مقدمه:
تا کنون با هر نوازنده‌ی ساز کوبه‌ای که برخورد داشته‌ام، نواختن را با زدن و کوفتن بر روی هر چیز در دسترس، آغاز کرده‌اید. پنداشت ما بر این است که اگر این کتاب را برداشتید، شما نیز از این قانون مستثنی نباشید. در نتیجه، اگر پیش از این هم، ساز کوبه‌ای خاصی ننواخته یا هیچ دوره‌ی آموزشی رسمی ندیده باشید، به هر حال نوازنده‌اید .
با نواختن ساز کوبه‌ای، باستانی‌ترین و دوست‌داشتنی‌ترین ساز را گزینش کرده‌اید. در این کره‌ی خاکی، هیچ جایی پیدا نمی شود که شیوه‌ی سنتی نواختن ساز کوبه‌ای، در آن وجود نداشته باشد. در واقع همچنان که در صفحه‌های بعد، متوجه خواهید شد، نواختن ساز کوبه‌ای، تفریحی جهانی است که هر کس بدون توجه به ذائقه‌اش در موسیقی، می‌تواند از آن لذت ببرد .
تا جایی که ممکن است، هدف در این کتاب، آشنا ساختن خواننده با گونه‌های سازهای کوبه‌ای و نواختن سبک‌های گوناگون است .
اگر شما هم مانند من بیندیشید، می‌توانید درهمه‌ی این روش‌ها، لذت ویژه‌ی آن را بیابید و با دانستن شیوه‌های گوناگون، از خود نوازنده‌ای بسیار خوب و پویا بسازید .
فصل اول :
ورود به دنیای ریتم
بحثی که از مدت‌ها پیش وجود دارد این است که آیا نت خوانی موسیقی، لازمه‌ی کار نوازنده‌ی سازهای کوبه‌ای هست یا نه ؟ راستش را بخواهید ،نیازی به نت نیست. می‌توانید نوازنده‌ی توانایی باشید و هرگز به قطعه‌ی موسیقی نگاه نکنید، ولی با این وجود، توانایی خواندن آن چه که بر روی کاغذ نوشته شده است می‌تواند درهای فراوانی را به روی نوازنده بگشاید. می‌توانید با نوازندگانی بنشینید که هرگز آنها را ندیده‌اید و آهنگی را بنوازید که هرگز پیش از این نشنیده‌اید و آن را به بهترین شیوه، اجرا کنید یا اگر تنها با شنیدن، نتوانید قطعه‌ای را اجرا کنید، می‌توانید به فروشگاه محصولات محصولات موسیقی بروید و نسخه‌ای از تک نوازی دلخواه خود را فراهم کرده و آن را بیاموزید. حتی می‌توانید در اینترنت، ریتم‌ها را با دیگر نوازندگان، رد و بدل کنید و ... این بخش را بخوانید، بی‌گمان متوجه خواهید شد که خواندن نت، آن اندازه هم دشوار نیست و هر زمانی را که برای یادگیری نت (تئوری موسیقی ) سپری کنید، ارزشمند و سودمند خواهد بود .
همان گونه که خودتان متوجه خواهید شد، افراد راه‌های گوناگونی را برای نواختن ریتم‌ها به کار می‌برند. در این کتاب، نت نویسی و روش‌های حرفه‌ای و رایج موسیقی بکار برده شده است. انجام این دستور، دو فایده ی مهم در بر دارد : نخست این که حتی اگر بخواهید نت سازهای دیگر را اجرا کنید ،پیش از این اصول پایه‌های نت خوانی را می‌دانید، دوم، این راه از راه‌های دیگر، به مراتب ساده‌تر و آشکارتر است .
اشاره
برای ادامه این کتاب ،اجباری به دانستن نت خوانی نیست. بیشتر ریتم‌های نوشته شده در این کتاب، بر رویCD موجود هستند. تنها کاری که باید انجام دهید، گوش دادن به بخش‌هایی از CD است که در کنار هر ریتم، شمارهَ‌ی مربوط به آن نوشته شده است و به این گونه می‌توانید شیوه‌ی صدا دهی آن ریتم را بشنوید. در نتیجه می‌توانید با ریتم موجود در CD بنوازید .
حتی می‌توانید مهارت‌های نت‌خوانی خود را از راه گوش دادن به CD، پشتیبانی کنید. تنها همزمان با شنیدن CD، به ریتم مربوط به آن نگاه کنید. هیچ گاه خواندن نت، بدون اشکال نیست .
