بسم الله الرحمن الرحیم
بسیاری از مهندسان حاذق در صنعت مهندسی شرکتهای تولیدی و بعضی از آنها در شرکتهای مشاور طراحی و گروهی از آنها نیز در سازمانهای عمومی مشغول به کارند. نکته ای که قابل توجه است این است که مهندسانی که از مشاغل مرتبط با مهندسی فاصله می گیرند هم از مهارتهای محاسباتی و مدیریتی خود در زمینه هایی مانند خدمات مدیریتی، مالی و محاسباتی بهره می کیرند. آنان در سازمانهایی به کار مشغول می شوند که که ممکن است بسیار کوچک و یا بسیار بزرگ باشند. در موقعیتی که مهندسی، مدیریت پروژه و منابع مالی و پرسنلی را عهده دار می شود درک و شناخت سازمان و الزامات آن برایش ضروری تر جلوه می نماید. او باید از اهداف سازمان خود و نحوه توزیع و یا ترکیب فعالیتهای مهندسی برای نیل به این اهداف آگاه باشد، علاوه بر اینها، باید قادر به بررسی چگونگی شکل گیری سازمان،مسیر های ارتباطی، مقامات صاحب اختیار و قدرت، ارزیابی اثر بخشی ساختار برای دست یابی به اهدافش باشد. ساختار سازمان و شناخت آن برای اجرا و پیاده سازی فن آوری عملکردهای کاری جدید حائز اهمیت زیادی است. نحوه شکل گیری سازمان، عملیات آنرا نیز مهدود خواهد کرد، به عنوان مثال، افزایش سرمایه شرکت جهت توسعه ممکن است تحت محدودیت های قانونی قرار گرفته و به طرقی محدود امکن پذیر گردد.
مشروعیت قانونی سازمان بازرگانی
پنج شیوه متداول در پیدایش فعالیتی بازرگانی عبارتند از: تجارت شخصی، شراکتی، تعاونی، شرکتهای خصوصی و شرکتهای عمومی. شیوه ای دیگر شیوه حق امتیاز است. این شیوه در بسیارس از کشورهای جهان مرسوم بوده ولی از لحاظ اشکال قانونی موثر بر آن ممکن است کاملا با هم متفاوت باشند.
تجارت شخصی
ساده ترین نحوه ایجاد یک فعالیت بازرگانی و انحلال آن تجارت شخصی است. در این حالت ساده سود متعلق به یک نفر است که در قبال بدهیها نیز مسئول خواهد بود.
بعضی از ویژگی های فعالیت های تجاری شخصی یا خصوصی را می توان به شرح زیر برشمرد:
ضرورتی ندارد که حسابهای خود را به اطلاع عموم برسانید که در نتیجه امکان دسترسی رقبا به آنها نیز امکان داشته باشد.
مالک تصمیم گیرنده و کنترل کننده مطلق تمام امور است و مزیت اصلی در سرعت بالای تصمیم گیری و عیب آن در محدود بودن حیطه قابلیتها و توانمندیهای مالک در خصوص تصمیم گیریهاست.
تاجر شخصی قادر به ارائه خدمات شخصی خاصی به مشتریان است که ممکن است از ارزش بالایی برایشان بر خوردار باشد.
کلیه دیون و سود متعلق به مالک است. در صورت و خامت عملکرد ممکن است مالک زیر فشار قرار بگیرد زیرا بیشتر مالکان مکنزلشان را در وثیقه بدهیها یا دیون خود قرار می هدند و با رشد بدهیها یا دیون، امکان فروش آنها وجود نخواهد داشت و به همین سبب امکان توسعه و تجارت نیز محدود خواهد گردید.
انجام تمامی کارها به وسیله مالک (اداره امور ، حسابداری و …) مستلزم ساعات کاری طولانی است؛ از این رو شاید بهتر باشد که برای ساعات کار خود نیز حقوقی مناسب را منظور نمائید. سپردن کار به دیگران در ایام تعطیلی مالک نیز مساله مهمی است.
