آشنایی با دندان
دهان اولین قسمت دستگاه گوارش که از لب شروع می شود و به حلق منتهی می شود دو فک در دهان وجود دارد فک بالا ثابت است ولی فک پایین حرکت می کند و باعث باز و بسته شدن دهان می شود در هر فک حفره هایی وجود دارد که ریشه های دندان در آن قرار می گیرد در این حفره ها دندان ها به وسیله الیافی به استخوان فک متصل می شود .
روی آرواره ها و دور دندان را لثه می پوشاند به آرواره لثه و الیاف نگهدارنده دور دندان بافت نگهدارنده دندان می گویند .
دهان انسان در اعمال زیادی همچون چشیدن ، گاز گرفتن ، جویدن ، خندیدن و ... شرکت می کند اولین قدم در راه گوارش غذا ، خرد کردن و جویدن مواد غذایی است که توسط دندانها صورت می گیرد هر کدام از دندانها با شکل خاص خود عمل جویدن را انجام می دهند دندانهای پیش برای بریدن ، دندانهای نیش برای پاره کردن و دندانهای آسیا برای خرد و نرم کردن لقمه غذا شکل گرفته اند .
دوره دندانی
هر انسان دو سری دندان دارد ( دندانهای شیری و دندانهای دایمی ) و سه دوره دندانی ( شیری ، مخلوط و دایمی ) دارد .
از سن 6 ماهگی که در دهان نوزاد اولین دندان شیری رویش می یابد تا سن 6 سالگی که اولین دندان دایمی در دهان می روید دوره دندانی شیری می گویند در این دوران فقط دندان شیری در دهان وجود دارد از 6 تا 12 سالگی دندانهای شیری جای خود را به دندانهای دایمی می دهند این زمان را دوره دندانی مخلوط می گویند در سن 12 سالگی که هیچ دندان شیری در دهان وجود ندارد و فقط دندانهای دایمی وجود دارد تا آخر عمر دوره دندانی دایمی گفته می شود .
دندانهای شیری
دندانهای شیری معمولا ً از سن 6 ماهگی شروع به رویش می کنند و تا 5/2 سالگی تکمیل می شوند البته زودتر در آمدن و یا تأخیر در رویش به مدت چند ماه طبیعی است ولی اگر از 9 ماه بیشتر شود باید به دندانپزشک مراجعه کرد تعداد دندانهای شیری 20 عدد است یعنی یک کودک در هر فک 10 دندان دارد و این ده دندان به صورت چپ و راست به صورت قرینه وجود دارد اسم این پنج دندان از خط وسط به طرف عقب عبارتند از : دندان پیش میانی که بطور قرار دادی با حرف A نشان داده می شود دندان پیش طرفی و یا B دندان نیش یا C دندان آسیا اول یا D دندان آسیای دوم یا E
تعداد و انواع دندانها در فک بالا و پایین مساوی است در هر فک نیز تعداد دندانهای نیمه راست و چپ مشابه است .
نیمه چپ فک بالا نیمه چپ فک پایین
نیمه راست فک بالا نیمه راست فک پایین
برای اسم بردن هر دندان باید جای آن را در فک مشخص کرد برای این کار از شکل زیر استفاده می شود .
می توان شکل فوق را خلاصه کرد و فقط علامت دندانهای مورد نظر را نوشت :
مثلا ً
D
دندان آسیای اول شیری سمت چپ فک بالا
A
دندان پیش میانی شیری راست پایین
آیا مراقبت از دندانهای شیری لازم است ؟
دندانهای شیری علاوه بر وظایف معمولی یک دندان ( جویدن ، تکلم ، حفظ شکل و زیبایی چهره ) وظیفه خاص دیگری نیز دارند در واقع دندانهای شیری نسبت به دندانهای دایمی وظیفه و نقش مهمی را به عهده دارند حفظ فضای لازم برای رویش دندانهای دایمی وظیفه دندانهای شیری است رویش صحیح دندانهای دایمی ارتباط نزدیکی با حفظ دندانهای شیری تا سن طبیعی افتادن آنها دارد به طوریکه اگر دندانهای شیری زودتر کشیده شوند یا مدت زمان طولانی در دهان باقی بماند ممکن است رویش دندانهای دایمی دچار مشکل شود به عنوان مثال دندانهای D و E تا سن 12-10 سالگی باید به طور سالم در دهان باقی بماند و بعد از لق شدن آنها دندانهای دایمی به جای آنها رویش یابند اگر این دندانها قبل از زمان طبیعی از بین برود دندانهای مجاور به سمت جای خالی کشیده می شوند و فضا را تنگ می کنند در نتیجه رویش دندانهای دایمی دچار اشکال می شود .
متأسفانه بسیاری از پدر و مادرها فکر می کنند که خراب شدن دندانهای شیری و کشیدن آنها مهم نیست بلکه دندانهای دایمی جای آنها را می گیرد عدم مراقبت از دندانها باعث پوسیدگی دندان و زود از بین رفتن آنها می شود در نتیجه رویش دندانهای زیرین را دچار مشکل می کند .
