دانه‌های روغنی
میوه کلزا که خورجین نامیده می‌شود، از رشد و تکامل تخدان حاصل می‌شود. میوه مزبور به شکل باریک و کشیده بوده و با ظاهری تسبیح مانند توسط زایده باریک و کوتاهی به محور گل آذین یافته است. این میوه در بخش انتهایی خود به اندام کوچک منقار مانندی ختم می‌گردد. خورجین کلزا به وسیله دیواره سپیدرنگی به نام پلاسنت به دو قسمت مساوی تقسیم دشه و در نتیجه بذور در دو سطح قدامی و تحتانی دیواره مذکور به فواصل چند میلی‌متری از هم قرار می‌گیرند. درازای خورجین گیاه کلزا بین 2 تا 8 سانتی‌متر متغیر میباشد. این خورجین پس از رسیدگی کامل به صورت طولی شکاف برداشته و باز می‌شود. شایان ذکر است که برخی از ارقام این نبات در برابر باز شدن میوه مقاوم می‌باشند. صفت بسته بودن خورجین، صفتی مثبت به شمار آمده و از این رو باید در امر به نژادی توجه ویژه‌ای به آن مبذول گردد.
بذور کلزا به صورت مدور (به اصطلاح ساچمه‌ای شکل) هستند که در هنگام رسیدگی به رنگ تیره و سیاه در می‌آیند. در سالهای اخیر در نتیجه عملیات اصلاحی، ارقامی از کلزا تولید گردیده است که بذور آن پس از رسیدگی به رنگ زرد دیده می‌شوند. بذور زرد رنگ دارای روغن بیشتری نسبت به بذور قهوه‌ای تیره و یا بذور سیاه می‌باشند. وزن هزار دانه نسبت به نوع رقم، محل تولید، شرایط محیطی و جایگاه میوه در روی بوته و نیز مکان بذر در میوه، متفاوت بوده و بین 3 تا 7 گرم متغیر خواهد بود. ضخامت بذور در حدود 2 تا 3 میلی‌متر میباشد. پوسته بذر شامل سلول‌های بشره‌ای و یاخته‌های نردبانی بوده که رنگدانه‌های آن در بافت نردبانی متمرکز هستند. بخش اعظم بذر را رویان تشکیل می‌إهد. درون بذر 2 عدد لپه تکامل یافته قرار دارد که در آن محور زیر لپه و محور بالای لپه قابل تشخیص است. پس از تلقیح و با آغاز رشد بذر، مقدار هیدرات‌های کربن به ویژه قندها حدود 80 درصد وزن خشک بذر را تشکیل خواهند داد. با تکامل بعدی بذر تا رسیدگی فیزیولوژیک، مقدار هیدرات‌های کربن کاهش یافته ولی در مقابل، مقدار پروتئین و روغن افزایش خواهد یافت. بذور رسیده کلزا دارای لیپیدها، پروتئین، هیدرات‌های کربن و مواد کانی میباشد. لیپیدها به صورت اسیدهای چرب اشباع و غیراشباع بوده و پروتئین به شکل گلوبولین و آلبومین میباشد. همچنین هیدرات‌های کربن شامل قندها، نشاسته، لیگنین، سلولز و پکتین خواهد بود. اندازه بذر از لحاظ جوانه‌زنی عامل مهمی تلقی می‌شود، زیرا این ویژگی بر روی انرژی جوانه‌زنی تأثیر خواهد داشت. اندازه بذر، تعیین کننده برگ‌های اولیه میباشد. یادآوری می‌شود که برگ‌های اولیه نخستین اندام‌های فتوسنتزکننده نبات هستند بنابراین بزرگی و سرعت رشد آنها در رشد اولیه گیاه ارزش والایی دارد. البته در شرایط خوب و دانه‌بندی مناسب بستر مزرعه، اندازه بذر عامل تعیین‌کننده‌ای برای رشد اولیه نخواهد بود.
روغن کلزا (کانولا) به روش فشاری استحصال شده و در فشار اول مرغوب‌ترین روغن خوراکی حاصل می‌شود. فشار دوم از فرآورده فشار اول، به طور معمول با استفاده از حلال‌هایی نظیر: هپتان، هگزان، سیکلوهگزان، الکل اتیلیک، تری کلرواتیلن و اتردوپترولیوم صورت می‌پذیرد. محصول این روغن بیشتر در صنایع مصرف می‌شود.
