دانلود مقاله آیین کار اصول مکان‌ یابی و طراحی مهد کودک

آیین کار اصول مکان‌یابی و طراحی مهد کودک (برای گروه‌های سنی 3 ماهه تا 5 ساله)

فهرست مطالب

 آئین کار اصول مکان‏یابی و طراحی مهدکودک ( برای گروهای سنی 3 ماهه تا 5 ساله )

مقدمه

هدف و دامنه کاربرد

تعاریف

اصول مکان‏یابی مهدکودک از دیدگاه شهرسازی

عناصر فضایی در مهد کودک از دیدگاه معماری

اصول ایمنی , فنی و بهداشتی مشترک در

بسمه تعالی

پیشگفتار

 آئین کار اصول مکان‏یابی و طراحی مهدکودک ( برای گروههای سنی 3 ماهه تا 5 ساله ) که بوسیله کمیسیون فنی مربوطه تهیه و تدوین شده و در چهل و ششمین کمیته ملی استاندارد ساختمان و مصالح ساختمانی مورخ 75/10/3 مورد تائید قرار گرفته , اینک باستناد بند 1 ماده 3 قانون اصلاحی قوانین و مقررات مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران مصوب بهمن ماه 1371 بعنوان آئین کار رسمی ایران منتشر میگردد .

 برای حفظ همگامی و هماهنگی با پیشرفتهای ملی و جهانی در زمینه صنایع و علوم , آئین کارهای ایران در مواقع لزوم مورد تجدید نظر قرار خواهند گرفت و هرگونه پیشنهادی که برای اصلاح یا تکمیل این آئین کارها برسد در هنگام تجدید نظر در کمیسیون فنی مربوط مورد توجه واقع خواهد شد .

 بنابراین برای مراجعه به آئین کارهای ایران باید همواره از آخرین چاپ و تجدید نظر آنها استفاده نمود .

 در تهیه و تدوین این آئین‏کار سعی شده است که ضمن توجه به شرایط موجود و نیازهای جامعه حتی‏المقدور بین این آئین‏کار و آئین‏کار کشورهای صنعتی و پیشرفته هماهنگی ایجاد شود .

 لذا با بررسی امکانات و مهارتهای موجود و اجرای آزمایشهای لازم این آئین‏کار با استفاده از منابع زیر تهیه گردیده است :

 1 راهنمای آموزش و پرورش پیش دبستانی دفتر آموزش و پژوهش و دفتر امور کودکان و نوجوانان سازمان بهزیستی کشور سال 1372

 2 دستورالعمل بهداشتی مهد کودکها اداره کل تغذیه و هماهنگی بهداشت مدارس وزارت آموزش و پرورش سال 1371

 3 آئین کار اصول شناخت , مکان‏یابی و طراحی فضاهای بازبرای کودکان 1 تا 6 ساله با شماره استاندارد 3546 چاپ اول اسفند ماه 1373

 4 آیین نامه تاسیس و اداره مهدهای کودک مصوب 67/11/29 سازمان بهزیستی کشور

 5 فرم استاندارد مهدکودک اداره بهداشت محیط مرکز بهداشت غرب تهران

6- De chiara and Koppelman – time – saver – standards for site planning – nursery schools 1992

7- bauentwurfslehlre – neufert - 1989

 آئین کار اصول مکان‏یابی و طراحی مهدکودک ( برای گروههای سنی 3 ماهه تا 5 ساله )

