نخستین بار در ایران در سال ۱۳۲۷همزمان با تصویب برنامه هفت ساله عمرانی اول با نام سازمان برنامه پایه گذاری شد. وظیفه این سازمان نظارت و مراقبت در اجرای برنامه بود و تحت نظر یک شورای عالی یک هیات نظارت و یک مدیر عامل فعالیت می کرد. در طول برنامه هفت ساله عمرانی دوم نیز سازمان برنامه با همین ارکان و وظیفه مشابه مشغول کار شد. در برنامه عمرانی سوم کشور سازمان برنامه از نظر تشکیلاتی تحت نظر نخست وزیر قرار گرفت و وظایف آن تغییر کرد. بدین ترتیب که مقرر گردید سازمان برنامه کلیه امور اجریی را به وزارتخانه ها محول نماید و تهیه و تنظیم بودجه کشور را برعهده گیرد سازمان برنامه با همین ترکیب در برنامه عمرانی چهارم کشور نیز انجام وظیفه کرد.
آنچه در چهار برنامه عمرانی اولیه حائز توجه می باشد وابستگی سازمان برنامه به برنامه های عمرانی کشور است. بدین معنی که وجود سازمان با وجود برنامه ملازمه داشت. در برنامه پنجم عمرانی سازمان برنامه از حالت موقتی و وابسته به برنامه خارج و بر اساس قانون برنامه و بودجه به یک موسسه دولتی با اهداف و وظایف خاص تبدیل شد. همانگونه که از زمان تاسیس سازمان مرکزی برنامه و بودجه تشکیلات آن دچار تحولات بسیار شده است. سازمان برنامه بودجه استانها نیز از این تغییر و تحولات مصون نبوده است و تشکیلات امروز نتیجه تحولات و تجارب گذشته است.
برنامه ریزی در ایران شروعی برای تاسیس سازمان برنامه بوده است و ایجاد مراکز برنامه ریزی استانی نیز با سیر برنامه ریزی منطقه ای پیوند خورده است بنابرین بیان تاریخچه سازمان های برنامه و بودجه استانها که استان آذربایجان شرقی نیز از این قاعده مستثنی نمی باشد. با شرح فعالیت های عمرانی در مناطق مختلف آغاز گشته و سیر تکامل آن به تشکیلات سازمان های برنامه و بودجه استانها ختم می گردد.
ایجاد دفاتر فنی در مراکز استانها و فرمانداریهی کل کوششی دیگری در زمینه منطقه ای کردن فعالیت های برنامه ریزی بود وظیفه اساسی این دفاتر بررسی نیازهای منطقه و ارسال گزارش به سازمان برنامه بود. این گزارشها پس از بررسی در سازمان برنامه در صورت تصویب به دفاتر مزبور ابلاغ می گردید بدلیل عدم قدرت تصمیم گیری دفاتر فنی در اجرای عملیات عمرانی مناطق دچار مشکلاتی شدند. و بدین لحاظ مقرر گردید این دفاتر مستقل از سازمان قادر به بررسی و اجری پروژه ها در مناطق باشند. دفاتر فنی بعد از تاسیس وزارت آبادانی و مسکن در سال ۱۳۴۲ به بازوهای اجرائی و سازمانی آن وزارتخانه مبدل شدند.
در برنامه چهارم نیز دیدگاههای عمران نواحی بیشتر سرمایه گذاری در مناطق مستعد بود. و هر چند هدفها و سیاست های برنامه عمران ناحیه ای ایجاد رشد متعادل مناطق بود اما در عمل تاکید بر افزایش بازده اقتصادی و رشد سریعتر تولید ملی داشت.
در اواسط برنامه چهارم با تشخیص نارسائی های موجود در برنامه ریزی منطقه ای فعالیت هایی در جهت بهبود وضع عمران نواحی صورت گرفت. و پیشنهاداتی به مرحله اجرا گذاشته شد. از جمله به منظور منطقه ای کردن امر برنامه ریزی توسعه ملی پیشنهاد شد. به موازات انجام مطالعات جامع ناحیه ای دفاتر برنامه ریزی منطقه ای به وجود آید. تا از نزدیک در جریان تهیه برنامه ها قرار گیرد و سپس اجرای هماهنگ آن را پیگیری نماید.
تشکیلات پیش بینی شده جهت انجام وظایفی که بعهده سازمان برنامه گذاشته بود عبارتند از: دفتر عمران ناحیه ای و دفاتر برنامه ریزی منطقه ای این واحدها در سال ۱۳۵۰ زیر نظر معاونت امور طرح و برنامه قرار دارد.
