی را جهت مقید نمودن پرنده و انجام خونگیری از سیاهرگ و راج و یا تغذیه دستی با لوله در پرندگان کوچک می توان استفاده نمود.

تصویر شماره 3-1: روش مقید نمودن پرندگان کوچک با یک دست

اگر پرنده ای با بالهای چیده شده از دست فرد عامل گریخت احتمالاً در کف اطاق خواهد نشست که می توان از تکنیک حوله برای گرفتن مجدد آن استفاده کرد و اگر مؤثر واقع نشد سعی کنید پرنده را روی یک تیرک گرفته و سریعاً روی زمین بغلتانید و بطور همزمان قاعده دم را در چنگ گرفته و تیرک را به طرف فک به طرف بالا لغزانیده و سر را به زمین بچسبانید. اگر برای انجام هر یک از این روشها حوله پارچه ای بکار گرفته می شود باید از صاحب پرنده خواهش کرد که حوله را همراه خود از خانه بیاورد. این موضوع در کلینیکی که امان استریل نمودن حوله برای هر پرنده را دارست نمی باشد.

یک قفس استریل در اطاق معاینه برای گرفتن پرنده هایی که از دست عامل گریخته اند مورد نیاز است.

در شرایط معمول در کلینیک ها بطور کلی باید از بکارگیری دستکش در موقع کار با پرندگان خانواده طوطیان اجتناب کرد. چون علاوه بر ایجاد استرس در پرنده ممکن است به عنوان عامل انتقال بیماری هم عمل کند. اگرچه دستکش هایی که بطور مناسب طراحی شده اند ممکن است در مقیدسازی و جابجایی پرندگان شکاری مورد نیاز باشند چون کنترل چنگالها در این گونه از پرندگان در درجه اول اهمیت قرار دارد. در این پرندگان شکاری می بایستی همزمان با کنترل سر و بالها از سمت بالا چنگالها هم گرفته شوند.

در طیور آبزی و طیور خانگی بهترین راه مقیدسازی نگهداری سر و گردن در زمانی که بالها به طرف بالای بدن نگهداشته شده اند می باشد.

افرادی که پرندگان را جابجا می کنند گاهی اوقات مورد گازگرفتگی آنها واقع می شوند که اغلب در اینحالت پرنده به گاز گرفتن خود ادامه می دهد جهت جدا کردن پرنده روشهای زیر می تواند مؤثر باشد:

1-دمیدن به صورت پرنده معمولاً باعث ترسیدن پرنده و منجر به رهاسازی می گردد. در اینحالت فرد دیگری می تواند پرنده را مقید نماید.

2-صرفنظر کردن از هرگونه تماس اضافی دیگر با پرنده گاهی اوقات در رهاکردن پرنده مؤثر می افتد.

3-فرد دیگری پرنده را حول یک دایره بچرخاند تا پرنده، فرد گازگرفته را رها کند.

4-استفاده از آب بندرت جواب داده و می تواند خطرناک هم باشد.

تصویر شماره 4-1: نحوه مقید کردن با دو دست

تصویر شماره 5-1: نحوه مقید کردن با استفاده از حوله

تصویر شماره 7-1: نحوه مقیدکردن قوش با استفاده از دستکش و زنجیرهای پابند

تصویر شماره 8-1: نحوه مقید نمودن با دشت

تصویر شماره 9-1: نحوه گرفتن پرنده با دستکش (جغد)

5-منحرف کردن فکر پرنده بوسیله وسایل، پرنده جنس مخالف، غذا، نور و ...

6-سعی در باز کردن نوک پرنده بوسیله اهرم ممکن است منجر به شکستگی یا آسیبهای دیگر به نوک گردد. بهترین چاره برای ممانعت از گاز گرفته شدن کنترل مناسب نوک پرنده در موقع مقید کردن و جابجایی آن است.