آشنایی با الفبای موسیقی
فکر کنید که خواندن خط موسیقی، مانند خواندن این کتاب است. حروف، واژه‌ها را به وجود می‌آورند و سرانجام، جمله و پس از آن پاراگراف و مانند این‌ها به وجود می آید. در موسیقی، با نت‌ها و سکوت‌ها سروکار دارید ( پس از این، در این بخش می‌توانید هه‌ی نت‌ها و سکوت‌های موجود در موسیقی را ببینید )، که در واقع نوع میزان را معین میکنند (میزان، همان واحد زمان در نت موسیقی است ). در پایان، میزان، بخش‌های کوتاه موسیقی را به وجود می آورد که گرد آمدن آنها سبب آفرینش آهنگ یا قطعه‌ی موسیقی می‌شود.
تبدیل به میکند ( نت سیاه. بنابراین برای زمان ، نت سیاه تنها یک ضرب می‌گیرد و در هر میزان چهار ضرب خواهید داشت .
ت) سرعت : این نشانه نشان میدهد که با توجه به ساعت یا مترونوم (وسیلهای که شمار زیادی از نوازندگان برای کمک به حفظ ریتم از آن استفاده میکنند برای آگاهی بیشتر از مترونوم‌ها، بخش هفدهم را بخوانید ) هر نت را با چه سرعتی باید نواخت. در تصویر 1-2، عدد رو به روی ن سیاه نشان می دهد که در هر دقیقه، چند ضرب نت سیاه اجرا می‌شود .
ث) نشانه‌ی سبک : نشانه‌ی سبک، بازگو کننده‌ی حس و یا یک سبک موسیقی‌ای است که اجرا می‌شود. بسته به سازنده‌ی ریتم، برخی از پارتیتورهای موسیقی، نشانه‌ی سبک ندارند .
ج ) خط میزان : خط میزان، میزان‌ها را از یکدیگر جدا می سازد هر میزان، یک گروه نتی است که کسر میزان آن را می‌شناساند. درتصویر 1-2، خط میزان پس از چهار ضرب می‌آید. داشتن میزان به سازنده‌ی ریتم این اجازه را میدهد که قطعه را به بخش‌های کوچک تقیسم کند و خواندن آن را آسان‌تر سازد .
نشانه‌ی تغییر دهنده : نشانه‌ی تغییر دهنده نشان میدهد که تا چه اندازه باید قوی یا ضعیف نواخت. در تصویر 1-2، نشانه‌ی mf یا متسوفورته یعنی به گونه‌ی « معتدل قوی » است. دیگر نشانه‌های تغییر دهنده، نشان دهنده‌ی صداهای قوی و ضعیف و دیگر هستند. تصویر 2-2، شماری از نشانه‌های تغییر دهنده‌ی رایج در موسیقی را نشان میدهد .
ح ) تکرار : این نشانه به معنای تکرار میزان‌های اجرا شده است که در میان دو خط میزان، قرار می‌گیرد.
تصویر 2-2: نشانه‌های تغییر دهنده‌ی موجود در موسیقی
pp: بسیار نرم و آهسته mf:به گونه‌ی معتدل قوی و بلند
p:نرم و آهسته f: بلندتر
mp: به گونه‌ی معتدل نرم و آهسته ff: بسیار بلند
خ) کرشندو: کروشندوی تغییر دهنده‌ای است که افزایش تدریجی نت‌هایی را نشان میدهد که بر روی این نشانه نوشته شدهاند. نشانه‌ی تغییر دهنده‌ی دیگری هم که مربوط به افزایش و کاهش صدا است، دکر شندو است، دقیقاً خلاف کرشندو عمل میکند ؛ یعنی به جای افزایش تدریجی صدا ،آنرا به تدریج کاهش میدهد.
د) آکسان : آکسان، نشانه‌ی تغییر دهنده‌ی دیگری که تنها مربوط به نتی است که زیر آن قرار دارد. نت آکسان‌دار را بایستی بلندتر از نت‌های دیگر نواخت.
ذ) خط پایان : خط پایان، نشانه‌ی به پایان رسیدن قطعه است.
س) ولت :نشانه‌ی ولت، نشان میدهد که چگونه بخش ویژه‌ای از پارتیتور را به پایان برسانید. دقت داشته باشید که تصویر 1-2، دارای دو ولت است. ولت 1، تکراری است که به اول نت باز می‌گردد. در برگشت و تکرار سه میزان اول، به جای ولت 1، میزان دولت در ولت 2 اجرا می‌شود.
