زمانبندى مراحل مختلف دعوت
مهمترین شیوه در این محور، تعیین زمان دقیق فعالیتهاى تبلیغى بر اساس محاسبه شرایط و امکانات موجود است. پیامبر(ص) با الهام از آیات الهى، تبلیغ بى وقفه دین را باترتیب زمانى منطقى آغاز نمود و استمرار بخشید. در مورد مراحل اصلى دعوت پیامبر، میان سیرهنویسان اندکى اختلاف نظر وجود دارد؛ گروهى مثل طبرى و ابن هشام همان دومرحله مشهور دعوت نهانى و آشکار مکه را مطرح مىکنند و گروهى نظیر یعقوبى به سهمرحله معتقدند؛ یعنى مرحله انذار خویشاوندان را پیش از دعوت علنى، مرحلهاى جدا دانستهاند(1)، که با توجه به نزول دو آیه جداگانه در باب دعوت عشیره و دعوت همگانى و اقدام مجزاى رسولخدا(ص) براى هر یک، نظریه دوم صحیحتر به نظر مىرسد. بنابراین مراحل اصلى دعوت پیامبر بهویژه در مکه عبارتند از:
1.دعوت مخفى و انفرادى:
فراخواندن یکایک افراد مستعد و اسلام آوردن عدهاى از اصحاب، پس از نزول آیه <قم فانذر»="" که="" بنا="" به="" روایتى="" که="" در="" طبقات="" ابن="" سعد="" ذکرشده،="" این="" دعوت="" سه="" سال="" طول="" کشیده="" است.(2)="" از="" امام="" صادق(ع)="" نقل="" شده="" که="" فرمود:پس="" از="" نزول="" وحى،="" رسولخدا(ص)="" سیزده="" سال="" در="" مکه="" بماند="" که="" سه="" سال="" آن="" با="" دعوت="" محتاطانه="" و="" پنهانى="" گذشت="" و="" او="" آشکارا="" تبلیغ="" نمىکرد="" تا="" آن="" که="" خداوند="" فرمان="" علنى="" دعوت="" را="" فرمود="" پس="" پیامبر="" دعوت="" خود="" آشکارا="" ادامه="" داد.(3)نیز="" به="" روایت="" طبرى،="" حضرت="" رسول="" از="" ابتداى="" نبوت="" تا="" سه="" سال="" به="" طور="" نهانى="" دعوت="" مىکرده="" است،="" تا="" آن="" که="" مأمور="" به="" اظهار="" دعوت="" شد="" و="" آیه=""><فَاصْدَعْ بِما="" تُؤْمَرُ="" وَأَعْرِضْ="" عَنِ="" المُشْرِکِینَ»(4)="" و="" آیه=""><وَأَنْذِرْ عَشِیرَتَکَ="" الأَقْرَبِینَ»(5)="" فرود="" آمدند.(6)="" درباره="" فلسفه="" این="" شیوه="" تبلیغى،="" نویسنده="" فروغ="" ابدیت="">
افراد پخته و عاقل و دانا، همواره در راه نیل به مقاصد خود از همین طریق وارد مىشدند و رهبر عالى قدر اسلام از همین اصل مسلم استفاده نمود و سه سال تمام، بدون شتابزدگى در تبلیغ آیین خود مىکوشید و هر کس را که از نظر فکر و استعداد، شایسته و آماده مىدید، کیش خود را به او عرضه مىداشت... در ظرف این سه سال ابداً دست به دعوت عمومى نزد و فقط با افراد، تماسهاى خصوصى برقرار مىکرد.(7)از جمله نتایج اتخاذ این شیوه این بود که <سران قریش،="" در="" این="" سه="" سال،="" کوچکترین="" جسارتى="" به="" پیامبر="" نمىکردند="" و="" همواره="" ادب="" و="" احترام="" او="" را="" نگاه="" مىداشتند="" و="" او="" نیز="" ظرف="" این="" مدت="" از="" بتان="" و="" خدایان="" آنها="" آشکارا="" انتقاد="">
2.مرحله انذار عشیره با نزول آیه أَنْذِرْ عَشِیرَتَکَ الأَقْرَبِینَ :
در این مرحله که میان مرحله دعوت مخفى آشکار واقع گردید و مدت آن کوتاهتر از دو مرحله دیگر بود، پیامبر(ص) سعى در تشکیل نخستین صف ایمانى و خط دفاعى در مقابل دشمنىهاى روزافزون مشرکان لجوج داشت. در این مرحله، پیامبر با یارى جستن از تعلقات قبیلهاى خویشانش، سعى در جلب حمایت آنان نمود. هرچند اتخاذ این شیوه در باره خویشاوندان پیامبر توفیق کامل نیافت و تنها دو عضو از آنان به او گرویدند (خدیجه و على)، اما این از اهمیت این شیوه نمىکاهد، بهویژه این که در دعوت پیامبران دیگر نیز به کار رفته و موفقیت آمیز بوده است. بههرحال تلاشى براى تشکیل هسته مرکزى دعوت با حضور گروهى است که علاوه بر قرابت ایمانى، تعلق نسبى و خونى نیز با صاحب دعوت دارند.