در زمان تمدن های قدیمی که تاریخچه آن ها به هزاران سال پیش از میلاد مسیح بر می گردد، فعالیت های اقتصادی بسیار ساده و در جهت امرار معاش بوده،تا به امروزکه روابط تجاری بسیارگسترده شده اند،کنترل حسابها و دخل و خرج و نوعی ثبت و نگهداری دفاتر وجود داشته است در ضمن عصرحاضر به عنوان عصر اطلاعات نامیده شده است،بنابر این کسانی در این عصر موفق هستند که به اطلاعات بیشتری دسترسی داشته باشند،امروز برای تصمیم گیری درهر امری و ازجمله اموراقتصادی نیازبه اطلاعات داریم وبدون داشتن اطلاعات کامل درمورد موضوع موردنظرتصمیم گیری صحیح بسیارمشکل خواهد بود.یکی ازاطلاعات موردنیازبرای فرایند تصمیم گیری های اقتصادی،اطلاعات مالی می باشدکه وظیفه تهیۀ آن برعهده سیستم حسابداری است.وجود اطلاعات مالی قابل اتکاء،لازمه بقای جامعه امروزین است،فرد سرمایه گذاری که تصمیم به خرید یا فروش سهام می گیرد، بانکداری که درمورد تایید یا رد تقاضای وام یک شرکت تصمیم می گیرد و دولت برای وصول مالیات بردرآمد نیاز به اطلاعات مالی دارندکه این اطلاعات توسط سیستم حسابداری تهیه می شود.بنابراین می توان مهمترین هدف حسابداری را تهیه و تأمین اطلاعات مورد نیاز سرمایه گذاران وبستانکاران وسایراستفاده کنندگان ازاطلاعات مالی دانست،بطوری که این اطلاعات برای آنان مفید واقع شود و آنها بتوانند از این اطلاعات درتصمیم گیریهای اقتصادی خود استفاده کنند.همچنین ازاهداف دیگرحسابداری می توان به برقراری یک انضباط مالی در سازمانها اشاره کرد،چون بدون وجود یک سیستم حسابداری منسجم ممکن است در سازمان سوء استفاده از منابع مالی و ریخت و پاشهایی صورت بگیرد که برقراری یک سیستم حسابداری قوی احتمال روی دادن چنین مسائلی کم می شود.بنابراین ارائه اطلاعات حسابداری وگزارشگری مالی اگرخوب باشد، به جامعه کمک می کند تا منابع اقتصادی خود را به کارآمدترین شکل تخصیص دهد و از این منابع بهترین استفاده بعمل آید.
تعریف حسابداری
امروزه حسابداری به عنوان یک سیستم اطلاعاتی مطرح است که رویدادهای مالی یک سازمان را شناسایی و ثبت می کند،
و به آگاهی استفاده کنندگان از اطلاعات مالی می رساند.یا می توان حسابداری به صورت زیرتعریف کرد.
حسابداری عبارتست از دانش و فرایند تشخیص، جمع آوری ،تجزیه و تحلیل اندازه گیری ثبت. طبقه ی وتلخیص اطلاعات مربوط به فعالیتها و رویدادهای دارای اثرمالی یک سازمان و گزارش آنها در قالب صورتهای مالی به افراد ذینفع.
بنابراین براساس تعریف بالا، سیستم حسابداری ابتدا باید انواع رویدادهای مالی که در یک سازمان،بسته به نوع فعالیت آن می تواند اتفاق بیافتد را شناسایی و تشخیص دهد. بعد باید اسناد و مدارک اولیه را درمورد رویدادهای اتفاق افتاده جمع آوری کند،
به عنوان مثال درمورد مبادلاتی مانندخرید و فروش کالا فاکتورهای خرید و فروش به عنوان اسناد و مدارک اولیه تلقی می شوند، در مورد تمامی رویدادهای مالی اسناد و مدارک اولیه وجود دارد که باید جمع آوری شوند، و بدون وجود اسناد و مدارک اولیه ثبت رویدادهای مالی امکان پذیر نخواهد بود و یا این که فاقد قابلیت تایید خواهد بود.
بعدازجمع آوری اسناد و مدارک اولیه،این اسناد و مدارک باید تجزیه و تحلیل شوند،در این تجزیه و تحلیل مشخص می شود که این رویداد مالی که در مورد آن اسناد و مدارک اولیه جمع آوری شده است بر روی چه حسابهایی تاثیر می گذارد.