  0 - مقدمه هدف از ایجاد مراکز پیش دبستانی ( مهدکودک و آمادگی ) کمک به رشد جسمی , ذهنی , عاطفی و اجتماعی کودکان و در نهایت کمک به شکوفایی استعدادها و علایق آنها می‏باشد و یکی از مهمترین وظایف این مراکز ایجاد محیطی امن , سالم , مطلوب و مأمنی همچون کانون گرم خانواده برای کودکان است . تحقق چنین هدفی از دو بعد امکان‏پذیر میباشد : یکی تامین نیروی انسانی متخصص و کارآمد ( مربیان ) از طریق اتخاذ و اعمال شیوه‏های نوین آموزش و پرورش کودکان و نونهالان و دوم چگونگی و اصول طراحی فضای فیزیکی و کالبدی در خور و شایسته جهت احداث چنین مراکزی است و چنانچه بر این باور باشیم که انجام طراحی فضایی صحیح و منطقی می‏تواند هدایت کننده و مبین عملکردهای منطبق با آن باشد اغراق نخواهد بود که برای بعد دوم ارزشی همانند بعد اول قایل باشیم . از اینرو با اعتقاد به این امر که ضابطه مند نمودن چنین فضاهایی از یکطرف این امکان را برای برنامه‏ریزان آموزشی و طراحان و دستگاههای اجرایی فراهم می‏آورد که با شناخت نیازها و روحیات استفاده کنندگان از این فضاها بتوانند به ایجاد محیطهای پرورشی و آموزشی مطلوب و استاندارد برای گروههای سنی پیش از دبستانی دست بیابد و از طرف دیگر از اختصاص ساختمانها و فضاهای نامناسب به این مراکز یا اعمال سلیقه‏ها و نظرات شخصی مختلف در طراحی جلوگیری بعمل آید لذا با همکاری گروهی از کارشناسان از سازمانهای ذیربط و با بهره‏گیری از منابع و ماخذ داخلی و خارجی اقدام به تهیه و تدوین اصول و ضوابطی شده که امید است با بکارگیری نکات مندرج در این آیین کار بتوان در امر برنامه‏ریزی و طراحی فضای مهد کودکها منطبق بر استانداردهای رسمی و متداول عمل نمود .  1 هدف و دامنه کاربرد

  0 - مقدمه

 هدف از ایجاد مراکز پیش دبستانی ( مهدکودک و آمادگی ) کمک به رشد جسمی , ذهنی , عاطفی و اجتماعی کودکان و در نهایت کمک به شکوفایی استعدادها و علایق آنها می‏باشد و یکی از مهمترین وظایف این مراکز ایجاد محیطی امن , سالم , مطلوب و مأمنی همچون کانون گرم خانواده برای کودکان است . تحقق چنین هدفی از دو بعد امکان‏پذیر میباشد : یکی تامین نیروی انسانی متخصص و کارآمد ( مربیان ) از طریق اتخاذ و اعمال شیوه‏های نوین آموزش و پرورش کودکان و نونهالان و دوم چگونگی و اصول طراحی فضای فیزیکی و کالبدی در خور و شایسته جهت احداث چنین مراکزی است و چنانچه بر این باور باشیم که انجام طراحی فضایی صحیح و منطقی می‏تواند هدایت کننده و مبین عملکردهای منطبق با آن باشد اغراق نخواهد بود که برای بعد دوم ارزشی همانند بعد اول قایل باشیم . از اینرو با اعتقاد به این امر که ضابطه مند نمودن چنین فضاهایی از یکطرف این امکان را برای برنامه‏ریزان آموزشی و طراحان و دستگاههای اجرایی فراهم می‏آورد که با شناخت نیازها و روحیات استفاده کنندگان از این فضاها بتوانند به ایجاد محیطهای پرورشی و آموزشی مطلوب و استاندارد برای گروههای سنی پیش از دبستانی دست بیابد و از طرف دیگر از اختصاص ساختمانها و فضاهای نامناسب به این مراکز یا اعمال سلیقه‏ها و نظرات شخصی مختلف در طراحی جلوگیری بعمل آید لذا با همکاری گروهی از کارشناسان از سازمانهای ذیربط و با بهره‏گیری از منابع و ماخذ داخلی و خارجی اقدام به تهیه و تدوین اصول و ضوابطی شده که امید است با بکارگیری نکات مندرج در این آیین کار بتوان در امر برنامه‏ریزی و طراحی فضای مهد کودکها منطبق بر استانداردهای رسمی و متداول عمل نمود .  1 هدف و دامنه کاربرد هدف از تدوین این آئین کار , ارائه اصول و ضوابطی در مکان‏یابی و طراحی فضای مهدهای کودک چه به شکل مستقل در سطح محلات شهری و چه وابسته ( مستقر در مجموعه‏هایی از قبیل مراکز اداری , درمانی , تفریحی و... ) میباشد به گونه‏ای که کاربرد این ضوابط توسط برنامه‏ریزان , طراحان و مجریان امر مناسب‏سازی وضع موجود و طراحی‏های آتی را به نحو مطلوب و منطقی سامان بخشد .

