مقدمه
قلب یا دل یک تلمبه ماهیچه‌ای است که به گونه شبانه‌روزی خون را به سرتاسر بدن تلمبه می‌کند. قلب نزدیک صدهزار بار در روز می‌تپد. قلب در سینه قرار دارد و به گونه همیشگی در حال کار کردن و تلمبه زدن است. برای اینکه قلب بتواند این کار سنگین را انجام دهد , نیاز دارد که بدست سرخرگهای تاجی (کرونر)، به ماهیچه خودش هم خونرسانی مناسبی صورت پذیرد. دو سرخرگ تاجی (چپ وراست) کمابیش کوچک بوده و خون در بر گیرنده اکسیژن بسیار را دریافت می دارند.
آناتومی قلب
این عضو مخروطی شکل بصورت کیسه‌ای عضلانی تقریباً در وسط فضای قفسه سینه (کمی متمایل به جلو و طرف چپ) ابتدا در دل اسفنج متراکم و وسیعی مملو از هوا یعنی ریه‌ها پنهان شده و سپس توسط یک قفس استخوانی بسیار سخت اما قابل انعطاف مورد محافظت قرار گرفته است. ابعاد قلب در یک فرد بزرگسال حدود 69x12 سانتیمتر و وزن آن در آقایان حدود 300 و در خانمها حدود 250 گرم (یعنی حدود 0.4 درصد وزن کل بدن) می باشد.
قلب توسط یک دیواره عضلانی عمودی به دو نیمه راست و چپ تقسیم می‌شود. نیمه راست مربوط به خون سیاهرگی و نیمه چپ مربوط به خون سرخرگی است. هر یک از دو نیمه راست و چپ نیز مجدداً به‌وسیله یک تیغه عضلانی افقی نازکتر به دو حفره فرعی تقسیم می‌شوند. حفره های بالایی که کوچک تر و نازکتر هستند بنام دهلیز موسوم بوده و دریافت کننده خون می باشند. حفره‌های پایینی که بزرگ‌تر و ضخیم ترند بطن های قلبی هستند و خون دریافتی را به سایر اعضاء بدن پمپ می‌کنند. پس قلب متشکل از چهار حفره است : دو حفره کوچک در بالا (دهلیزهای راست و چپ ) و دو حفره بزرگ در پایین (بطنهای راست و چپ).
قلب چگونه کار می‌کند
کارکرد اصلی قلب , تلمبه کردن خون قرمز و مقادیر فراوانی اکسیژن و مواد غذایی از راه سرخرگهای بزرگ به سرتاسر بدن میباشد وقتی اکسیژن این خون بدست بافت‌ها برداشته شد, سیاهرگها خون فاقد اکسیژن کافی را که به رنگ تیره‌تری در آمده است را دوباره به قلب بر می گردانند.
قلب دارای دو قسمت میباشد که هر قسمت آن به گونه یک تلمبه جداگانه عمل می‌کند. هر یک ازاین قسمت‌ها نیز به دو بخش تقسیم می‌شود. بنابراین قلب رویه مرفته دارای چهار اتاقک میباشد. حفره‌های بالایی را که اصطلاحاً دهلیز می‌‌نامند , به گونه جمع کننده خون ورودی به قلب عمل می‌کنند و حفره‌های پایینی که به آنها "بطن" گفته می‌شود , با انقباض خود مایه می‌شوند که خون از قلب به بیرون تلمبه شود. قسمت راست قلب , خون‌هایی را که از شاهرگ‌های تمام بدن می‌آید را گرفته و به سمت شش‌ها تلمبه می‌کند تا اکسیژن شش‌ها بتوانند وارد این خون شوند. قسمت چپ قلب , خونی را که از شش‌ها بیرون می‌شود را گرفته و سپس آن را به تمام قسمتهای بدن می فرستد تا نیازهای اکسیژن آنها را بر طرف نماید . برای اینکه خون به همراه اندام‌ها و ماهیچه‌های بدن برسد , باید با فشار فراوانی تلمبه گردد. شما وقتی یک سرخرگ تان بریده می‌شود , می بینید که خون باچه فشاری به بیرون فواره می زند. برای اینکه این تلمبه زدن با قدرت کافی انجام شود , عضلات قلب باید خیلی نیرومند باشند و هیچگاه همانند دیگر عضلات (برای نمونه ماهیچه‌های پاها) دچار خستگی نگردند. بنابراین , عضلات قلب نیاز دارند که خودشان به خوبی خونرسانی شوند و اکسیژن و مواد غذایی به اندازه کافی به آنها رسانده شود. این خونرسانی خود عضلات قلب , بدست سرخرگهای تاجی و شاخه‌های آنها صورت می پذیرد.