در مرحله بعدی بعد از مشخص شدن حسابهایی که تحت تاثیر این رویداد مالی قرار می گیرند باید میزان تاثیر این رویداد بر حسابهای مشخص شده از نظر پولی اندازه گیری شود. در حسابداری فقط یک واحد و معیارسنجش وجود دارد، آن هم واحد پول رایج کشور(ریال)می باشد، و اگر رویدادی قابلیت سنجش به پول را نداشته باشد، شناسایی و ثبت و نخواهد شد. بعد از اندازه گیری میزان تاثیر یک رویداد از نظر پولی، به مرحله ثبت این رویداد مالی در دفاتر روزنامه کل می رسیم، تمامی رویدادهای مالی باید بطور روزانه در دفتر روزنامه که یکی از دفاتر رسمی حسابداری است ثبت شوند و رویدادهای ثبت شده در دفتر روزنامه ، حداکثر هفته ای یکبار و در پایان هفته از دفتر روزنامه به دفتر کل منتقل می شوند. اطلاعات مالی باید طبقه بندی و خلاصه شوند (تلخیص)
تشخیص
جمع آوری
تجزیه وتحلیل
اندازه گیری
ثبت
طبقه بندی و تلخیص
گزارش دهی
رویداد های مالی
اسناد و مدارک اولیه
شناسایی حسابهای تاثیر پذیر
اندازه گیری میزان تاثیر از نظر پولی
ثبت در دفاتر روزنامه
و کل
طبقه بندی رویداد های مشابه خلاصه کردن در چند صفحه
در قالب صورت های مالی و ارائه آنها به افراد ذینفع
انواع طبقه بندی حسابداری سه نوع طبقه بندی در اینجا مورد بررسی قرار میگیرد .
1 - طبقه بندی بر حسب موضوع
2 - طبقه بندی بر حسب قصد انتفاع یا غیر انتفاع
3 - طبقه بندی بر حسب انواع استفاده کنندگان از اطلاعات مالی
مفروضات بنیادی، اصول و مفاهیم حسابداری
مفروضات بنیادی حسابداری: 1- فرض تفکیک شخصیت منظور از این فرض قائل شدن هویت و شخصیت مستقل برای واحد تجاری ، جدا از مالک یا مالکان آن می باشد. بر اساس این فرض ، هر واحد اقتصادی یک شخصیت حسابداری متمایز و جدا از مالکان خود و سایر واحدهای اقتصادی دارد، و رویدادهای مالی یک شرکت و رویدادهای شخصی حساب شرکت را نباید با هم ترکیب کرد بلکه آنها را باید بطور جداگانه و در دفاتر جداگانه ثبت نمود. همانطور که یک شخص حقیقی می تواند برای خود دارائی و بدهی داشته باشد، یک واحد اقتصادی نیز به عنوان یک شخصیت مستقل می تواند برای خود دارائی وبدهی داشته باشد،بنابراین مطابق این فرض مطالبات و بدهیهای شخصی صاحب شرکت بدهیهای شرکت محسوب نمی شود و مطالبات و بدهیها ی شرکت نیز مطالبات و بدهیهای صاحبان شرکت نمی باشد.به عنوان مثال فرض کنید آقای سروش صاحب دو شرکت به نامهای شرکت سهند و شرکت سبلان می باشد، از نظر حسابداری در اینجا ما با سه شخصیت مستقل از هم بشرح زیر روبرو هستیم.
شخصیت مستقل آقای سروش
شخصیت مستقل شرکت سهند
شخصیت مستقل شرکت سبلان
با اینکه هر دوی این شرکت ها متعلق به آقای سروش می باشد، ولی مطابق این فرض رویدادهای مالی هر کدام از این شخصیت ها باید بطور جداگانه و در دفاتر جداگانه ثبت و گزارش شود. تعامل و ارتباط بین واحدهای تجاری و صاحبان آنها در حسابهای حقوق صاحبان سرمایه (حساب سرمایه) نشان داده می شود.
2- فرض تداوم فعالیت
بر اساس فرض تداوم فعالیت ، باید تصور شود که یک واحد اقتصادی ، در آینده قابل پیش بینی (دورۀ زمانی نامحدود) خواهد توانست به فعالیت خود ادامه دهد، بصورتی که خواهد توانست از کلیه دارائیهای خریداری شده خود در جهت اهداف مورد نظر استفاده کند و بتواند به کلیه تعهدات خود عمل کند و برنامه های خود را تحقق بخشد و بر اساس این فرض انتظار نمی رود که یک واحد اقتصادی در آینده قابل پیش بینی منحل شود ، این فرض در گزارشگری مالی بسیار مهم است ، زیرا حسابداری تعهدی ، گزارشگری سالانه، اندازه گیری براساس بهای تمام شده و طبقه بندی دارائیها به جاری و غیرجاری به خاطر قبول این فرض مورد استفاده قرار می گیرند.
