رشد و تکامل از علوم پایه در طب اطفال است. همه کارکنان بهداشتی مسئولند تا با مراقبت از کودکان و الگوهای طبیعی رشد آنان به اندازه کافی آشنا باشند. این آشنایی کمک می‌کند تا بتوانند به موقع وضعیت غیر طبیعی را از طبیعی تشخیص داده و اقدام لازم و به موقع را انجام دهند.
واژه رشد و نمو به فرایندی اشاره دارد که در طی آن تخم گشنیده شده به فرد بالغی تبدیل می‌شود. رشد اصولا به تغییرات در اندازه بدن (به طور کل یا قسمت های مختلف آن به تفکیک) اشاره دارد، در حالی که نمو مجموعه ای از تغییرات ناشی از عوامل زیست شناختی، محیطی و هیجانی در ساختار تفکر و رفتار کودک است که در طول زمان رخ می‌دهد. این تغییرات با نظمی ویژه، سازمان یافته و تا حدودی قابل پیش بینی رخ می‌دهند. رشد و نمو تحت تاثیر عوامل بسیار زیادی هستند.
از بدو تولد تا دورۀ بلوغ رشد و کودک مطابق اصول بیولوژیک ادامه دارد و تقریباً این مراحل رشد در تمام کودکان مطابق نظم و ترتیب خاصی صورت می گیرد .
در این مراحل دورۀ رشد به چهار مرحله تقسیم می شود :
1- از بدو تولد تا دو سالگی که رشد و نمو کودک سریع است .
2- از دو سالگی تا بلوغ که رشد و نو کودک آهسته می گردد .
3- از ابتدای بلوغ تا 16 سالگی که رشد بسیار سریع است .
4- از 16 سالگی تا بلوغ کامل میزان رشد و نمو سریعاً کاهش می یابد .
باید توجه داشت که اندازه های قد ، وزن ، سر ، قفسه سینه و دندانها از عوامل مهم در تشخیص به موقع در تشخیص به موقع تأخیر یا عدم رشد و یا بیماری کودکان است .
به اندازه ها توجه کنید :
1- وزن نوزاداغن به تدریج پس از تولد زیاد می شود و این اضافه وزن در سه ماه اول زندگی بطور متوسط 25-30 گرم در روز مید باشد .
2- وزن نوزادان پسر بطور متوسط 3400 گرم و نوزادان دختر 3300 گرم به هنگام تولد است .
3- در پنج ماهگی حدود وزن کودکان 2 برابر وزن زمان تولد و در یک سالگی به سه برابر می رسد و قبل از5/2 سالگی 4 برابر وزن زمان تولد می شود .
4- قد بطور متوسط در بدو تولد 50 سانتی متر می باشدو در4 سالگی به دو برابر زمان تولد می رسد.
5- ثبت اندازه دو سر در دوران کودکی بسیار مهم است زیرا می توان با ثبت این اطلاعات به بیماری های داخل جمجمه پی برد .
6- محیط سر در سال اول زندگی بطور قابل ملاحظه ای اضافه می شود که بدلیل رشد سریع مغز است .
رشد و تکامل دو اصطلاح به هم وابسته می باشند که در یک کودک طبیعی به صورت موازی با هم بروز می کنند.
رشد به معنای افزایش اندازه فیزیکی تمام یا قسمتهای مختلف اعضاء و اندام بدن اطلاق می شود که غالبا با اندازه گیری قد، وزن و دورسر در کودکان سنجیده می شود.
تکامل بیشتر به افزایش مهارت اعضاء و عضلات بدن و هماهنگی آنها با سیستم مغز و اعصاب اطلاق می شود که در آن کودک مراحل مختلف نمو و تکامل را یکی پس از دیگری طی می کند. تکامل کودک از دوران جنینی آغاز می شود و با مراقبت و تغذیه مطلوب در دوران بارداری، فرصت رشد و تکامل مطلوب کودک فراهم می شود. مهمترین دوران تکامل مغزی کودک در 2 سال اول زندگی است که نقش قابل ملاحظه ای بر عملکرد ذهنی، جسمی، روانی، اجتماعی و ایمنی کودک دارد. تجربیاتی که کودک در سالهای سوم تا پنجم زندگی کسب می کند، او را برای کسب مهارتهای اجتماعی و یادگیری در دوران مدرسه آماده می سازد. تجربیات و مهارتهای کودک در دوران 6 تا 8 سال که در بدو ورود به مدرسه است در قدرت یادگیری او در دوران تحصیل حیاتی است.