شریان های کرونری
شریانهای کرونری از آئورت بیرون میآیند. آئورت ، شریان یا سرخرگ اصلی بدن میباشد که از بطن چپ ، خون را خارج می سازند. شریانهای کرونری از ابتدای آئورت منشا گرفته و بنابراین اولین شریانهایی هستند که خون حاوی اکسیژن زیاد را دریافت می دارند. دو شریان کرونری ( چپ وراست ) نسبتاً کوچک بوده و هر کدام فقط 3 یا 4 میلیمتر قطر دارند
این شریانهای کرونری از روی سطح قلب عبور کرده و در پشت قلب به یکدیگر متصل می‌شوند و تقریباً یک مسیر دایره‌ای را ایجاد می‌کنند. وقتی چنین الگویی از رگهای خونی قلب توسط پزشکان قدیم دیده شد، آنها فکر کردند که این شبیه تاج میباشد به همین دلیل کلمه لاتین شریانهای کرونری (Coronary یعنی تاج) را به آنها دادند که امروزه نیز از این کلمه استفاده می شود. از آنجایی که شریانهای کرونری قلب از اهمیت زیادی برخوردار هستند پزشکان تمام شاخه‌ها و تغییراتی که می‌تواند در افراد مختلف داشته باشد را شناسایی کرده‌اند. شریانهای کرونری چپ دارای دو شاخه اصلی میباشد که به آنها اصطلاحا نزولی قدامی و شریان سیرکومفلکس یا چرخشی می‌گویند و این شریانها نیز به نوبه خود به شاخه‌های دیگری تقسیم می شوند.
این شریانها ، باعث خونرسانی به قسمت بیشتر عضله بطن چپ می‌شوند. بطن چپ دارای عضلات بیشتری نسبت به بطن راست می باشد زیرا وظیفه آن ، تلمبه کردن خون به تمام قسمتهای بدن است. شریانهای کرونری راست ، معمولاً کوچک‌تر بوده و قسمت زیرین قلب و بطن راست را خونرسانی می‌کند . وظیفه بطن راست تلمبه کردن خون به ریه‌ها میباشد. شریانهای کرونری دارای ساختمانی مشابه تمام شریانهای بدن هستند اما فقط در یک چیز با آنها تفاوت دارند که فقط در زمان بین ضربانهای قلب که قلب در حالت ریلکس و استراحت قرار دارد، خون دراین شریانها جریان می یابد.
وقتی عضله قلب منقبض می‌شود، فشار آن به قدری زیاد می‌شود که اجازه عبور خون به عضله قلب را نمی‌دهد، به همین دلیل قلب دارای شبکه موثری از رگهای باریک خونی است که تمام نیازهای غذایی و اکسیژن رسانی آن را به خوبی برآورده می‌کند. در بیماران کرونری قلب ، شریانهای کرونری تنگ و باریک می شوند و عضلات قلب از رسیدن خون و اکسیژن به اندازه کافی محروم میگردند. (مانند هنگامی که که یک لوله آب به دلایل مختلفی تنگ شود و نتواند به خوبی آبرسانی کند).
در این صورت ، در حالت استراحت ممکن است اشکالی برای فرد ایجاد نشود ، اما وقتی که قلب مجبور باشد کار بیشتری انجام دهد و مثلاً شخص بخواهد چند پله را بالا برود، شریانهای کرونری نمی‌توانند بر اساس نیاز اکسیژن این عضلات ، به آنها خون و اکسیژن برسانند و در نتیجه شخص در هنگام بالا رفتن از پله‌ها دچار درد سینه و آنژین قلبی می‌گردد. در چنین مواقعی اگر فرد کمی استراحت کند، درد معمولاً از بین خواهد رفت. اگر یک شریان کرونری به علت مسدود شدن آن توسط یک لخته خون ، به طور کامل جلوی خونرسانی‌اش گرفته شود، قسمتی از عضله قلب که دیگر خون به آن نمی‌رسد، خواهد مرد و این یعنی سکته قلبی.
سرخرگ های تاجی
سرخرگهای تاجی (تاجی) از آئورت بیرون میآیند. آئورت , سرخرگ اصلی بدن میباشد که از درون چپ , خون را بیرون می‌‌شازند. سرخرگهای تاجی از آغاز آئورت منشا گرفته و بنابراین نخستین سرخرگ‌هایی دام تنها 3 یا 4 میلیمتر قطر دارند.