عدم بهره گیری از صرفه جویی مقیاس نیز موسسه را پرهزینه تر خواهد کرد. در مواردی خاص این مشکل را میتوان با تبانی گروهی از تجار شخصی و انجام امور به شکلی جمعی و گروهی(مانند خرید جمعی در حجم زیاد از عمده فروشان جهت خرید به قیمتی نازلتر) تا حدود زیاد از میان برد.
شراکت
شراکت با وجود تعدادی از افراد که هر یک بخشی از مالکیت تجاری را بر عهده دارند شکل می گیرد؛ گرچه این نوع فعالیت بازرگانی از تشریفات رسمی برپایی فعالیت بی نیاز است ولی به هر حال وجود توافقنامه ای برای تقسیم سود سود و منافع به دست آمده در میان مالکان الزامی می نماید. در بعضی از کشورها قانون، حداکثر تعداد شرکا را بر حسب انواع فعالیتهای بازرگانی تعیین کرده است. در این نوع شراکت (تضامن) هر نوع تعهد شراکتی، صرفنظر از اطلاع قبلی از موضوع تعهد نسبت به شرکای دیگر، حامل تعهدی همگانی برای هر یک از آنها خواهد بود؛ به عنوان مثال اگر شریکی نسبت به تحویل قطعه ای خاص در ظرف زمانی معین تعهد کرده باشد و شریکی دیگر مخالف آن باشد، تعهد فوق برای همه آنها الزان آور خواهد بود. در صورت کناره گیری فردی از شراکت باید همه شرکا در جریان قرار بگیرند تا تعهدات قبلی فرد منظور و از تعهدات آتی مبرا گردد. ویژگی های شرامت را میتوان به شرح زیر بیان کرد:
دیون و تصمیم گیریها مشارکتی است. این امر یه دلیل پر بار تر و موثر تر شدن تصمیمات یک مزیت به شمار آمده ولی تعهد همگان در قبال کلیه دیون شرکا عیب اصلی آن به شمار می آید. کندی تصمیمات نیز به دلیل لزوم توافق و تراضی شرکا نسبت به حالت تجارت شخصی افزایش خواهد یافت.
هزینه ها و تشریفات یک شرکت تضامنی نسبت به شرکت های خصوصی و عمومی کمتر است.
به دلیل وجود شرکای متعدد امکان تهیه سرمایه بیشتر فراهم است.
با فوت یا ورشکستگی یکی از شرکاء شراکت باطل خواهد شد مگر آنکه در اساسنامه شراکت، چیزی غیر از آن ذکر شده باشد.
امکان جایگزین نمودن شرکاء با هم در ایام تعطیلات و بیماری ها مهیا است.
تعاونی
تعاونی از اجتماع افرادی داوطلب (اعضای تعاونی ) تشکیل شده که با هم و به طور جمعی و گروهی در یک موسسه به کار مشغولند. هدف تعاونی ممکن است کسب سود نباشد. در تعونی ها هر فردی صرفنظر از میزان سرمایه گذاریش دارای یک حق رای خواهد بود. مزیت عمده تعاونی ها،حمایت آنها از اعضای خود است. پنج اصل تشکیل دهنده ویژگیهای اصلی تعاونی ها را میتوان به شرح زیر بیان کرد:
عضویت تمامی کارکنان سازمان آزادانه و داوطلبانه خواهد بود.
هر عضو از یک حق رای برخوردار است؛ به همین سبب مدیریت بر مینای عضویت برگزیده می شود.
سود پرداختی به سرمایه محدود است.
فعالیتهای بازرگانی بر مبنای دوگانه (سود اعضا و کل سود مشارکتی) هدایت خواهد شد؛ به عبارتی دیگر به افراد به میزان نیازشان سود پرداخت خواهد شد نه بر مینای نرخ بازار برای شغلشان.