 هدف از ایجاد مراکز پیش دبستانی ( مهدکودک و آمادگی ) کمک به رشد جسمی , ذهنی , عاطفی و اجتماعی کودکان و در نهایت کمک به شکوفایی استعدادها و علایق آنها می‏باشد و یکی از مهمترین وظایف این مراکز ایجاد محیطی امن , سالم , مطلوب و مأمنی همچون کانون گرم خانواده برای کودکان است . تحقق چنین هدفی از دو بعد امکان‏پذیر میباشد : یکی تامین نیروی انسانی متخصص و کارآمد ( مربیان ) از طریق اتخاذ و اعمال شیوه‏های نوین آموزش و پرورش کودکان و نونهالان و دوم چگونگی و اصول طراحی فضای فیزیکی و کالبدی در خور و شایسته جهت احداث چنین مراکزی است و چنانچه بر این باور باشیم که انجام طراحی فضایی صحیح و منطقی می‏تواند هدایت کننده و مبین عملکردهای منطبق با آن باشد اغراق نخواهد بود که برای بعد دوم ارزشی همانند بعد اول قایل باشیم . از اینرو با اعتقاد به این امر که ضابطه مند نمودن چنین فضاهایی از یکطرف این امکان را برای برنامه‏ریزان آموزشی و طراحان و دستگاههای اجرایی فراهم می‏آورد که با شناخت نیازها و روحیات استفاده کنندگان از این فضاها بتوانند به ایجاد محیطهای پرورشی و آموزشی مطلوب و استاندارد برای گروههای سنی پیش از دبستانی دست بیابد و از طرف دیگر از اختصاص ساختمانها و فضاهای نامناسب به این مراکز یا اعمال سلیقه‏ها و نظرات شخصی مختلف در طراحی جلوگیری بعمل آید لذا با همکاری گروهی از کارشناسان از سازمانهای ذیربط و با بهره‏گیری از منابع و ماخذ داخلی و خارجی اقدام به تهیه و تدوین اصول و ضوابطی شده که امید است با بکارگیری نکات مندرج در این آیین کار بتوان در امر برنامه‏ریزی و طراحی فضای مهد کودکها منطبق بر استانداردهای رسمی و متداول عمل نمود .

  1 هدف و دامنه کاربرد

 هدف از تدوین این آئین کار , ارائه اصول و ضوابطی در مکان‏یابی و طراحی فضای مهدهای کودک چه به شکل مستقل در سطح محلات شهری و چه وابسته ( مستقر در مجموعه‏هایی از قبیل مراکز اداری , درمانی , تفریحی و... ) میباشد به گونه‏ای که کاربرد این ضوابط توسط برنامه‏ریزان , طراحان و مجریان امر مناسب‏سازی وضع موجود و طراحی‏های آتی را به نحو مطلوب و منطقی سامان بخشد .  2 تعاریف 2-1- مهدکودک :

 هدف از تدوین این آئین کار , ارائه اصول و ضوابطی در مکان‏یابی و طراحی فضای مهدهای کودک چه به شکل مستقل در سطح محلات شهری و چه وابسته ( مستقر در مجموعه‏هایی از قبیل مراکز اداری , درمانی , تفریحی و... ) میباشد به گونه‏ای که کاربرد این ضوابط توسط برنامه‏ریزان , طراحان و مجریان امر مناسب‏سازی وضع موجود و طراحی‏های آتی را به نحو مطلوب و منطقی سامان بخشد .

  2 تعاریف

 2-1- مهدکودک : بر اساس تعریفی که توسط سازمان بهزیستی کشور انجام شده مهدهای کودک به موسساتی اطلاق میشود که برای نگهداری , مراقبت , پرورش و آموزش قبل از دبستان کودکان سالم 1 از سه ماهگی تا پایان 5 سالگی در سه بخش شیرخوار , نوپا و نوباوه تشکیل و اداره میشود . 2-2- گروه شیرخوار : به کودکان در گروه سنی سه ماهه تا 18 ماهه (1/5 ساله ) اطلاق میگردد .

 2-1- مهدکودک :

 بر اساس تعریفی که توسط سازمان بهزیستی کشور انجام شده مهدهای کودک به موسساتی اطلاق میشود که برای نگهداری , مراقبت , پرورش و آموزش قبل از دبستان کودکان سالم 1 از سه ماهگی تا پایان 5 سالگی در سه بخش شیرخوار , نوپا و نوباوه تشکیل و اداره میشود .

 2-2- گروه شیرخوار : به کودکان در گروه سنی سه ماهه تا 18 ماهه (1/5 ساله ) اطلاق میگردد .

 2-3- گروه نوپا : به کودکان در گروه سنی 1/5 تا 3 ساله اطلاق میگردد .

 2-4- گروه نوباوه : به کودکان در گروه سنی 3 تا پایان 5 سالگی اطلاق میگردد .

 2-5- عناصر فضایی : چنانچه فضای مهدکودک را به عنوان یک کل یا مجموعه ساختمانی در نظر بگیریم هر یک از عوامل تشکیل دهنده این مجموعه از قبیل ورودی اصلی , فضای شیرخواران , سالن چند منظوره , فضای باز ( محوطه ) و ... بعنوان عناصر فضایی آن محسوب میشوند .

