زیگورات
بنایی با قدمتی 3300ساله.بنا مربوط به تمدنی است که در تاریخ ایران زمین مظلوم واقع شده وکمتر به آن اشاره شده است.
بنا ی زیگورات چغازنبیل مربوط به تمدن عیلامی می باشد اشاره خواهیم کرد تا بیشتر با تمدن کهن این مرز و بوم آشنا شوید.
این شهر در اوایل قرن 13 قبل از میلاد توسط پادشاه ایلامی اونتاش نپیریشا (Untash Napirisha) ساخته شده و دوراونتاش (Dur Untash) نامیده می‌شده است. دوراونتاش به معنای قلعه اونتاش می باشد. در بعضی از متون میخی این شهر ال اونتاش (Al Untash) ذکر شده که به معنی شهر اونتاش است. در مرکز شهر ذیقورات عظیمی که بصورت معبدی مطبق میباشد, بنا شده که امروزه دو طبقه از آن هنوز پابرجاست. این معبد مطبق به دو تن از خدایان بزرگ ایلامیان یعنی اینشوشیناک و نپیریشا اهدا شده است. دورتا دور ذیقورات را دیواری احاطه میکرده که در مجاورت آن در جبهه شمال غربی معابدی برای خدایان کریریشا, ایشنی‌کرب و هومبان بنا شده است. همچنین معابد دیگری در جبهه شمال شرقی قرار داشته اند. مجموعه این معابد توسط حصار دیگری احاطه می‌شده است. در خارج از این حصار بقایای اندکی از خانه های شهر در سطح زمین دیده میشوند. دورتادور شهر سومین دیوار قرار داشته که کل شهر را محصور میکرده است. طول این حصار خارجی حدود چهار کیلومتر میباشد. در زاویه شرقی شهر و در نزدیکی حصار خارجی، کاخهای شاهی قرار داشته اند. در زیر یکی از این کاخ‌ها پنج مقبره زیرزمینی کشف شده است که احتمالا به خانواده شاهی تعلق داشته اند. در طرف مقابل شهر و بر روی ضلع شمال غربی حصار خارجی مخزنی برای آب موجود است.
دو دوره مشخص ساختمانی در برپایی ذیگورات ردیابی شده است در مرحله اول، طبقه نخست به صورت اتاق‌هایی پیرامون یک حیاط مرکزی ساخته شده است و در مرحله بعد حجم‌های مربوط به طبقات در میان حیاط مرکزی ساخته شده‌اند.
بناهای شهر از خشت و آجر ساخته شده اند و با وجود قدمت بسیار هنوز قسمت بزرگی از آنها برجای مانده اند. بر روی بسیاری از آجرها ذکر اقدامات و سازندگیهای اونتاش نپیریشا به خط میخی ایلامی و اکدی نگاشته شده‌اند
عمده مصالح مجموعه چغازنبیل خشت میباشد به همین خاطر از پوشش آجری با هدف حفاظت از حجم‌های زودفرسای خشتی، به ویژه در مورد ذیقورات استفاده زیادی شده است در واقع از هزاران آجر پخته شده و کتیبه‌دار ذیقورات را تزیین می‌کرده‌اند علاوه بر این از آجرهای لعابدار، ملات قیر طبیعی، اندودهای گچی، تزیینات شیشه‌یی، گل میخ‌های سفالین استفاده زیادی شده است. همچنین طی حفاری‌های به عمل آمده مجسمه‌های سفالین و لعابدار گاوهای نر که از دروازه‌های ورودی به بنای ذیقورات محافظت می‌نمودند، به دست آمده است در نزدیکی معابد هیشمیتیک و روهوراتیر کوره‌ای یافت شده است که به منظور پخت سفالینه‌ها بکار می‌رفته است .
گیرشمن، محقق و باستان‌شناس فرانسوی قسمت اعظمی از این مجموعه را در سالهای بین 1951 تا 1962 مورد حفاری قرار داده است. پس از حفاری‌ها، متاسفانه اغلب بقایا در معرض فرسایش قرار گرفتند. به دلیل نفوذ آب باران در ساختار بناها، فرآیند آسیب‌دیدگی سرعت یافته است.
از جمله مشخصاتی که این بنا را از دیگر جاها متمایز می کند :وجود قدیمی ترین طاق ضربی جهان وپیدا کردن قدیمی ترین قفل درب دنیا وقدیمی ترین تصفیه خانه آب جهان در محوطه این بنا است.
مورد جالب دیگر اینکه از هر ده ردیف آجر یک ردیف کامل دارای نگارش خط میخی است که مظمون آن به این شرح است من انتاشگال پادشاه ایلام این معبد با شکوه را به خدای اینشوشیناک و گال تقدیم میکنم)
معماری زیگورات
ایلام تمدنی تقریبا ناشناخته است که در میان مردم خاور نزدیک فرهنگ برجسته و تاریخی که بیش ازدوهزار سال را در بر میگیرد .
دشت ایلام که مرکز قدیم آن سوزیان (شوش فعلی)است.سرزمین حاصلخیزتر با رودهای بزرگی چون رود دز ,کرخه و کارون است .ایلامیها نام کشور خود را با الفبای میخی "هل-تا-ام-تی"یا "هلتامتی" مینوشتند که "هل"به معنی سرزمین و تمپت به معنای فرزانه و خدا میباشد و در حقیقت آن را "سرزمین خدا "میدانستندو سومریها نیز ایلام را "نیم" NIMبه معنای سرزمین بلند می نامیدند.دین ایلامیها دارای ویژگیهای خاصی است که آن را باسنتهای بین النهرین مربوط میکند و تا حدودی میتوان فرهنگ سومریان دانست .ایلامیان همچون سومریان به چند خدا باور داشتند و معابد و جایگاههایی برای پرستش خدایان و مراسم مذهبی وجود داشته که به ایلامیها نسبت می دهند و در آنها محرابها , مذبح ها و مجسمه های رب النوع ها برای زیارت زائران دیده می شده .
بهترین نمونه های معابد ایلامیها زیگورات ها هستند که بزرگترین آنها یعنی زیگورات چغازنبیل امروزه در نزدیکی شوش بر جای مانده است .زیگوراتهای بین النهرین , حتی بزرگترین آنها در اور به مراتب از زیگورات ایلام در هم شکسته تر است .