فعالیتهای تعاونی باید به اطلاع جامعه، دیگر موسسات بازرگانی، مشتریان، عرضه کنندگان و انجمنهای محلی که در قبال اطلاع رسانی به آنها مسؤلیت وجود دارد برسد.
شرکتها
یک شرکت از هویت قانونی مجزا از صاحبان خود برخوردار است و با تغییر مدیران و مالکان آن این هویت از بین نرفته و تغییر نخواهد کرد. مالکان شرکت، سهامداران آن هستند و مالک به میزان ارزش اسمی سهام خود در قبال بدهی ها متعهد خواهد بود. ارزش اسمی سهام ارزش حک شده در زمان صدور سهام بر روی آنهاست و ممکن است با قیمت بازاری آن (قیمت مورد معامله در بازار سهام ) متفاوت باشد. ارزش معاملاتی سهام منعکسس کننده ارزشی است که سرمایه گذار برای شرکت قائل است. جهت اخذ هویت قانونی باید شرکتها را به ثبت رسانید. قوانین و مقررات و مدارم مورد نیاز جهت ثبت شرکتها در کشورهای مختلف متفاوت است. شرکتها موظفند در چهارچوب اساسنامه خود و در راستای رسالت وجودی خود گام برداشته و به فعالیت اقدام نمایند. مالکیت در شرکتها محدود بوده و عملیات شرکت به وسیله مدیران آن به اجرا در خواهد آمد. مسؤلیت تهیه حسابها و گزارش سالانه طبق موازین قانونی بر عهده مدیران است. گزارشات سالانه باید حداقل دو صورت عمده مالی یعنی ترازنامه و صورت سود زیان را در خود داشته باشد.
شرکتهای بزرگ باید سایر صورت های مالی و اطلاعات عمومی مانند مروری اجمالی از نقطه نظرات مدیران و گزارشات حسابرسان را نیز ارائه نمایند. گزارشی از منابع وجوه و طرق مصرف آنها طی دوره حسابداری نیز یکی از صورتهای مالی مورد نیاز دیگر (علاوه بر ترازنامه و صورت سود و زیان) بشمارمی آید.
در صورتیکه شرکت با مشکلات مالی عدیده ای روبرو بوده و قادر به بازپرداخت بدهی هایش نباشد ممکن است با حکم دادگاه مجبور به انحلال گردد. انحلال از طریق تبدیل ونقد نمودن شرکت صورت می گیرد. تبدیل به نقد کردن ممکن است اختیاری و ارادی و یا غیر ارادی و اجباری باشد. در نوع اول آن دارائیهای شرکت پس از توافق سهامداران به فروش رسیده و تمامی بدهیهای شرکت پرداخت می شود. در حالت غیر اختیاری و اجباری آن که با رای دادگاه تحقق می یابد شرکت مجبور به انجام این کار می باشد. تبدیل به نقد کردن دارائیها یکی از شیوه ها بوده و میتوان شرکت را به صورت دایر آن نیز به فروش رسانید ونقد کرد.
ویژگی های شرکت را می توان به شرح زیر بر شمرد:
تعهد سهامداران در قبال بدهی، محدود به ارزش اسمی سهامشان می باشد.
شرکت از هویتی قانونی برخوردار بوده و مالکیت از مدیریت آن جداست.
امکان افزایش سرمایه برای شرکتها به خصوص از نوع عام آن فراهم تر است؛ زیرا می توان بدون مشورت با دیگر سهامداران سهام شرکت سهامی عام را به عموم عرضه و در قبال این مشارکت وجوه مالی مورد نیاز را تامین کرد.
با تفکیک مدیریت از مالکیت و به محض شکل گیری شرکت، عملیات دائمی آن شکل می گیرد.
حسابها را باید به اطلاع عموم رساند؛ این موضوع امکان کنترل شدیدتر آنچه که در شرکت در حال انجام است را برای رقبا تسهیل میکند.
فعالیتهای شرکت به آنچه که در اساسنامه و موضوع شرکت ذکر شده محدود می گردد.