تحقیق مرمت و احیاء مسجد فرح آباد ساری

ویژگی های جغرافیایی فرح‌آباد

فرح‌آباد یکی از روستاهای تاریخی استان مازندران است که در طول (''1230 '47 ْ36) و عرض (''3 33 '06 ْ53)جغرافیایی واقع شده است که از طرف شمال به دریای خزر، از طرف مشرق به شهرستان نکا، از طرف جنوب به شهر ساری و رشته کوه‌های البرز‌مرکزی، و از طرف مغرب به شهرستان قائمشهر محدود می‌شود.

فرح‌آباد در 25 کیلومتری شمال شهر ساری در ورودی خزرآباد و در 3 کیلومتری ساحل دریای مازندران قرار دارد و از لحاظ دارا بودن راه‌های شوسه و جاده‌ های ارتباطی، یکی از مناطق غنی استان مازندران است که اکثر جاده‌های منتهی به آن از نوع آسفالته می‌باشند.

شناخت و مطالعه وضعیت اقلیمی فرح‌ آباد

آب و هوای هر منطقه نتیجه ترکیب عوامل متعددی است که تغییر یک یا چند عامل آن باعث پیدایش اقلیمهای مختلف و تنوع آب و هوا می‌شود. عوامل کنترل کننده آب و هوایی ایران به دو دسته محلی و بیرونی تقسیم می‌شوند. عوامل محلی آنهایی هستند که در محل موجودند و از سالی به سال دیگر تغییر نمی‌کنند، مانند زاویه تابش‌خورشید، ناهمواری، پوشش‌زمین و ... این عوامل در طول شب حاکمیت کمتری از خود نشان می‌دهند و عوامل دیگر دمای شب را کنترل می‌کنند که از سالی به سال دیگر تغییر می‌کنند.

 بنابراین عوامل محلی به تنهایی نمی‌تواند وضعیت آب و هوایی یک منطقه را تعیین کند و نقش عوامل بیرونی را هم باید در نظر گرفت. عوامل بیرونی آنهایی هستند که در داخل ایران مستقر نبوده و از بیرون وارد کشور شده و آب و هوای آنرا کنترل می‌کنند. آب و هوا و اقلیم تا آنجا که با آسایش انسان رابطه برقرار می‌کند، نتیجه عواملی چون تابش‌آفتاب، دما و رطوبت‌هوا، وزش‌باد و میزان بارندگی است.

 به طور کلی آب و هوای منطقه فرح‌آباد تحت تأثیر عوامل زیر می‌باشد :

الف- نسلسله جبال‌البرز در جنوب و جهت امتداد شرقی – غربی آن

ب- ارتفاع این منطقه از سطح آبهای آزاد

پ- پوشش گیاهی طبیعی و جنگلها

ت- نزدیکی به سواحل دریای‌خزر

ث- طول و عرض جغرافیایی

ج- جریانهای هوایی

1-2– ارتفاع

ارتفاع پایین نواحی جلگه‌ای، اثرات عرض جغرافیایی را تا حدود زیادی خنثی کرده و موجب اعتدال هوا در این نواحی می‌شود. اما در بخشهای جنوبی و جنوب‌غربی شهرستان در فاصله‌ای کم به سرعت ارتفاع یافته و کوههای البرز به صورت دیواره عظیم‌کوهستانی، تقریباً تمامی بخش جلگه‌ای را احاطه کرده‌اند.

 وجود این دیواره کوهستانی مرتفع در اشباع مولکولهای بخار هوا و ریزش آن به صورت انواع بارش حائز اهمیت در شهرستان و منطقه است؛ چرا که این کوهستانها هنگامی که جریانهای هوایی مرطوب از سطح دریای خزر برمی‌خیزند، موجب ریزش بارش در منطقه می‌شود.

