پیشگفتار
دنیای بانکداری سریعاً در حال تغییر است. امروزه برتری استراتژیک بانکها از رشد و اندازه صرف به سوی تأکید بیشتر بر سودآوری، عملکرد و ایجاد ارزش دردرون مؤسسه تغییر جهت داده است. در این شرایط، اگر مدیران و کارشناسان بانکها در نظر داشته‌باشند تصمیمیات مدیریتی مهمی آغازنموده، یا سیاست‌های صحیحی را اجرا کند، در بنیان‌گذاری فعالیتهای بانکداری بیش از هر چیز نیازمند شناخت دانش روز و اتکای بر پایه‌های دقیق علمی هستند.
با نگاهی به تحولات اقتصادی جامعه، به ویژه طی چند سال اخیر، به خوبی می‌توان دریافت که اقتدار و یکه‌تازی نظام بانکی دولتی کشور در عرصه اقتصاد تدریجاً و بنابر ضرورت‌ها و الزامات داخلی و بین‌المللی در حال کاهش است. این اقتدار که البته آثار مطلوب و نامطلوبی را نیز به همراه داشته، عمدتاً محصول ضرورت‌ها، طرز تفکرو نگرش حاکم بر فضای اقتصادی کشور در سال‌های نخست پیروزی انقلاب اسلامی بود، که نمود آن در قانون ملی شدن بانکها، لایحه قانونی اداره امور بانکها و قانون عملیات بانکی بودن ربا متبلور گردید.
در شرایط کنونی و متأثر از الزامات داخلی و بین‌المللی و فضای رقابتی حاکم بر اقتصاد جهانی، انجام برخی اصلاحات اساسی و ساختاری در قوانین و مقررات و نحوه فعالیت بانکهای کشور اجتناب‌ناپذیر است. تلاش برای پیوست به سازمان تجارت جهانی (WTO)،توجه به خصوصی‌سازی و کاهش نقش تصدی‌گری دولت در فعالیتهای اقتصادی، صدور مجوز افتتاح بانکهای خصوصی و مؤسسات پولی و مالی غیربانکی، اصلاح قانون جذب سرمایه‌گذاری خارجی، یکسان‌سازی نرخ‌ارز، اجماع اراده مقامات ارشد اقتصادی و بانکی کشور در تدوین پروژه اصلاحات راهبردی برای اصلاح ساختار نظام بانکی کشور، تغییر نگرش به بانک به عنوان یک بنگاه اقتصادی و توجه به رعایت نسبت‌ها و استانداردهای ناظر بر عملیات بانکداری بین‌المللی از جمله نسبت کفایت سرمایه و اهمیت دادن به مفاهیمی نظیر: رمیک، بهره‌وری، کارایی، اثربخشی، سودآوری و مدیریت و بهینه منابع و مصارف در فعالیتهای بانک جملگی در این راستا بوده است.
با پولی شدن اقتصادها، اهمیت و نقش سیاست‌های پولی، ارزی و بانکداری در کشورها روزافزون گردیده است. سیاست پولی به دلیل اثراتی که بر حجم پول و تقاضای کل ودر نتیجه در اقتصاد دارد و بانکداری به جهت نقشی که در هدایت نقدینگی و خلق اعتبار در جامعه دارد و همچنین ارز به لحاظ تأثیری که بر بازرگانی ملی و بین‌المللی و تراز پرداخت‌های خارجی کشورها حائز اهمیت می‌باشد.
امروزه پول و بانکداری از جمله مهمترین موضوعات اقتصادی دردنیا می‌باشند، اهمیت مطالعه پول و بانک اقتصاد را دردونکته می‌بایستی جستجونمود: اولاً پول و بانکداری با توجه به ارتباط نزدیکی که با تغییرات حجم پول، تورم، بیکاری، تحولات اقتصادی دارد، دارای اهمیت است.
ثانیاً از آنجا که در رابطه با موضوعات مختلف اقتصادی، جواب مطلق و شخصی در بین کارشناسان و متخصصین اقتصادی وجود ندارد، دارای اهمیت می‌باشد.
تولد پول:
باتوجه به مشکلات مبادلات پایاپای که جوامع مختلف با آن مواجه‌بوده‌اند، ملاحظه گردید یک چنین سیستمی کارایی لازم را در تجارت و مبادلات نداشته، موجب محدودیت‌هایی در توسعه و رشد اقتصادی جوامع بشری گردیده‌است. در نتیجه، این سیستم به دلیل مشکلات فراوانی که در مبادلات بوجود آورده بود به تدریج از بین رفت و یک اقتصاد پولی که در آن از مشکلات ناشی از سیستم پایاپای اثری نبود، جایگزین آن گردید.