ش) نت‌ها: این نشانه‌ها نشان دهنده‌ی نوع کشتی است که باید نواخته شود. هر نت ،نشان دهنده‌ی طول کششی متفاوت است. تصویر 3-2 نشان میدهد که چه شماری از این نت‌ها برابر با یک میزان هستند. دقت کنید که میزان ، در برگیرنده‌ی یک نت گرد، دو نت سفید، چهار نت سیاه، هشت نت چنگ و شانزده نت دولا چگ است. در هر میزان، چهار نت سیاه وجود دارد، که هر یک از آنها یک چهارم هر میزان را پر میکند. نام هر نت، نشان میدهد که چه شماری از هر نت در یک میزان قرار می‌گیرد.[1] استثنای این قانون، نتی به نام تریوله است. برای مشاهده این استثناء به تصویر 3-2 نگاه کنید.
نت‌های چنگ، بالای سر خود ،دارای نشانه‌ی « 3» هستند که در گروه‌های سه تایی، تقسیم شدهاند. تریوله، نت‌های چنگ غیر طیعی هستند که سه تای آنها برابر یک ضر کامل است. این معنای نشانه‌ی « 3» بالای نت‌های است. تریوله، نشانه‌ای است کاملاً رایج که در موسیقی استفاده‌ی فراوانی دارد .
تریوله‌های دیگر، در برگیرنده‌ی گروه نت‌های سیاه و گروه نت‌های دولا چنگ هستند. سه نت سیاه در تریوله، برابر با دو ضرب و سه نت دولا چنگ در تریوله، برابر با نیم ضرب است.
ص) نت نقطه‌دار : نت نقطه‌دار، برابر است با ارزش زمان خود نت، افزون بر نصف آن نت.[2]
نت چنگ نقطه‌دار، برابر با یک چنگ افزون بر یک نت دولا چنگ است .
ض ) سکوت‌ها : نشانه‌ی سکوت، نشان‌دهنده‌ی زمانی هستند که نباید نواخت .
پیشینه
خواندن آهنگی متفاوت
تا چندصد سال پیش، موسیقی به شکل شفاهی آموزش داده می‌شد. ریتم‌ها به وسیله‌ی جمله‌های آوازی، دهان به دهان، بازگو می شدند. حتی امروزه، اگردر کلاس برخی از آموزنده‌های آفریقایی و یا هندی شرکت کنید، آموزش موسیقی، تنها به وسیله‌ی آواز انجام می شود. برای نمونه، در موسیقی آفریقای غربی، صدای باز روی دست راست « گو »[3] نامیده می شود. ودست چپ « دوو»[4] است ( در بخش سوم، ضربات ساز، توضیح داده ی‌شوند ). تلفظ صوتی ضربه‌های در این فرهنگ‌ها با کمال دقت، از پیروی صدای ضربات ساز صورت می‌گیرد.
توضیحاتی برای بهتر نواختن
هر چند نت نویسی سازهای کوبه‌ای، از قوانین نت نویسی موسیقی پیروی میکند، برای بهتر نواختن، شمار دیگری از نشانه‌ها در این کتاب، بکار برده شده است.
الف ) شمارش : شمارش، یکی از سودمندترین ابزاری است، که نه تنها برای خواندن نت، بلکه برای نواختن هر گونه ریتم، در اختیار نوازنده قراردارد. آموزگاری همیشه می‌گفت :« اگر نمی‌توانی بشماری، نمی‌توانی بنوازی .
شمارش، بسیار ساده است. در تصویر 5-2الگوی شمارش بالای ریتم را با صدای بلند بخوانید برای نمونه « .....و2و1» را برای ریتم بالایی، و «اُ واُ 1» را برای ریتم پایینی همزمان با نواختن ریتم موجود در زیر شمارش‌ها،می‌خوانیم .
هدف شمارش، کمک کردن به نوازنده برای قرار دادن تک تک نت‌های ریتم در جای درست خود در میزان است.[5]
ب) نوع ضربه : این نشانه، نشان‌دهنده‌ی شیوه‌ی دست گذاری است .شیوه‌ی دست گذاری، معمولاً در ضرب‌هایی به کار می رود که با دست نواخته می‌شوند .