همجواری فرح‌آباد (به صورت مستقیم) با دریای مازندران موجب به وجود آوردن رطوبت‌ موجود در منطقه و فرح‌آباد می‌شود و این رطوبت هوا به دلیل پیامدهای اکولوژیکی حیاتی منطقه به طور غیرمستقیم حائز اهمیت زیاد است، علاوه بر رطوبت موجود در هوا باعث کنترل نوسانات دما نیز می‌شود.

شکل3 : حدود تقسیمات چهار گانه اقلیمی در ایران  

به همین دلیل نوسانات دمایی در طول شب و روز، ماه و سال نسبت به مناطق خشک و دور از دریا به مراتب کمتر است.

2-2-  جریانهای آب و هوایی مؤثر بر فرح‌آباد

فرح‌آباد مانند سایر نقاط مازندران در طول سال تحت تأثیر سه جریان عمده آب و هوایی و تعدادی جریانهای محلی قرار می‌گیرد، که هر کدام در فصل خاصی جریان داشته و ویژگیهای خاص خود را دارند. این جریانها به شرح زیر می‌باشند:

1-2-2- جریان پر‌فشار سیبری

درفصل زمستان، در فرح‌آباد، یک مرکز پرفشار سیبری تشکیل می‌شود که هوای بسیار سردی دارد. از اواخر پاییز تا اوایل بهار ، موسم وزش توده‌های این جریان است. مرکز پرفشار سیبری توده‌های هوایی سرد را به سمت جنوبی و غرب حرکت می‌دهد.

 جریان فوق که هوای سرد و خشکی دارد، پس از عبور از فراز دریای خزر با جریانهای موجود در سواحل دریای خزر یعنی جریانهای مرطوب مدیترانه‌ای برخورد کرده و با تشکیل جبهه وسیعی موجب ریزشهای جوی به صورت برف و باران می‌شود.

2-2-2- جریان اسکاندیناوی

این جریان آب و هوایی در مواقع مختلف سال به سواحل دریایی خزر و ایران می‌رسد منشأ آن کانونی است که بر فراز اقیانوس اطلس یعنی در قسمت شمالی آن تشکیل می‌شود و پس از عبور از شمال اروپا و کشورهای اسکاندیناوی مقداری از رطوبت خود را از دست می‌دهد.

 این جریان پس از عبور از فراز دریای سیاه و دریای‌خزر مجدداً رطوبت کافی گرفته و در سواحل دریای خزر موجب بارش می‌گردد و در فصل بهار و زمستان هنگامی که این جریان با توده های قطبی برخورد می‌کند، موجب ریزش رگبار در بهارو پاییز و برف در زمستان می‌شود.

شکل4 : موقعیت فرح آباد در نقشه تقسیمات اقلیمی زمستانی و تابستانی ایران  

3-2-2- جریانهای مدیترانه‌ای

 جریانهای مدیترانه‌ای از پاییز تا اواسط بهار بخش وسیعی از نواحی غربی و شمال ایران را تحت تأثیر قرار می‌دهد. توده‌های هوای مدیترانه‌ای پس از عبور از فراز دریای مدیترانه، جذب رطوبت کرده و به صورت ابرهای باران زا به سمت غرب حرکت می‌کنند.

 این توده‌های هوایی پس از برخورد با کوههای زاگرس قسمتی از رطوبت خود را فرو ریخته و بخش دیگر وارد فلات داخلی ایران و نواحی‌شمالی کشور می‌شود. با توجه به جهت حرکت، رطوبت این توده‌های هوایی یعنی از غرب به شرق کاهش می‌یابد. فرح‌آباد هم تا حدود زیادی تحت تأثیر این جریانها قرار دارد.

علاوه بر جریانهای مزبور در فرح‌آباد، جریانهای محلی آب و هوایی نیز وجود دارند که در نتیجه اختلاف فیزیکی هوا روی دریا و خشکی به وجود می‌آیند. بدین ترتیب که در نتیجه انرژی تابشی خورشید، خشکیها زودتر از آب گرم شده و بازتاب حرارتی را پس می‌دهند.