جهت مقید نمودن پرندگان بزرگ بعد از استفاده از دستکش های مناسب و محکم، با استفاده از یک پابند کوچک که می تواند بصورت زنجیر فلزی، تسمه های چرمی، و پلاستیک محکم و در صورت نبودن هیچکدام از آنها، بوسیله یک باند باریک و محکم، پاهای پرنده توسط صاحبش و یا دامپزشک به هم بسته می شود. در صورتی که پرنده هنوز شرایط مناسب جهت مناسب جهت معاینه را دارا نباشد با استفاده از هود (سرپوش) مناسب چرمی یا پارچه ای محکم بعلت استرس کمتر حاصل از ندیدن افراد ناآشنا پرنده تا اندازه ای آرام شده و شرایط را برای انجام معاینه فراهم می گردد.

استفاده از پابند، دستکش و سرپوش در پرندگان می تواند به تنهایی هم کاربرد داشته و هرچقدر پرنده ناآرام و وحشی باشد از وسایل بیشتری برای مقید نمودن آن جهت معاینه بهره گرفته خواهد شد.

تصویر شماره 10-1: استفاده از هود (سرپوش) جهت ساکت کردن پرندگان بزرگ و معاینه آنها

فصل دوم

اصول معاینات بالینی

سابقه:

قبل از انجام معاینه دقیق پرنده، تا حد امکان اطلاعات لازم از صاحب پرنده اخذ گردد می باید توجه خاصی به سؤالاتی که در زیر خواهد آمد معطوف گردد.

1-آیا صاحب پرنده متوجه رفتار غیرطبیعی در پرنده خود شده است؟

بروز هرگونه تغییر در وضعیت پرنده می تواند نشانه علائم اولیه بیماری باشد.

2-آیا توسط پرنده باز، پرنده های دیگری هم نگهداری می شوند و آیا هیچ یک از آنها اخیراً بیمار بوده و یا تلف شده اند؟

3-آیا اخیراً پرنده جدیدی توسط پرنده باز خریداری شده است؟

4-صاحب پرنده چه مدت پرنده بیمار را نگهداری کرده است؟

5-آیا پرنده قبلاً بیمار بوده و آیا هیچگونه مداوایی برروی آن صورت گرفته است؟

6-آیا هیچگونه تغییر در ارتباط با محیط وجود داشته که باعث بروز فشار و استرس برروی پرنده شده باشد؟ بعضی از پرنده ها در داخل گونه مربوط به خودشان از حساسیت فردی بسیار بالایی برخوردار و بنابراین نسبت به بقیه پرنده ها سریع تر مبتلا می شوند.

7-آیا تغییری در غذا وجود داشته و یا مواد غذایی جدیدی خریداری شده است؟ اگر غذای پرنده در فریزر نگهداری شده است، آیا بطور مناسبی از حالت انجماد خارج شده است؟

صاحبان بازهای شکاری و شاهین، پرنده های خود را با گوشت قرار داده شده در کیسه های پلاستیکی تغذیه می کنند، در این صورت می باید برای وعده غذا به صورت جداگانه از کیسه پلاستیکی یکبار مصرف استفاده شود. بعضی از این افراد بی مبالاتی نموده و گوشت در تماس با یک کیسه کثیف آلوده می گردد. بایستی از صاحب پرنده در ارتباط با تغییر مشخصه های مدفوع سؤال نمود. دیگر سؤالهای وابسته، به ذهن دکتر دامپزشک با تجربه، خطور خواهد کرد و جوابهای آن هم بایستی از مراجعه کننده و یا صاحب پرنده پرسیده شود. به هر حال صاحبان پرنده ها به مقدار زیادی در توان مشاهداتشان با هم تفاوت داشته و بهمین خاطر دامپزشک در صورت دارا بودن امکانات نگهداری می تواند پرنده بیمار را مدتی تحت مراقبت داشته باشد تا یک مشاهده و بازرسی دقیقتر و کاملتر انجام پذیرد.

در ارتباط با سابقه واکسیناسیون در پرنده هم باید از صاحب پرنده سؤال شود.