شیوه‌های دست گذاری این کتاب ،به شرح زیر است ( هر کدام از این دست‌گذاری‌ها به گونه‌ی مفصل در بخش سوم، توضیح داده شدهاند) :
O: صدای باز
B: صدای بم
M: صدای بسته
S: صدای شلاقی
H: حرکت پاشنه‌ای
T: حرکت سرانگشتی
P: ضربه‌ی کف دست
Br: ضربه‌ی جارویی( مانند حرکت جارو)
Dr: بشکن یا پلنگ میانه
Sn: بشکن یا پلنگ کناره
Tr:لرزانک
پ) الگوی نواختن با دست و استیک : نشان می دهد که کدام دست باید به کار برده شود .
"R" مربوط به دست راست و "L"مربوط به دست چپ است .
ت) سنج : سنج‌ها و سنج‌های پایی، بیشتر بر روی خط پایانی حامل، قرار می‌گیرند. نواختن سنج‌های گوناگون، در زیر توضیح داده شده است ( این ترتیب، بسته به سازنده‌ی ریتم، تغییر میکند ،اما در این کتاب، به ترتیب زیر آورده شدهاند ) :
ت1:سنج‌های هت
ت2: سنج راید
ت3: سنج کراش
ث) سایدرام :سایدرام ،معمولاً در فاصله ی میانی پنج خط حامل نوشته می‌شود .
ج) باس درام : باس درام ( طبل بزرگ )، معمولاً فاصله‌ی زیرین را پر میکند .
چ) های هت باپا: هنگامی که های هت با پا نواخته می شود، به وسیله "X" زیر خط حامل، نشانه‌گذاری می‌شود .
ح )تام تام کوچک : در درام ست، این خط، معمولاً برای دو تام تام ایستاده بزرگ به کار برده می‌شود .
خ ) تام تام متوسط : در درام است، این خط برای دو تام تام ایستاده بزرگتر، به کار برده می‌شود .
د) فلور تام تام : این خط، در برگیرنده‌ی فلور تام تام درام‌ست است .
ذ) درام با صدای زیرتر : نت سازهای کوبه‌ای دستی و یا استیک‌دار، مانند گونه‌های کنگا و دهل، معمولاً بر روی خطوط حامل یک یا دو خط نوشته می‌شوند .در این مورد، ساز زیرتر، بالای خط قرار می‌گیرد.
ر) درام با صدای بمتر : ساز بمتر، زیر حامل یک خط قرار می‌گیرد.
یکی شدن با ضرب آهنگ
گونه‌های موسیقی از موتسارت گرفته تا متالیکا، دارای ضرب پایه‌ای هستند که موسیقی را به پیش می‌برد. این ضرب پایه، ضرب آهنگ، نامیده می شود. در بیشتر موسیقی‌های مردمی، ضرب آهنگ از نت‌های سیاه در میزان پیروی میکند. ضرب آهنگ، به گونه‌ای اساسی، موسیقی را به پیش می‌برد؛ هر چند در گونه‌های دیگر موسیقی، ضرب آهنگ می‌تواند نامحسوس باشد. چنین موردی را می‌توان در موسیقی آفریقایی یافت، جایی که ضرب آهنگ احساس نمی‌شود. در واقع سر ضرب خود را نشان نمی دهد، اما به هر صورت وجود دارد .
اشاره
به عنوان نوازنده یکی ازمهمترین مواردی که لازم است بدانید، پا ضرب زدن ضرب با آهنگ موسیقی است، چه مشخص باشد، چه نباشد. بالا بردن حس ضرب آهنگ درونی، چندان هم دشوار نیست. موارد زیر برای رشد ضرب آهنگ درونی نوازنده آورده شدهاند.
با مترونوم تمرین کنید. مترونوم، وسیلهای است که سبب بوجود آوردن ضربی منظم و بدون تغییر می‌شود ( برای آگاهی در زمینه‌ی خرید مترونوم، به بخش هفدهم برگردید ) ؛
[1]. برای نمونه اگر بخواهیم در هر میزان ، به جای نت سیاه چنگ قرار دهیم، بنابراین به جای چهار نت سیاه به هشت نت چنگ نیاز داریم .م .
[2]. برای نمونه نت گرد چهار ضرب است، اما گرد نقطه‌دار، شش ضرب .م.
[3] .Go
[4] .Do
[5]. گونه‌ای از تام تام که روی پایه، بر روی زمین قرار می‌گیرد..م