 به دنبال چنین شرایطی، هوای روی خشکی گرم شده به بالا صعود می‌کند، در این حال هوای روی آب که به نسبت خنک‌تر است به علت اختلاف فشارمحلی ناشی از تغییر فیزیکی دما به سمت خشکی جریان می‌یابد . در نتیجه در ساعات بعد از نیمروز جریان ملایمی از سمت دریا به سوی خشکی می‌رود که به دلیل دارا بودن هوای نسبتاً خشک در فصل تابستان گرمای هوای ساحلی را تعدیل می‌بخشد.

3-2- دما (درجه حرارت)

مقدار انرژی خورشیدی که در طول سال به هر نقطه از سطح زمین می‌رسد‌‌، به شدت تابش آفتاب در آن نقطه بستگی دارد و میزان گرما و سرمای سطح زمین عامل اصلی تعیین کننده درجه حرارت هوای بالای آن است.

در سردترین ماه‌های سال (دی و بهمن ) میانگین درجه حرارت هوا 5/6 تا 7 درجه سانتی گراد بالای صفر، و در گرم‌ترین ماههای سال ( تیر و مرداد ) در حدود 1/25 درجه سانتی گراد بالای صفر می باشد.

اختلاف درجه حرارت بین شب و روز چندان محسوس نیست و همین امر گرمای تابستان و سرمای زمستان را نیز تعدیل می‌کند. مدت یخ‌بندان کوتاه است. عموما" زمین‌های منطقه یخ نمی‌بندد، و سرمای سخت به واسطه رطوبت فراوان تعدیل می‌گردد.

در بعضی از ایام سال درجه حرارت هوا به واسطه وزش هوای گرم جنوب غربی افزایش می‌یابد.

4- 2- بارندگی

هرچه هوا گرمتر باشد، مقدار رطوبتی که می‌تواند در خود نگاه دارد بیشتر می‌شود. بنابر این اگر مقدار مشخصی از هوا با درصد مشخصی از رطوبت نسبی به مرور سرد شود، رطوبت نسبی آن افزایش یافته و در یک درجه حرارت که به آن نقطه شبنم می‌گویند، رطوبت نسبی هوا به 100% می‌رسد.

اگر این هوا باز هم سردتر شده و دمای آن به پایین نقطه شبنم برسد، دیگر قادر به نگهداری تمام رطوبت موجود در خود نبوده و مقدار بخار آب اضافی به شکل قطرات آب بر روی سطوحی که دمای آنها از نقطه شبنم کمتر است تشکیل می‌گردد.

وجود سلسله جبال‌ البرز در جنوب و ساحل دریای مازندران در شمال این منطقه صعود دو توده هوای مرطوب بر دامنه‌های پرشیب کوههای ساحلی را سبب شده و سرد شدن این هوا تا نقطه شبنم و یا پایین تر از آن، تشکیل سیستمهای ابری و متعاقباً وقوع بارندگی‌های شدید منطقه را موجب می‌گردد.

 این منطقه مانند اکثر مناطق جلگه‌ای مازندران دارای بارندگی فراوانی است. ارتفاع این دشتها 20- تا 20+ متر و میزان نزولات سالانه در آنها 600 تا 800 میلی متر می‌باشند.

در مناطق جلگه‌ای میزان بارندگی در فصل بهار نسبت به فصول دیگر کمترین مقدار داشته و بیشترین میزان بارندگی به فصول پاییز و زمستان اختصاص دارد.

همچنین در مناطق کوهستانی بیشترین میزان بارندگی به فصول بهار و زمستان اختصاص داشته و در فصل تابستان کمترین میزان بارندگی وجود دارد. نزولات جوی سالانه در این مناطق، 300 الی 1400 میلی متر است.

نحوه توزیع بارندگی با ارتفاع (گرادیان بارندگی) در ناحیه فرح‌آباد بدین صورت می‌باشد که توزیع بارندگی در کوهستان از ارتفاع200 متری به بالا تابعی از وضع مورفولوژیکی منطقه بوده و در حوزه‌هایی که وضع مورفولوژیکی حوزه یک روند ثابت افزایش ارتفاع را دارا باشد، به تبعیت از گرادیان کاهش بارندگی مشهود است.