این سرخرگهای تاجی از روی سطح قلب عبور کرده و در پشت قلب به یکدیگر متصل می‌شوند و کم وبیش یک راه دایره‌ای را ایجاد می‌کنند. وقتی چنین الگویی از رگهای خونی قلب بدست پزشکان قدیم دیده شد , آنها فکر کردند که این همانند تاج میباشد از این روی واژه لاتین "سرخرگهای تاجی" (Coronary) را به آنها دادند که امروزه نیز از این واژه بهره گیری می شود . از آنجایی که سرخرگهای تاجی قلب از اهمیت فراوانی برخوردار هستند , پزشکان تمام شاخه‌ها و دگرگونی‌هایی که می‌تواند در کسان گوناگون داشته باشد را شناسایی کرده‌اند. سرخرگهای تاجی چپ دارای دو شاخه اصلی میباشد که به آنها اصطلاحا "نزولی قدامی" و "سرخرگ چرخشی می گویند و این سرخرگ ها نیز به نوبه خود به شاخه‌های دیگری نقسیم می‌شوند. این سرخرگ‌ها , مایه خونرسانی به قسمت بیشتر عضله درون چپ می شوند. درون چپ دارای عضلات بیشتری در برابر درون راست میباشد زیرا وظیفه آن , تلمبه کردن خون به تمام قسمتهای بدن است. سرخرگهای تاجی راست , بیشتر کوچک تر بوده و قسمت زیرین قلب و درون راست را خونرسانی می‌کند. وظیفه درون راست تلمبه کردن خون به شش‌ها میباشد . سرخرگهای تاجی دارای ساختمانی همانند تمام سرخرگهای بدن هستند ولی تنها در یک چیز با آنها تفاوت دارند که تنها در زمان میان ضربانهای قلب که قلب در حالت آسوده (ریلکس) قرار دارد , خون دراین سرخرگ‌ها جریان می یابد. وقتی عضله قلب منقبض می‌شود , فشار آن به قدری بسیار می‌شود که اجازه عبور خون به عضله قلب را نمی‌دهد , از این روی قلب دارای شبکه کارسازی از رگهای باریک خونی است که مایه می‌شود تمام نیازهای غذایی و اکسیژن رسانی آن را به خوبی انجام دهد. در بیماران تاجی قلب , سرخرگهای تاجی تنگ و باریک می‌شوند و وعضلات قلب از رسیدن خون و اکسیژن به اندازه کافی محروم میگردند (مانند هنگامی که که یک لوله آب به دلایل گوناگونی تنگ شود و نتواند به خوبی آبرسانی کند). در حالت استراحت , می‌شود اشکالی برای فرد ایجاد نشود , ولی هنگامیکه قلب ناچار باشد کار بیشتری انجام دهد و برای نمونه شخص بخواهد چند پله را بالا برود , سرخرگهای تاجی نم توانند بر پایه نیاز اکسیژن این عضلات , به آنها خون و اکسیژن برسانند و برآیند اینکه شخص در هنگام بالا رفتن از پله‌ها دچار درد سینه (آنژین) می گردد.
در چنین مواقعی اگر فرد کمی استراحت کند , درد بیشتر از میان خواهد رفت. اگر یک سرخرگ تاجی به چرایی مسدود شدن آن بدست یک لخته خون , به گونه کامل جلوی خونرسانی اش گرفته شود , قسمتی از عضله قلب که دیگر خون به آن نمی‌رسد , خواهد مرد.
فصل دوم
بیماری های قلبی
مقدمه
مهمترین علت پیدایش بیماری های قلبی- عروقی، تصلب شرایین می باشد. تصلب شرایین سبب می شود که سرخرگ های گوناگونی که به سمت های مختلف بدن خون می رسانند، بهتدریج سخت و تنگ گردند و توانایی آنها برای انتقال اکسیژن و مواد غذایی به سلول های بدن کاهش یابد. عواملی هستند که موجب سریعتر شدن تصلب شرایین می گردند و در صورت وجود آنها احتمال پیدایش بیماری قلبی- عروقی افزایش پیدا می کند. برای پیشگیری از پیدایش بیماریهای قلبی- عروقی و مرگ و میر و ناتوانی ناشی از آنها، باید این عوامل خطر را بشناسید و به توصیههای پزشکی توجه نمایید.
عوامل خطر برای بیماری های قلب و عروق عبارتنداز:
سن بالا، جنس مذکر، سابقه خانوادگی بیماری قلبی زودرس، فشار خون بالا، افزایش چربی خون به ویژه کلسترول ، دیابت قندی، سیگار کشیدن، چاقی، کم تحرکی ، انجام ندادن فعالیت های بدنی و اختلال در انعقاد خون.
با توجه به اینکه دیابت از عوامل خطر بیماری های قلبی- عروقی است و معمولا با عوامل خطر دیگر همراهی دارد (و گاهی شاید ایجاد کننده آنها باشد)، مبتلایان به دیابت باید بیش از دیگران مراقب سلامت قلب و عروق خود باشند. پژوهشهای فراوان پزشکی نیز نشان داده اند که عوامل خطر قلبی- عروقی در مبتلایان به دیابت نوع 2 شایعتر هستند.
بیماری های قلبی- عروقی را می توان به سه گروه عمده تقسیم کرد:
• بیماری های کرونری قلب
• حوادث عروقی مغز
• بیماری رگهای محیطی