دوره دندانی مخلوط
از حدود سن 6 سالگی دندانهای دایمی شروع به رویش می کنند در داخل استخوان فک هر کودک در زیر دندانهای شیری جوانه دندانهای دایمی به وجود می آید .
با بزرگ شدن کودک جوانه دندانهای دایمی نیز رشد پیدا کرده و شروع به حرکت می کند همراه با حرکت جوانه ی دندانهای دایمی ریشه دندانهای شیری تحلیل می رود زمانی که ریشه دندان شیری از بین می رود دندان شیری لق می شود و به جای آن دندان دایمی می روید .
دندانهای دایمی که به جای دندانهای شیری رویش می کنند به دندانهای دایمی دندانهای جانشین می گویند یعنی 20 عدد از دندانهای دایمی که به جای 20 عدد دندان شیری می رویند دندانهای دایمی جانشین نام دارند .
بقیه دندانهای دایمی که رویش آنها ارتباطی با لق شدن دندان شیری ندارد دندان دایمی غیر جانشین می نامند .
دندان 6 سالگی
معمولا ً اولین دندان دایمی که در دهان رشد می کند دندان آسیای بزرگ است و چون این دندان در حدود سن 6 سالگی می روید دندان 6 سالگی نامیده می شود .
محل رویش این دندان در پشت آسیای دوم شیری است و بدون اینکه دندان شیری بیفتد رویش می کند به عبارت دیگر اولین دندانهای غیر جانشین که در پشت دندان شیری رویش می کند دندان 6 سالگی است چون دندان 6 سالگی به افتادن دندان شیری همراه نیست بسیاری از پدر و مادرها فکر می کنند که دندان شیری است و بعد از افتادن این دندانها دندان دیگری می روید .
بنابراین کوششی برای تمیز نگهداشتن آن نمی کنند در نتیجه دندان 6 سالگی که باید تا آخر عمر در دهان باقی بماند زود پوسیده می شود و از بین می رود .
در ابتدای رویش دندانها استعداد بیشتری برای پوسیدگی دارند پس باید بیشتر از آنها مراقبت کرد و درتمیز نگه داشتن دندانها کوشش بیشتری بکنیم بی توجهی به دندان 6 سالگی باعث پوسیدگی شدید آن ودر موارد زیادی منجر به از دست رفتن این دندان می شود .
دندان 6 سالگی الگوی رویش سایر دندانهای دایمی است و رویش صحیح و مرتب بقیه دندانها به وجود دندان 6 سالگی مربوط است .
دندانهای دائمی
تعداد دندانهای دایمی 32 عدد است 28 عدد از آنها در سن 6 تا 12 سالگی رویش می کنند و دندانهای عقل معمولا ً از 17 سالگی به بعد رویش می کنند .
تعداد دندانهای دایمی در هرنیمه فک 8 عدد است .
دندانهای دایمی برای داشتن تغذیه سالم ، تکلم صحیح و حفظ زیبایی چهره به کار می روند و همانند بقیه اعضای بدن برای تمام عمر پیش بینی شده اند لذا مراقبت و نگهداری از آنها از ابتدای رویش ضروری است .
فصل دوم
ساختمان دندان
هر دندان از دو قسمت تشکیل شده است : تاج و ریشه
تاج قسمتی از دندان است که در دهان دیده می شود و ریشه قسمتی از دندان است که در داخل استخوان فک قرار دارد .
ساختمان تاج
در تاج هر دندان از خارج به داخل سه لایه وجود دارد مینا ، عاج و مغز دندان
مینای دندان
قسمتی ازتاج که در دهان قابل مشاهده و لمس است مینا نامیده می شود سایر قسمتهای تاج زیر مینا قرار دارد .
عاج دندان
عاج قسمتی است که در زیر مینا قرار گرفته و استحکام آن از مینا کمتر است همچنین بر خلاف مینا بافتی زنده بوده و در مقابل تحریکات حساسیت نشان می دهد رنگ عاج زرد و روشن است .
مغز دندان
در وسط هر دندان حفره هایی وجود دارد که حاوی اعصاب و رگهای خونی است که به آن مغز دندان گفته می شود یک دندان تا هنگامی زنده است که مغز آن سالم باشد هر گاه در اثر پوسیدگی ، ضربه زدن ، یا عامل دیگری به مغز آسیب برسد .
معمولا ً دچار دندان درد می شویم در بعضی از مواقع آسیب وارد شده به مغز دندان باعث از بین رفتن آن می شود و باید برای جلوگیری از آسیب های بعدی به دندانپزشک مراجعه شود .
ساختمان ریشه دندان
ریشه دندان نیز از سه لایه تشکیل می شود که به ترتیب از خارج به داخل عبارتنداز : سمان ، عاج و مغز دندان
سمان چیست ؟
سمان لایه نازکی است که در سطح خارجی ریشه دندان قرار دارد در زیر سمان عاج قرار دارد که ادامه سمان عاج است که در قسمت تاج دندان قرار دارد مغز دندان موجود در ریشه هم در ادامه مغز دندان تاج دندان است .
به عبارت دیگر مغر دندان در وسط دندان قرار دارد که روی آن را عاج پوشیده است .
روی عاج در قسمت تاج دندان مینا و در ریشه سمان قرار دارد .