در حقیقت پول از جمله مهمترین و مفیدترین ابداعات بشر می‌باشد.
«تکامل پول در طول زمان در واقع خلاصه‌ای از تاریخ مدنیت بشراست»[1].
تولد پول برای بشر دارای منافع زیادی بوده است. برای مثال پول به عنوان یک واحد شمارش باعث گردید تا چندگانگی قیمت بهحق در اقتصادهای ساده و کوچک که درآن‌ها تنها چند کالا تولید و مصرف می‌شود، از بین برود.
وظایف پول:
روش دقیقی که عمدتاً برای درک بعضی از پدیده‌های اقتصادی مورداستفاده قرار می‌گیرد و روش مناسبی هم می‌باشد، بررسی و تفکر در مورد جنبه مخالف آن پدیده است. این موضوع مطمئناً در مورد پول نیز صحت دارد. جنبه مخالف یک اقتصاد پولی، چیزی است که از آن به عنوان اقتصاد پایاپای یاد می‌شود، در یک چنین اقتصادی کالاها مستقیماً با کالاهای دیگر مبادله می‌شود.
به طور کلی برای پول چهار وظیفه اصلی در نظر گرفته می‌شود:
1 ) واسطه مبادله
2 ) وسیله سنجش ارزش (واحد شمارش)
(3 وسیله حفظ ارزش
(4 وسیله پرداخت‌های آتی
خواص مطلوب پول:
هر‌چیزی برای اینکه بتواند پول باشد، می‌بایستی حداقل دارای پنج خصوصیت به شرح زیر باشد:
(1 قابل حمل بودن
(2 بادوام بودن
(3 قابلیت تقسیم‌پذیری
(4 یکسان و متحدالشکل بودن
(5 قابلیت تشخیص
پول بانکی (تحریری):
منظور از پول بانکی (تحریری) همان بهره‌های حسابجاری در بانکها می‌باشد. امروزه بخش مهمی از معاملات پول بانکی صورت می‌گیرد. هر اندازه کشوری پیشرفته‌تر باشد، استفاده از پول بانکی در آن بیشتر است. در کشور نیز استفاده از چک روزبه روز از اهمیت بیشتری برخوردار می‌گردد، به طوری که در سال 1374 نزدیک به 74 درصد حجم پول را سپرده‌های حسابجاری تشکیل داده است.
از این جهت حسابجاری پول محسوب می‌شود که همان وظایف پول را انجام می‌دهد. مردم و شرکت‌ها می‌توانند بیشتر پرداخت‌های خویش را با چک انجام دهند و همچنین تمام و یا بخشی از دارایی خود را به شکل سپرده جاری در بانکها نگهداری کند و بالاخره مردم می‌توانند بدهیهای خود را که بابت خرید اتومبیل، خانه و... داشته‌اند بصورت ماهیانه وبا چک پرداخت نمایند. ملاحظه می‌شود که پول بانکی نه تنها قادر است کلیه وظایف پول را انجام دهد، بلکه به لحاظ هزینه چاپ اسکناس و نیز مشکلاتی که حمل و نقل آن دارد، برآن برتری نیز دارد.
چگونگی پیدایش و چاپ اسکناس در ایران:
اگر چه اولین پول رسمی کاغذی (اسکناس) بوسیله بانک شاهنشاهی در سال 1267 هجری شمسی در ایران متداول گردیده اما سابقه پول کاغذی در ایران بسیار قدیمی‌تر از این تاریخ می‌باشد.
نخستین پول رسمی کاغذی در ایران در تاریخ 1267 هجری شمسی از طرف ناصرالدین شاه قاجار، امتیاز تأسیس بانک شاهنشاهی و نیز نشر انحصاری اسکناس در ایران به صورت شصت سال به یک نفر تبعه انگلیس به نام بارون جولیوس دورویتر اعطاگردید.
در امتیاز نامه بانک درباره نشر اسکناس چنین آمده است. و بانک شاهنشاهی بانکی است دولتی حق مانع‌الغیر نشر بلیط‌های بانک بی‌اسم خواهد داشت که به محض رؤیت قابل‌الادا خواهد بود.1
نکته حائز اهمیت آن است که وجوه اسکناس های بانک شاهنشاهی فقط در تبعه‌های محل صدور آن قابل پرداخت بود.