 یعنی بدین صورت است که به ازای هر100 متر افزایش ارتفاع ، 25- میلیمتر از بارندگی آن کاسته می‌شود. در ارتفاع بالای500 متر ریزشهای جوی در ماههای زمستان به صورت برف بوده که منبع بسیار مطمئنی برای تأمین جریان رودخانه‌ها در بهار خواهد بود.

      5- 2- رطوبت هوا

منظور از رطوبت هوا، مقدار آبی است که به شکل بخار در هوا وجود دارد. بخار آب به وسیله

تبخیر آب سطح دریاها و اقیانوسها و همچنین سطوح مرطوبی چون گیاهان وارد هوا می‌شود. این بخار به وسیله جریان هوا و باد به بقیه قسمتهای سطح زمین منتقل می‌گردد.

هرچه هوا گرمتر باشد بخار آب بیشتری را در خود نگاه می‌دارد. بنابراین به دلیل متفاوت بودن دمای هوا در مناطق مختلف به میزان رطوبت هوا نیز در سطح زمین به یک اندازه نیست. حداکثر رطوبت هوا در نواحی خط استوا بوده و در جهت حرکت به طرف قطبین کاهش می‌یابد.

مقدار رطوبت موجود در هوا به طرق مختلفی از قبیل: رطوبت مطلق ،رطوبت مخصوص ، فشار بخار و رطوبت نسبی قابل بیان و اندازه گیری است که به مقدار خیلی زیادی نسبت به زمان و مکانهای مختلف تغییر می‌یابد.

رطوبت نسبی عبارت است از نسبت فشار بخار آب موجود به فشار بخار آب اشباع شده در درجه حرارت معینی از هوا می‌باشد . به طور کلی رطوبت نسبی چند لحظه قبل از طلوع آفتاب که درجه حرارت هوا در حداقل می‌باشد (ساعت5/6 صبح) کمترین مقدار رطوبت نسبی در حداکثر درجه حرارت روز بین 2 الی 4 بعد از ظهر بوده و پس از این زمان ، افزایش رطوبت نسبی تا صبح روز بعد ادامه می‌یابد.

حداقل و حداکثر رطوبت نسبی فرح‌آباد بین 64 تا89 درصد متغیر می‌باشد. همچنین این میزان در مناطق کوهستانی  به نسبت پایین‌تری در نوسان است. گرایش تقلیل رطوبت نسبی از شمال به جنوب بوده به طوریکه هر چه بیشتر از ساحل دریا دور می‌شویم میزان رطوبت نسبی نیز کاهش می‌یابد.

6- 2-باد

چگونگی وزش باد در یک منطقه، عاملی مهم در تعیین جهت بناها ، تفکیک قطعات و نظام شبکه‌بندی دسترسی‌های شهری به شمار می‌رود. بنابراین ضروری است که در مراحل مختلف طراحی شهری و معماری و به خصوص هنگام جهت استقرار قطعات معماری در شهر نه تنها نوع اقلیم و چگونگی تابش آفتاب منطقه مورد نظر بلکه جهت و سرعت وزش بادهای آن منطقه نیز مورد توجه

+قرار گیرد. به منظور آشنایی و پی‌بردن به چگونگی وزش‌باد در فرح‌آباد نخست سیستمهای کلی باد در سطح کشوراشاره شده و سپس بادهای مؤثر بر فرح‌آباد معرفی می‌گردد.

1-6-2- سیستم‌های کلی باد :

ایران به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی خود و قرار گرفتن در یک منطقه کم فشار نسبت به مناطق پرفشار شمال و شمال غرب به طور کلی در زمستان و تابستان در مسیر بادهای عمده قرار دارد.