3- فرض دورۀ مالی
با وجود اینکه تداوم فعالیت ، به عنوان یک فرض مسلم ، براین اساس قرار دارد که واحد اقتصادی برای یک دورۀ نا محدود به فعالیت خود ادامه خواهد داد، ولی قبلاً گفتیم که اصلی ترین هدف حسابداری تهیه و تأمین اطلاعات مورد نیاز استفاده کنندگان است ، و چون استفاده کنندگان از صورت های مالی برای تصمیم گیریهای کوتاه مدت ، نیاز به اطلاعاتی در مورد وضعیت مالی و سود آوری واحدهای اقتصادی دارند، در پاسخ به این نیاز فرض دورۀ مالی پذیرفته شده است که مطابق این فرض ، عمر نا محدود واحد اقتصادی به دوره های سالانه تقسیم می شود و در آخر هر سال مالی اطلاعات مالی مربوط به واحدهای اقتصادی جهت استفاده افراد ذینفع منتشر می شود.
4- فرض تعهدی
بر اساس فرض تعهدی ، کلیۀ معاملات و مبادلات واحد اقتصادی باید به محض وقوع در حسابها ثبت شود حتی اگر مبالغ مربوط به این معاملات و مبادلات هنوز دریافت یا پرداخت نشده باشد. مطابق این فرض درآمدها به محض تحقق و هزینه ها به محض تحمل (یعنی در زمان وقوع) بدون در نظر گرفتن زمان دریافت یا پرداخت وجوه مربوطه، باید شناسایی و در حسابها ثبت و در صورتهای مالی دورۀ مربوطه منعکس شود.
اصول پذیرفته شدۀ حسابداری
اصول پذیرفته شدۀ حسابداری ، رویکرد کلی حسابداری را برای شناسایی و اندازه گیری رویدادهایی که بر وضعیت مالی و نتایج عملیات واحد اقتصادی موثرند، مشخص می کنند ، به طور کلی این اصول به ما نشان می دهند که در مواجهه با انواع رویدادهای مالی برای اندازه گیری ، ثبت و گزارش آنها به جه نحوی باید عمل کنیم ، بنابراین اصول حسابداری بیشتر جنبۀ کاربردی دارند. اصول پذیرفته شدۀ حسابداری عبارتند از:
1- اصل بهای تمام شدۀ تاریخی
طبق اصل بهای تمام شده ، تمامی مبادلات باید بر مبنای قیمت های تحقق یافته ثبت و گزارش شوند ، منظور از قیمت های تحقق یافته برابر است با قیمت تمام شدۀ کالا ها و خدمات که در اثر رویدادهای گذشته به وقوع پیوسته اند. بهای تمام شده برابر است با مبلغ پرداخت شده برای بدست آوردن دارائی در تاریخ خرید آن می باشد ، که اصطلاحاً به آن بهای تمام شده تاریخی گفته می شود که یک بار در حسابها ثبت می شود و دیگری تغییری در آن داده نمی شود.
2- اصل تحقق درآمد
درآمد در حسابداری از دیدگاههای مختلف تعریف شده است و اصولاً افزایش درآمد فروش را می توان موجب افزایش سود دانست. مثلاً تعریف ارائه شده توسط انجمن حسابداران آمریکا ، در مورد درآمد بشرح زیر است :
درآمد بیان پولی تمامی محصولات یا خدمات انتقال یافته توسط واحد انتفاعی به مشتریان آن طی یک دورۀ مالی است.
هیأت استانداردهای حسابداری مالی (FASB )، درآمد را بشرح زیر تعریف می کند.
درآمد ، عبارتست از ورود دارایی به یک واحد انتفاعی یا افزایش دارایئهای موجود آن و یا تسویه یا کاهش بدهیهای آن یا ترکیبی از آنها که از تحویل یا تولید کالا، ارائه خدمات یا سایر فعالیتهایی که جزء عملیات اصلی واحد انتفاعی است ناشی شده باشد.