کلزا با کلم‌ها، ترب‌ها و نیز خردل‌ها از یک تیره بوده و از این رو شباهت فراوانی بین آنها وجود دارد. همانندی بوته کامل کلزا و شلغم روغنی (گیاه اخیر در پیدایش کلزا نقش اساسی داشته و به عنوان یک تولیدکننده روغن صنعتی در نقاط مختلف دنیا کشت می‌شود)، به یکدیگر بسیار زیاد میباشد. البته با تکیه به مشخصات گیاه‌شناسی، این دو گونه از همدیگر متمایز می‌شوند.
تعداد بذر در خورجین تحت کنترل ژنوتیپ بوده ولی می‌تواند توسط تراکم، تغذیه و محل خورجین در بوته تغییر نماید. میانگین تعداد بذر در خورجین 8 تا 25 عدد است و در شرایط مطلوب این تعداد به 35 تا 40 عدد نیز می‌رسد. اغلب، درازترین خورجین‌ها در گل آذین ساقه اصلی دیده می‌شوند. وزن هزار دانه گذشته از ژنوتیپ، همبستگی منفی ضعیفی با تعداد دانه در خورجین نشان داده و کمتر تحت تأثیر شرایط کاشت قرار می‌گیرد.
مراحل رشد و نمو کلزا
فنولوژی کلزا توسط محققین زیادی از جمله هارپر، برکن کمپ، لی چاپت، شات بررسی شده است ولی کامل‌ترین و دقیق‌ترین روند فنولوژیکی توسط سیلوستر- برادلی ارائه گردیده که بر مبنای درجه حرارت و طول روز استوار میباشد.
ارقام کلزا
نظر بر اینکه کلزا همانند غلات سردسیری دارای تپپ‌های پائیزه و بهاره بوده بنابراین با شرایط مختلف آب و هوایی و طیف وسیعی از خاک‌های سازگاری نشان داده و بالطبع دارای ارقام فراوانی خواهد بود. تعداد ارقام کلزا تا سال 1994 بالغ بر 700 عدد برآورد گردیده که حدود 425 رقم پائیزه و بقیه ارقام بهاره می‌باشند. این ارقام بیشتر اصلاح شده کشورهای قاره آسیا، امریکا و ممالک استرالیا و کانادا هستند. کلیه ارقام به ارقام 2 صفر و در پاره‌ای موارد به ارقام 3 صفر کلزا معروف است.
ارقامی از کلزا که محتوی اسیداروسیک بیشتری هستند به ارقام هیر معروف می‌باشند که روغن این ارقام فقط در صنایع مصرف می‌شود. ارقام لیر دارای اسید اروسیک کمتری بوده و روغن آنها در تغذیه مورد استفاده قرار می‌گیرد. در مجموع ارقامی که در کشور ما زراعت می‌گردند بیشتر جزو ارقام دو صفره پائیزه هستند.
شرایط آب و هوایی
کلزا سازگاری مناسبی با شرایط آب و هوایی معتدل رطوبی دارد. به بیان دیگر شرایط آب و هوای معتدل رطوبی برای کلزا به مراتب مطلوب‌تر از آب و هوای گرم و شرایط آب و هوایی خیلی سرد و پربرف میباشد. زراعت کلزا در دو نیمکره شمالی و جنوبی محدود به مناطقی با شرایط آب و هوایی معتدل رطوبی بوده و در وضعیت مزبور بیش‌ترین عملکرد را تولید می‌نماید. عملیات اصلاحی و گزینش‌های مختلف، حدود کاشت آن را به طور قابل ملاحظه‌ای افزایش داده است، به طوری که این گیاه امروزه به صورت تجاری در کانادا، اروپا، شوروی سابق، چین، ژاپن، هندوستان، ایالات متحده امریکا، امریکای جنوبی، استرالیا و افریقای جنوبی کشت و کار می‌شود. کلزا را می‌توان در ارتفاعات بسیاری از مناطق گرمسیر زراعت نمود.