چون محدوده جغرافیایی دفاتر برنامه ریزی منطقه ای وسیع و اجرای وظایف منطقه ای کردن برنامه هی عمرانی و ایجاد هماهنگی در چنین محدوده هایی مشکل بود. در سال ۱۳۵۱ شاخه معاونت امور استانها در تشکیلات سازمان برنامه بوجود می آید. دفاتر برنامه ریزی در چندین استان از جمله آذربایجان شرقی ایجاد می گردد.
در برنامه پنجم بمنظور شناخت امکانات منطقه و محدودیت های توسعه اقتصادی و اجتماعی در سطح ملی و استانی بری هر استان برنامه های عمرانی ۵ ساله تحت عنوان برنامه توسعه استان مورد توجه قرار گرفت و دستور تهیه مقدمات برنامه صادر شد.
در نظام بودجه کشور در جهت استانی کردن بودجه جاری به منظور تسریع در عملیات اجرائی تجدیدنظر به عمل آمد. در ۲۳ استان و فرمانداری کل کشور دفاتر برنامه و بودجه به عنوان کوششی در برقراری نظام برنامه ریزی غیرمتمرکز و منطقه ای ایجاد گردیدند. با استقرار دفاتر برنامه و بودجه استانها طرح های خاص ناحیه ای جایگزین طرح های مجتمع عمرانی گردید.
در برنامه پنجم با توسعه فعالیت کار در استانها و توجه بیشتر به امر برنامه ریزی منطقه ای تشکیلات استانها در سطح وسیعتری تصویب و اجرا شد. معاونت امور استانها با سه دفتر ستادی و ۲۳ دفتر برنامه و بودجه در استانها امور محوله را انجام داده و هماهنگی ۲۳ دفتر مذکور با دفتر امور استانها بود.
در سال ۱۳۵۲ تقریبا در تمامی مناطق کشور دفاتر برنامه و بودجه ایجاد گردید.
از سال ۱۳۵۳ به بعد با تغییراتی که در وضع اقتصادی کشور پیش آمد و فکر پیاده نمودن سیاست عدم تمرکز بیشتر قوت گرفت تغییراتی در وظایف دفاتر برنامه ریزی و بودجه استانها و همچنین کار تهیه برنامه های استان پدید آمد و اختیارات بیشتری به انجمن استان داده شد.
از سال ۱۳۵۵ بودجه جاری بعضی از دستگاه های اجرایی محلی به صورت استانی درآمد و انجام امور مربوط به تنظیم موافقتنامه هلی آنها در قالب مقررات تعیین شده به استان داده شد.
در سال ۱۳۵۶ و پایان برنامه پنجم که مقدمات تهیه برنامه ششم آغاز می گردد. کار تلفیق برنامه هلی تهیه شده در استانها و آنچه سازمان برنامه در قالب کلان بخش تهیه نموده بود به اشکال برخورده و برنامه های پشنهادی نمی تواند در قالب برنامه کلی گنجانده شود.
اینگونه مشکلات و همچنین موارد دیگر باعث بی نتیجه ماندن برنامه ششم می گردد.
هماهنگی معاونت امور استانها از لحاظ ارتباط با سیر معاونتها و همچنین ارتباط استانها با مدیریتها ضرورت تغییراتی را در معاونت امور استانها ایجاد می نمود. از اواخر سال ۱۳۵۶ سرپرستی معاونت امور استانها حذف دفتر امور استانها و واحدهای استانی در ذیل حوزه وزارتی دفتر روش و آموزش منطقه ای حذف دفتر برنامه مطالعات ناحیه ای تحت عنوان دفتر برنامه ریزی منطقه ای در حوزه معاونت برنامه ریزی قرار می گیرد .
در سال ۱۳۵۷ از نظر تشکیلات رئیس دفتر امور استانها بعنوان مشاور وزیر انجام وظیفه و هماهنگی لازم را بین استانها ایجاد می نمود. در این سال بدنبال اجرای سیاست عدم تمرکز پاره ای از ادارات و وزارتخانه ها از جمله سازمان برنامه و بودجه مرکز به اراک منتقل میگردد.
اما به علت مشکلاتی که ایجاد می شود و برخی از ادارات تحت عنوان ادارات کل استان تهران از استان مرکزی منتزع می گردند و بدین ترتیب ۲۴ استان دارای ۲۴ دفتر برنامه و بودجه میگردند.