بنابراین درآمد معمولاً از فعالیتهای زیر ناشی می شود:
الف- فروش محصولات و کالاها
ب- ارائه خدمات به مشتریان و دادن اجازه استفاده از منابع واحد تجاری به دیگران ، که به شکل درآمد اجاره ، سود تضمین شده و حق الامتیاز و امثالهم برای واحد تجاری ایجاد درآمد می کند
ج- فروش سایر منابع غیر از محصولات ، نظیر فروش اموال و ماشین آلات ، تجهیزات ، سرمایه گذاریها.
اکنون با درک ماهیت درآمد ، باید ببینیم که طبق اصل تحقق درآمد ، درآمد را باید در چه زمانی شناسایی و در دفاتر ثبت کنیم . بر اساس اصل تحقق درامد ، درآمد به محض تحقق شناسایی و ثبت شود ف و درآمد زمانی تحقق می یابد که کار مورد نظر انجام شده باشد و موقعی که کار مورد نظر انجام شده درآمد تحقق یافته تلقی می شود و باید شناسایی و ثبت شود.
بنابراین در مورد کارهای خدماتی ، درآمد به محض انجام خدمات مورد نظر تحقق می یابد و باید شناسایی شود و درآمد حاصل از فروش کالاها و محصولات در زمان فروش که عموماً به معنی زمان تحویل کالاها و محصولات فروخته شده به مشتریان است ، شناسایی و ثبت می گردد. به طور مثال فرض کنید شما به یک کار خدماتی مانند نقاشی ساختمان مشغول هستید ، در تاریخ 12/2/83 با یک شرکت قرارداد می بندید که ساختمانهای این شرکت را رنگ آمیزی کنید که مبلغ این قرارداد 000/000/100 ریال است ، شما کار را در تاریخ 20/2/83 شروع می کنید و در تاریخ 25/5/ 83 کار نقاشی ساختمانهای این شرکت را تمام می کنید و وجه قرارداد را در تاریخ 28/1/84 دریافت می کنید ، طبق اصل تحقق درآمد ، درآمد این کار باید در تاریخ انجام کار یعنی 25/5/83 شناسایی شود ، که در نمودار زیر نشان داده می شود.
3- اصل مقابله هزینه ها با درآمدها (اصل تطابق)
طبق این اصل برای محاسبه سود هر دوره ، باید کلیه درآمدهای تحقق یافته آن دوره شناسایی و محاسبه و با هم جمع گردد و همینطور کلیه هزینه های تحمل شده که به منظور تحصیل درآمدهای آن دوره تحمل شده اند باید شناسایی و محاسبه و جمع گردند و در مقابل درآمدهای آن دوره قرار بگبرند تا سود خالص دوره مشخص گردد. همچنین طبق این اصل درآمدهای تحقق یافتۀ سالهای قبل نباید در سال جاری شناسایی شوند و همچنین از درآمدها و هزینه های تحقق یافتۀ سال جاری نباید رقمی به سال آینده انتقال یابد.
4- اصل افشاء کامل
اصل افشاء به این مفهوم است که در صورتهای مالی یک شرکت باید اطلاعات کافی جهت استفاده کنندگان از اطلاعات حسابداری افشاء شود ، چون قبلاً گفتیم که حسابداری یک سیستم اطلاعاتی است که هدف اصلی آن تهیه و تأمین اطلاعات مورد نیاز افراد ذینفع است. به موجب این اصل کلیه فعالیتهای با اهمیت مربوط به رویدادها وفعالیتهای مالی واحدهای تجاری باید به شکل مناسب و کامل گزارش شود. براساس این اصل ، صورتهای مالی اساسی با حاوی تمامی اطلاعات با اهمیت ، مربوط ، و به موقع بوده و این اطلاعات به گونه ای قابل فهم و حتی الامکان کامل ارائه شود تا امکان اتخاذ تصمیمات آگاهانه را برای استفاده کنندگان فراهم کند.
مفاهیم اساسی حسابداری
خلاصه
قبلا گفتیم که سیستم حسابداری اطلاعات مالی یک شرکت را بطور خلاصه در قالب صورت های مالی (گزارشات حسابداری) در اختیار افراد ذینفع قرار می دهد، تا مبنای تصمیم گیری آنها قرار بگیرد. در واقع صورت های مالی محصول سیستم حسابداری هستند، ما قبل از بیان نحوه تجزیه تحلیل و ثبت مبادلات یک شرکت در دفاتر مستقیما به سراغ معرفی صورت های مالی به عنوان محصول و نتیجه این تجزیه تحلیل ها و ثبت های حسابداری میرویم، چون اعتقاد داریم اگر شما ماهیت و نحوه تهیه این صورت های مالی را درک کنید، بعد از آن تجزیه تحلیل و ثبت رویدادهای مالی شرکت برای رسیدن به این صورت های مالی را زودتر فرا خواهید گرفت، چون در آخر این ثبت ها به صورت های مالی منتهی خواهند شد.