 2-6- وسایل نمایشی : منظور از وسایل نمایشی موادی از قبیل تابلوی اطلاعات اعم از قابل نصب روی دیوار یا پایه‏دار , انواع بردها , استفاده از دیوارهای جدا کننده ثابت و یا متحرک جهت نصب آگهی‏ها , دستورالعمل‏ها برای مربیان و اولیأ کودکان و همچنین ارائه کارهای هنری کودکان میباشد .

 2-7- تجهیزات 2 : تجهیزات به کلیه لوازم ساختمانی و وسایلی اطلاق میشود که بر حسب نیازهای هر یک از عناصر فضایی موضوع این آیین کار در بخش مربوط به خود تعیین و مشخص گردیده و تهیه , نصب یا استقرارشان در فضاهای تعیین شده موجب میشود که فعالیت و عملکرد انتخاب شده برای هر یک از فضاها بطور مناسب انجام پذیرد .

 2-8- همجواریها :

 مقصود از همجواریها , انتخاب صحیح و منطقی چگونگی استقرار فضاها میباشد به نحوی که دسترسی و بهره‏برداری مطلوب از هر یک از این فضاها میسر گردد .

  3 اصول مکان‏یابی مهدکودک از دیدگاه شهرسازی

 3-1- همجواریها , غیرهمجواریها : مکانی که برای احداث مهدکودک در نظر گرفته میشود میباید تامین کننده مسایل ایمنی , بهداشتی , سلامت و آسایش کودکان از گروه سنی 3 ماهه تا 5 ساله که در این مراکز نگهداری میشوند , باشند از اینرو در استقرار این مراکز و همجواری آنها با سایر کاربریها , اجتناب از آلودگیهای صوتی , محیطی و هوا الزامی است بطوریکه موکدا از مراکزی چون توالتهای عمومی , محل جمع‏آوری زباله , گورستان , کارگاههای تولیدی و صنعتی آلوده کننده محیط زیست , مسیلها و حریمهای خطوط انتقال برق و گاز , جایگاههای سوختگیری , کشتارگاه , کانالهای روباز و پرتگاهها و سایر اماکنی که به نحوی ممکنست ایجاد مزاحمت ( دود , بو , گرد و غبار و سر و صدا ) و خطر نمایند دور بوده و ترجیحا در جوار فضاهای سبز , تفریحی , آموزشی و مسکونی استقرار یابند . 3-2- مکان استقرار :

 3-1- همجواریها , غیرهمجواریها :

 مکانی که برای احداث مهدکودک در نظر گرفته میشود میباید تامین کننده مسایل ایمنی , بهداشتی , سلامت و آسایش کودکان از گروه سنی 3 ماهه تا 5 ساله که در این مراکز نگهداری میشوند , باشند از اینرو در استقرار این مراکز و همجواری آنها با سایر کاربریها , اجتناب از آلودگیهای صوتی , محیطی و هوا الزامی است بطوریکه موکدا از مراکزی چون توالتهای عمومی , محل جمع‏آوری زباله , گورستان , کارگاههای تولیدی و صنعتی آلوده کننده محیط زیست , مسیلها و حریمهای خطوط انتقال برق و گاز , جایگاههای سوختگیری , کشتارگاه , کانالهای روباز و پرتگاهها و سایر اماکنی که به نحوی ممکنست ایجاد مزاحمت ( دود , بو , گرد و غبار و سر و صدا ) و خطر نمایند دور بوده و ترجیحا در جوار فضاهای سبز , تفریحی , آموزشی و مسکونی استقرار یابند .

 3-2- مکان استقرار :

 3-2-1- مکان استقرار یک واحد مهدکودک باید به گونه‏ای انتخاب شود که از کمترین شیب و ناهمواری برخوردار بوده و در مواردی که شکل غالب زمین با شیب زیاد باشد طراحی باید به صورتی انجام شود تا امکان فعالیت آموزشی در کار آمدترین شکل ممکن فراهم آید .

 3-2-2- نوع خاک زمین برای تحمل وزن بنا باید مناسب و مقاوم باشد و در مناطق باتلاقی و یا مناطقی که دارای آبهای زیرزمینی در ارتفاع نزدیک به لایه‏های سطحی میباشند باید هزینه زهکشی را در نظر داشت و در صورت مقرون به صرفه نبودن , محل دیگری را انتخاب نمود .