در زمستان، فشار جو در منطقه ایران نسبت به فشار جو در آسیای مرکزی (سیبری) و اقیانوس اطلس کم بوده و به همین دلیل این منطقه در مسیر بادهای سرد آسیای مرکزی و اقیانوس اطلس کم بوده و به همین دلیل این منطقه در مسیر بادهای سرد آسیای مرکزی از یک طرف و بادهای مرطوب اقیانوس اطلس و دریای مدیترانه از طرف دیگر واقع شده است. هنگامی که این دو سیستم باد، همزمان با هم جریان دارند، بر روی ایران با هم برخورد نموده ودر اثر این برخورد توده های مرطوب جریان مدیترانه‌ای به وسیله برودت جریان سیبری اشباع شده و در نتیجه باعث ریزش برف و باران در کشور می‌شوند.

در تابستان نیز ایران از یک طرف تحت تأثیر باذهای اقیانوس اطلس که از شمال غرب می‌وزند و از طرف دیگر تحت تأثیر بادهای اقیانوس هند که ازجنوب شرقی می‌وزند قرار دارد.

لذا با توجه به مطالب فوق عمده‌ترین بادهای مؤثر بر فرح‌آباد عبارتند از:

الف-ادهای غربی منطقه : باین باد تحت تأثیر توده هوای مدیترانه‌ای بوده و از بادهای باران‌زا در سواحل جنوبی دریای مازندران است که باعث بارندگیهای زمستانی می‌گردد. از مشخصات رژیم بارندگی آن، بارندگی ممتد و خفیف است که معمولاً چندین ساعت طول می‌کشد.

ب-بادهای شمال غربی منطقه : این بادها تحت تأثیر توده هوای اقیانوس اطلس شمالی بوده و از شمال‌غرب وارد کشور می‌شود. به نظر می‌رسد رگبارهای تند فصل پاییز و بهار تحت تأثیر این بادها رخ می‌دهد. این باد باران‌زا می‌باشد.

پ-بادهای شمالی و شمال شرقی: بادهای مزبور تحت تأثیر توده هوای قطبی سیبری قرار داشته که از اواسط پاییز تا اواخر بهار در منطقه مورد مطالعه مشاهده می‌شود. این بادها ذاتاً سرد و خشک است. برخورد این باد با توده هوای مدیترانه‌ای در منطقه باعث نزول برف و بارانهای وسیع در منطقه، مورد مطالعه می‌گردد.

ت-بادهای ساحلی: این باد جزو بادهای محلی منطقه محسوب می‌گردد که معمولاً هنگام روز از اوائل صبح تا ظهر از دریا به سمت ساحل و برعکس، هنگام شب از ساحل به سمت دریا می‌وزند و این در صورتی است که منطقه مزبور تحت تأثیر جریانات جوی قرار نگیرد. این باد سبب می‌شود که بخار آب تبخیر شده و از سطح دریای مازندران به سوی دشت و جلگه و ارتفاعات نواحی جنوبی منطقه (دامنه شمالی کوه البرز) منتقل شده و نفوذ رطوبت آن در اولین ارتفاعات دامنه شمالی ادامه داشته ولی در ارتفاعات بعدی به تدریج از نفوذ رطوبت آن کاهش می‌یابد.

بر اساس نقشه وزش بادهای منطقه فرح‌آباد درصد وزش باد بیشتر شمال غربی، غرب و شمال شرقی جریان دارد. در حالیکه کمترین میزان شدت وزش باد مربوط به جنوب و جنوب شرقی می باشد. شدت باد در اسفند ماه از جانب شمال شرقی و مغرب و در بهمن ماه از مغرب و در خرداد ماه از جانب شمال غربی و غرب و در اردیبهشت ماه از جانب غرب، با حداکثر سرعت بین12 الی16 کیلومتر در ساعت، در جلگه شهرستان و فرح آباد جریان دارد.

شناخت و یژگی های تاریخی فرح‌ آباد

دانشمندان زمین­شناس معتقدند مازندران در اواخر دوران اوّل زمین­شناسی از آب سر برون آورد و در دوران سوم، کوههای البرز پدیدار گشتند که برآمدن کوهها موجب راندن آبها به شرق یا غرب و قطعه‌قطعه شدن دریای«تتیس»گردید که دریای خزر بازمانده­ای از این دریای برزگ است.

