شاهرود با مساحتی افزون بر 50899 کیلومتر مربع و جمعیتی بیش از 230000 نفر بزرگترین شهرستان استان سمنان است . ارتفاع شاهرود از سطح دریا 1360 متر بوده و آب و هوای آن به علت شرایط خاص جغرافیائی در تابستان گرم و مرطوب و در زمستان سرد و معتدل است .(آب و هوای گرم و خشک در نواحی مرکزی و آب و هوای سرد و خشک در نواحی کوهستانی شمال است . )
این شهرستان از شمال به شهرستان گرگان و گنبد کاووس از جنوب به کویر مرکزی و استان اصفهان از مغرب به شهرستان دامغان و از مشرق به شهرستان سبزوار محدود می‌شود. کوههای البرز شرقی در شمال شاهرود از غرب به شرق کشیده شده و مهمترین قله‌ها در شاهرود قله ابر کوه با 2630 مترو کوه خوش ییلاق با 2802 متر ارتفاع است . مهمترین رودخانه شاهرود ، رود شاهرود است . که در دره‌های جنوبی شاه کوه سرچشمه می‌گیرد.
بررسی وضعیت جغرافیایی شاهرود
در میان طبیعت بی‌نظیر ایران ، بی اغراق شاهرود ، قاره کوچکی است و اکثر شرایط اقلیمی که در کشور وجود دارد را در این شهرستان می‌توان یافت . اگر از مرکز این شهر به فاصله 15 دقیقه به طرف جنوب بروید و از روستای قلعه‌نو خالصی عبور کنید کویر واقعی شروع شده و تا طرود ، جندق ، معلمان، خور و بلوچستان ادامه می‌یابد و اگر به فاصله 40 دقیقه به طرف شمال بروید به جنگلهای ایران می‌رسید . یعنی آخرین باز مانده جنگلهای سیبری که در یخبندان با قدمت 10000 ساله این جنگلها در تمام دنیا از بین رفته و فقط یک نوار باریک در شمال کشور باقی مانده است . از مرکز شهر شاهرود تا ارتفاعات 4000 متری شاهوار تنها 10 دقیقه فاصله است . کوچکترین و کوتاهترین مرز میان کویر و دریا نیز در شاهرود است و مهمترآنکه وجود کوتاهترین کوه‌ها در منطقه البرز شرقی این شهر موجب عبور ابرهای تشکیل شده در دریای خزر از روی این کوه‌ها
و بارش باران در منطقه کویر شده که منظره شگفت انگیزی را بوجود می‌آورد.
شاهرودبه لحاظ قرار گرفتن در چهار راه استانهای مازندران ، خراسان ، تهران و نواحی مرکزی ایران از گذشته تا کنون مورد توجه بسیاری از سیاحان، بازرگانان و حکمرانان بوده است .
شکل‌گیری هویت شاهرود
هر چند شهر شاهرود فاقد قدمت زیادی است لیکن بررسی‌های دانشگاه توکیو در محلی به نام تپه سنگ چخماق منجر به کشف آثاری متعلق به هزاره پنجم ق.م شد که در شناخت تمدن‌های ایران منطقه و حاشیه حائز اهمیت فراوانی بود. در حقیقت شاهرود از جمله شهرستانهای تاریخی و باستانی ایران است که بر اساس آثار بدست آمده از حفاری‌ها ، قدمت آن به 1000 سال قبل از میلاد مسیح می‌رسد . به نظر می‌رسداحداث مسجد جامع (عصر تیموری) ، باعث دگرگون شدن وضعیت روستای شاهرود و گسترش آن بسوی جنوب و جنوب‌شرقی زمینه توسعه این روستا و تبدیل آن به شهر را فراهم آورده است . در دوره قاجاریه بخصوص زمان فتحعلی‌شاه حصار و باروئی در اطراف شهر احداث گردید . و شهر رو به رشد نهاد. به طوریکه هنگامی که فریزر در سال 1328 از شهر دیدن کرد از شاهرود به عنوان شهر پر جمعیت با باغهای پر میوه و کشتزارهای بار ور و خرم یاد می‌کند . در وندیدا، اوستا از چخره به عنوان سرزمین چهاردهم نام برده است. (تاریخ قومس عبدالرفیع حقیقت .)
گویش شاهرود
در منطقه شاهرود گویشی وجود دارید که بنام شاهرودی معروف است . در این گویش حرف(ه) در ایتدای بسیاری از کلمات به کار می‌رود و آن را به لهجه‌ای شیرین تبدیل کرده است . در «هنزیشه» به معنای او را می‌زنند ،«هنمیام» به معنای نمی‌آیم . البته در بعضی از مناطق و روستاهای شهرستان شاهرود مردم به زبان‌های ترکی ، عربی و کردی نیز صحبت می‌کنند.