 3-2-3- احتراز از استقرار این واحدها در مناطق پست و سیل‏گیر , حریم و یا مسیل رودخانه‏های فصلی و دائمی , در صورت سیل گیر بودن منطقه میبایست تمهیدات فنی لازم از قبیل احداث سیل بند و سیل برگردان را بکار برد .

 3-2-4- زلزله نیز از عواملی است که مکان‏یابی مهدکودکها باید در جهت کاهش بروز خسارات جانی و مالی در صورت وقوع آن صورت گیرد بدین معنی که مکان‏یابی مراکز مهدهای کودک در خارج از حریم گسلهایی که در مناطق شهری وجود دارند می‏تواند در کاهش خسارات موثر واقع گردد لذا باید دقت شود زمین مورد نظر در مجاورت چینها , گسلها و سایر عوامل زمین‏شناسی متغیر و ناایستا قرار نداشته باشد و بررسی و مطالعه لازم توسط کارشناس مربوطه بعمل آید .

 3-2-5- ساختمان مهدکودک از نظر همجواری با سایر ساختمانها و عوامل جغرافیایی میبایست امکان حرکت و نتیجتا تهویه هوا را فراهم آورده و نحوه استقرار آن به گونه‏ای باشد که اثرات بادهای مزاحم کاهش یافته و برخورداری از بادهای مناسب افزایش یابد تا حداکثر استفاده از جریان هوای مناسب برای تهویه طبیعی کلیه فضاهای مهدکودک بوجود آید .

 3-2-6- بطور کلی جهت ساختمان مهدکودک باید بگونه‏ای باشد که حداکثر تابش آفتاب در کلاسها بهنگام زمستان و جلوگیری از نفوذ تابش مزاحم در تابستان فراهم آید . بر این اساس میزان نورگیری هر نقطه با توجه به زاویه تابش و جهت تابش مشخص می‏گردد . و ارجح است در نواحی سردسیر اصولا از ایجاد سایه در فضای مهدکودک پرهیز نمود و بالعکس در نواحی گرمسیری وجود سایه در فضاهای باز نیز مطلوب میباشد .

 3-3- ابعاد , ظرفیت و شعاع دسترسی

 از نقطه نظر شهرسازی , عامل دسترسی بهر یک از عناصر فضایی شهری یکی از شاخصهای تعیین کننده در جانمایی کاربریهاست که میزان آن بر حسب نوع کاربری , ظرفیت و تعداد جمعیت تحت پوشش متفاوت میباشد که این موضوع در مورد جانمایی مهدکودکها نیز صادق بوده و در استانداردهای بین‏المللی غالبا استقرار آنها در واحدهای همسایگی و یا مراکز محله در نظر گرفته میشود ولیکن از آنجاییکه بعضی از اولیا کودکان , شاغل میباشند و ترجیح میدهد کودکان خود یا را یا به مهدکودک محل اشتغال خود و در صورت فقدان به نزدیکترین مهدکودک محل کارشان بسپارند , از اینرو نمی‏توان همانند سایر کاربریها شعاع دسترسی خاصی را برایش در نظر گرفت . بدین معنا که اینگونه مراکز می‏توانند هم در واحدهای محله‏ای و هم در سایر سطوح شهری همجوار با مراکز اشتغال به منظور سرویس دهی ایجاد شوند .

 حداقل سطح لازم برای احداث مهدکودک با توجه به عناصر تشکیل دهنده آن که مشروحا در صفحات بعد آورده میشود حدود 500 مترمربع است که میتواند مورد استفاده , حداکثر 60 کودک (35 کودک در گروه سنی نوباوه و 15 کودک در گروه سنی نوپا و 10 کودک در گروه سنی شیرخوار قرار گیرد .)

 میزان سرانه زیربنا برای هر کودک حداقل 6 مترمربع و میزان سرانه 3 فضای باز ( شامل 4 محوطه و محل بازی کودکان ) نیز برای هر کودک 6 مترمربع میباشد .

 با توجه به گروههای سنی استفاده کننده از مهدکودک ( شیرخوار , نوپا و نوباوه ) و نیاز هر یک از آنان به فضاهای خاص خود و اهمیت رعایت اصول ایمنی و بهداشتی ضرورت دارد که طراحی ساختمان مهدکودک در یک طبقه صورت گرفته و در صورت اضطرار حداکثر از دو طبقه تجاوز ننماید که در این صورت توصیه میشود طبقه فوقانی فقط برای نگهداری کودکان شیرخوار و نوپا طراحی و استفاده شود .