در سال ۱۳۵۸ در تشکیلات مربوط به دفتر برنامه و بودجه و دفتر امور استانها تغییر حاصل نگردید در سال ۱۳۵۹ تشکیلات برنامه و بودجه تغییر می یابد و مجددا جهت استانها معاونتی تحت عنوان معاونت امور مناطق با یک دفتر ستادی در ذیل آن بنام دفتر هماهنگی امور مناطق ایجاد می گردد در سال ۱۳۶۰ از لحاظ تشکیلات مقدمه تحول نسبتا بزرگی در استانها فراهم شد.
بدین ترتیب که مرکز آمار ایران در مناطق مختلف دارای مناطق آماری بود و در واقع این مناطق بازوی اجرایی مرکز آمار بود. از سال ۱۳۶۰ به استناد مفاد لایحه قانونی مورخ ۱۵/۰۴/۱۳۵۹ شورای انقلاب جمهوری اسلامی ادغام مناطق آماری در دفاتر برنامه و بودجه مطرح و عنوان دفاتر برنامه و بودجه هم به سازمان برنامه و بودجه تغییر یافت.
سال ۱۳۶۳ تشکیلات جدیدی برای استانها پیشنهاد شد که اجرای به اواخر سال ۱۳۶۳ و نیمه اول سال ۱۳۶۴ کشیده شد. در تشکیلات جدید تغییراتی از لحاظ گروهها پیش آمد. سازمان دارای دو معاون: برنامه و بودجه و نظارت و معاون آمار و اطلاعات و نیز گروه فنی اطلاعات و نیز گروه فنی پیمانکاران و مشاوران و امور اداری و مالی گشت.این تشکیلات تا سال ۱۳۷۰ به همین شکل فعالیت نمود.
همزمان با اجری قانون تعدیل نیروی انسانی در سال ۱۳۷۰ در تشکیلات سازمان برنامه و بودجه استانها زیر نظر کمیسیونی متشکل از مناطق مالی و اداری (معاون امور مناطق و مجلس رئیس دفتر هماهنگی امور مناطق و با مشارکت ۵ نفر از روسای برنامه و بودجه استانها (تهران آذربایجانشرقی خراسان فارس اصفهان).
با این دید که تشکیلات استانها تصویری از تشکیلات مرکز را با مقیاس کوچکتر داشته باشد و به تعداد معاونت های مرکز معاونت و یا گروههای کاری در استانها وجود داشته باشد بنحوی که این معاونتها و یا گروههای عامل و درصورت لزوم بازوی اجرای واحدهای مرکز باشند تغییراتی به عمل آمد.
در تشکیلات جدید تعداد معاونین به سه نفر افزایش یافته است معاون هماهنگی و برنامه ریزی معاونت جدیدی است که می تواند سه گروه مطالعات امور اقتصادی، تحقیقات آماری و آموزش و انفورماتیک را زیر نظر خود دارد.
چهار گروه امور تولیدی، امور اجتماعی امور زیربنایی و گروه تلفیق و هماهنگی و نظارت زیرنظر معاون بودجه و نظارت می توانند قرار داشته باشند معاون آمار و اطلاعات نیز گروههای تهیه نقشه نگهداری اسناد و مدارک فنی جمع آوری آمار استخراج و بازبینی اطلاعات را زیر نظر دارد امور اداری و مالی و گروه فنی پیمانکاران و مشاوران همچون گذشته در حوزه ریاست سازمان قرار دارند .
ذکر این نکته قابل توجه می باشد که اصولا سازمانهای برنامه و بودجه استانها می توانند در هر شرایط بصورت سازماندهی هائی مناسب با فصل کاری آرایش پیدا کرده و بکار پردازند در این صورت اختصاص گروههای خاص زیر نظر معاون خاص ضروری نخواهد بود.
لازم به ذکر است که در سال ۱۳۷۲ بدنبال شناخته شدن اردبیل بعنوان یک استان لزوم ایجاد یک سازمان برنامه بودجه نیز مطرح گردید و بدین ترتیب با بهره گیری از پستهای سازمان برنامه و بودجه آذربایجان شرقی و مرکز تشکیلات این سازمان همانند دیگر استانها طراحی گردید با حذف ۱۱ پست از سازمان برنامه و بودجه آذربایجان شرقی و ۵۹ پست از تشکیلات مرکز و انتقال آن به سازمان برنامه و بودجه استان اردبیل این سازمان با مجموع ۷۰ پست در سال ۱۳۷۲ آغاز بکار نموده است