انواع صورت های مالی که در اصول حسابداری (1) با آن آشنا خواهیم شد عبارتند از ترازنامه، صورت حساب سرمایه و صورت سود و زیان.
قبل از بیان نحوه تهیه صورت های مالی به تشریح انواع طبقات حساب ها پرداخته می شود.
انواع طبقات حساب ها عبارتند از :
دارایی ها
بدهی ها
حقوق صاحبان سرمایه (سرمایه)
درآمد ها
هزینه ها
ترازنامه، جدولی است شامل لیستی از داراییها و بدهی ها و سرمایه ( خالص دارایی ها) یک شخص یا یک شرکت در یک تاریخ مشخص.
در توضیح اینکه داراییها و بدهی ها چیستند، ابتدا باید کاری انجام دهیم که ممکن است کم اهمیت به نظر برسد، اما برای اینکه سوء تفاهمی پیش نیاید بسیار مهم است، بعدا توضیح خواهیم داد که ترازنامه چیست و نشان خواهیم داد که شما چطور می توانید ترازنامه شخصی خود تان را بدست آورید، سپس ما این ترازنامه را به ترازنامه شرکت ها ارتباط خواهیم داد. سپس منظورم را از طریق اصول اساسی حسابداری توضیح خواهم داد و ترازنامه را به صورت یک معادله نشان خواهم داد. سپس نشان خواهم داد که شما چطور می توانید ترازنامه را به صورت یک نمودار ارائه کنید، و فکر می کنیم که شما به راحتی چیزهای زیادی را در مورد نحوه برخورد با تمام ارقامی که در این نمودارها وجود دارند خواهید فهمید.
به طور معمول اشخاص و شرکت ها هر دو می توانند دارایی ها و بدهی هایی داشته باشند.
دارایی می تواند یکی از این موارد باشد که عبارتند از:
*هر چیزی که متعلق به شماست، به عنوان مثال، پول نقد، مطالبات، زمین، ساختمان، کالاها، اتومبیل، دوچرخه، لباس، جواهرات، علامت تجاری و سهام سایر شرکت ها و غیره یا
*هر چیزی که توسط اشخاص دیگر در مالکیت شما قرار گرفته است، یا هر چیزی که متعلق به شماست، اما فعلا در اختیار اشخاص دیگر قرار دارد، یا وجوهی که شما قرض داده اید و یا هر چیز دیگری می تواند یک دارایی باشد. اگر بخواهیم یک تعریف کامل از دارایی ارائه دهیم می توانیم آن را بصورت زیر تعریف کنیم.
کلیه اموال، مطالبات و سایر منابع اقتصادی متعلق به یک شخص یا موسسه که در نتیجه معاملات، رویدادهای مالی و یا سایر رویدادها، در گذشته به مالکیت شخص یا شرکت درآمده اند و بهای تمام شده آنها در زمان تحصیل قابل اندازه گیری به پول بوده و دارای منافع آتی می باشد.
تمامی دارایی ها دارای یک ویژگی مشترک هستند و هر چیزی که این ویژگی را داشته باشد دارایی محسوب می شود و آن عبارتست از داشتن منافع آتی، منظور از داشتن منافع آتی به عنوان ویژگی مشترک تمامی داراییها یکی از موارد زیر می باشد.
الف: داراییِ مورد نظر قابل تبدیل به پول نقد می باشد.
ب: یا دارایی مورد نظر قابل فروش یا قابل معاوضه با یک دارایی دیگر باشد.
ج: یا دارایی مورد نظر در آینده قابل استفاده باشد.
هر چیزی که یکی از ویژگی های سه گانه بالا را داشته باشد دارایی محسوب می شود. به عنوان مثال ساختمان را در نظر بگیرید، چون دارای منافع آتی است بنابر این دارایی محسوب می شود، که منافع آتی می تواند از طریق فروش آن و تبدیل آن به وجه نقد یا از طریق استفاده در سالهای آتی، عاید موسسه گردد، یا زمین، کالا ها، اتومبیل، جواهرات که همه دارای منافع آتی هستند و منافع آتی آنها می تواند از طریق فروش یا استفاده از آنها عاید شرکت گردد.