هِرودُت(484- 425 پیش از میلاد)درباره دریای کاسپین(خزر)چنین نوشته است:

«... دریای کاسپین دریای دیگری است که طول آن را کشتیهای پارویی در مدت 15 روز و عریضترین جای آن را به مدت هشت روز می­پیمایند.»

تاکنون یکی از قدیمترین فسیلهای کشف شده از انسان در مازندران مربوط به کشفیات کاوشگران از جانب دانشگاه پنسیلوانیای آمریکا است که در سال 1330 خورشیدی در دو غار به نام«غار کمربند» و«غار هوتو» در بهشهر مازندان کشف شد. این هیأت درطول چهار هفته کار، کف سنگ­آهکی غار«هوتو» را حفر کردند و به آثاری از تمدنهای«عصرآهن خام» و «عصر برنز» و در عمق پایین‌تربه«عصر مس» و پایین‌تر از آن به«عصرسفال» و سنگ تراشیده دست یافتند.

در این قسمت از عملیات آثاری کشف شد که نشان می­داد انسانهای دوران مذکور، در دوره­ای خاص از مرحله شکار حیوانات گذشته و در دوره­ای دیگر به شبانی و رام کردن حیوانات و سپس به دوره زراعت رسیده­اند.

بیست‌پا پایین‌تر از طبقات مذکور، زیر یک قشر سنگریزه­های سخت دوره یخچالها، استخوانهای فسیل شده انسانهایی به دست آمد که ظاهراً دایره­وار کنار هم نشسته و طاق غار بر آنها فرود آمده بود. با مطالعه آلات سنگی و استخوانهایی که در آن حوالی یافته شد چنین استنباط می­کنند که شاید اولین بار بشرکامل دراین حدود از جهان به کار کشاورزی پرداخته، و بساط تمدّن را در آن حوالی گسترانیده است.

از مشخصات غار«هوتو» دانسته شد که اسکلت انسانها از لحاظ استخوان­بندی و از حیث دست و پا فرق محسوسی با انسان کنونی ندارند و طول قدشان 170 سانتیمتر بوده است. منتها جمجمه آنها کوچکتر و دندانهایشان همه سرپهن و آسیایی و مربوط به دوره علفخوارگی انسان بوده است.

با توجه به اینکه فاصله آخرین دوره یخبندان را با زمان حاضر بین پنجاه الی یکصد و پنجاه هزار سال دانسته­اند، عمر فسیل سه انسان کشف شده را در غار«هوتو»، هفتاد و پنج هزار سال تخمین زده­اند.استخوانهای کشف شده در این غار با استخوانهای نیمه انسان ما قبل تاریخ که پیشتر کشف شد و احتمالاً درهمین دوره می­زیست تفاوت آشکار دارد.

1-3-مردمان بومی مازندران قبل از آمدن آریاییها

قبل ازسه هزار سال پیش از میلاد مسیح که قوم«آریا» به فلات ایران سرازیر شدند چهار گروه مشخص مردم بومی در این سرزمین به شیوه چادرنشینی، بیابانگردی و گله­داری و شکارزندگی می­کردند.

نام یک گروه از این گروهها به نام«مردها»(مارد- آمارد)است که بخشی از مازندران محل زندگی این گروه بومی بوده است.

شکل5 : نقشه تاریخی مازندران در زمان هخامنشیان

درباره دین و زبان این گروهها اطلاع دقیقی در دست نیست، اما می­توان حدس زد که به گله‌داری، دامپروری، کشاورزی، ماهیگیری و شکار پرندگان اشتغال داشته­اند.

این گروهها از آهن، جوب، سنگ و دوکهای نخ­ریسی استفاده می­کرده­اند و به دریانوردی، ریسندگی و بافندگی، آهنگری، درودگری و کشاورزی آشنا بودند.

آریاییها به هنگام ورود خود به این منطقه به حرفه­های مردمان بومی نیازمند بوده­اند.