دولت الکترونیک
دولت الکترونیک استفاده سهل و آسان از فناوری اطلاعات به منظور توزیع خدمات دولتی به صورت مستقیم به مشتری، به صورت 24 ساعته و 7 روز هفته می‌باشد.
دولت الکترونیک شیوه‌ای برای دولتها به منظور استفاده از فناوری جدید می‌باشد که به افراد تسهیلات لازم جهت دسترسی مناسب به اطلاعات و خدمات دولتی، اصلاح کیفیت خدمات وارائه فرصتهای گسترده‌تر برای مشارکت در فرایندها و نمادهای مردم سالار را اعطا می‌کند.
دولت الکترونیک، یک دولت ارقامی دیجیتالی بدون دیوار و یک دولت بدون ساختمان و سازمانی مجازی است که خدمات دولتی را به صورت بلاواسطه به مشتریان ارائه می‌دهد و موجب مشارکت آنان در فعالیتهای سیاسی می‌گردد.
دولت الکترونیک یک شکل پاسخگویی از دولت می‌باشد که بهترین خدمات دولتی را به صورت بلاواسطه به شهروندان ارائه می‌دهد و آنها را در فعالیتهای اجتماعی شرکت می‌دهد بنابراین مردم دولتشان را بر سرانگشتان خویش خواهند داشت.
دولت الکترونیک استفاده از فناوری به منظور تسهیل امور دولت از طریق ارائه خدمات و اطلاعات کارا و موثر به شهروندان و شرکتهای تجاری و تولیدی می‌باشد.
دولت الکترونیک ترکیبی از فناوری اطلاعات شبکه تار عنکبوتی جهان‌گستر وب به منظور ارائه خدمات به طور مستقیم به عامه مردم است.
حال پس از ارائه چند تعریف کلی از دولت الکترونیک به بررسی مشتریان دولت الکترونیک می‌پردازیم:
مشتریان دولت الکترونیک را می‌توان به طور کلی به سه دسته تقسیم کرد
* شهروندان
* بنگاههای اقتصادی
* موسسات دولتی
مشتریان دولت الکترونیک از طریق پایگاههای تار عنکبوتی دولت الکترونیک می‌توانند در فعالیتهای اجتماعی. سیاسی و اقتصادی شرکت نمایند. یکی از اهداف اساسی دولت الکترونیک تحقق بخشیدن به مردم سالاری الکترونیک می‌باشد که تمامی شهروندان بتوانند در سرنوشت خویش دخالت داشته باشند. با این عمل و با مشارکت گسترده مردم در واقع دولت ماهیتی غیررسمی به خود می‌گیرد و شهروندان می‌توانند بطور کامل با دولت در تعامل باشند.
شهروندان، بنگاههای اقتصادی و موسسات دولتی می‌توانند از طریق دولت الکترونیک فعالیتهای گوناگونی نظیر موارد زیر را انجام دهند :
پرداخت مالیات و عوارض، تجدید گواهینامه، دریافت و تجدید جواز کسب، ثبت شرکت، عقد قرارداد، ثبت ازدواج و طلاق، ثبت تولد و مرگ، انجام فعالیتهای مالی و اعتباری، شرکت در انتخابات، پرکردن فرم‌های الکترونیک برای مقاصد مختلف، بازدید از موزه‌ها، استفاده از کتابخانه‌های مجازی، تعامل با نهادهای مختلف دولتی و تجاری و اجتماعی، پرداخت صورت حسابهای مختلف مثل صورت حساب آب و برق و تلفن و گاز، دریافت اجازه ساخت و ساز ساختمان، دریافت اطلاعات مختلف سیاسی، اقتصادی و اجتماعی و موارد دیگر.
رسانه منتخب برای دولت الکترونیک
رسانه منتخب برای دولت الکترونیک فعلا اینترنت می‌باشد که از طریق رایانه‌های شخصی متصل به آن قابل بهره‌برداری است. ولی پیش بینی شده است که در 3 تا 5 سال آینده از کیوسکها و تلفنهای همراه ویژه‌ای که بدین منظور طراحی و ساخته خواهند شد نیز استفاده گردد. اخیرا نسل اول تلفنهای همراه که قابلیت اتصال به اینترنت بی‌سیم را دارند به صورت انبوه به بازار عرضه شده است.
دولت الکترونیک
دولت الکترونیک که به آن دولت دیجیتالی یا دولت آنلاین نیز اطلاق می‌شود به معنای استفاده از تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات (تکنولوژی آی.تی.) برای افزایش توانایی‌های قوای مقننه، قضاییه و مجریه از طریق افزایش کارآیی این قوا و یا تغییر نحوه ارتباط این قوا با شهروندان و یا هردوی این طرق است. دولت الکترونیک دارای سه الگوی کلی برای برقراری ارتباط است. اول، ارتباط دولت با مصرف‌کننده که به معنای برقراری ارتباط اینترنتی غیرانتفاعی بین دولت‌های مرکزی یا محلی و اشخاص خصوصی است. برای مثال بخش‌های مختلف دولت می‌توانند از طریق یک وب‌پورتال مستقیما و به‌صورت علنی در دسترس عموم مردم قرار بگیرند که به این ترتیب مردم راحت‌تر می‌توانند در مورد خدمات دولتی اطلاعات کسب نموده و از این خدمات استفاده کنند. الگوی دوم، ارتباط دولت با بنگاههای اقتصادی است که به معنای ارتباط اینترنتی غیرانتفاعی دولت مرکزی یا محلی با بخش کسب‌و‌کار تجاری است. سومین الگوی ارتباطی نیز ارتباط دولت با دولت است که می‌تواند در هماهنگ کردن بخش‌های مختلف دولت و افزایش کارآیی این بخش‌ها موثر باشد.
تکنولوژی‌های مختلف مورد استفاده دولت الکترونیک
هرچند که اغلب تصور می‌شود که دولت الکترونیک به معنای دولت آنلاین یا دولت بر مبنای اینترنت است اما در حقیقت دولت الکترونیک می‌تواند بر‌اساس تکنولوژی‌های غیر‌وابسته به اینترنت نیز قرار داشته باشد. امروزه پیشرفت تکنولوژی امکانات ارتباطی بسیار زیادی را در اختیار دولت الکترونیک قرار داده که می‌تواند از آنها برای رسیدن به اهداف خویش استفاده کند. برای مثال تلفن، فاکس و پیام‌های اس.ام.اس. جزو ابزارهای تکنولوژیکی متداولی هستند که امروزه تقریبا در دسترس اکثر شهروندان قرار دارند و دولت الکترونیک می‌تواند از آنها استفاده کند. علاوه بر اینها دولتها می‌توانند از تکنولوژی‌هایی مانند منشی‌های دیجیتالی شخصی (PDA – Personal Digital Assistant)، پیام‌هایMMS (Multimedia Message Service)، تکنولوژی‌های نسل سوم (G3 ، (WiMAX و بلوتوث (Bluetooth) نیز استفاده کنند.
تحویل خدمات به شیوه الکترونیک
تحویل الکترونیکی خدمات به معنای ارائه خدمات دولتی از طریق اینترنت و یا با استفاده از سایر امکانات الکترونیکی است. هرشهروندی، تابع هر کشور و متعلق به هر ملتی که باشد، به هر حال نیازمند آن است که با نوعی از مقامات حکومتی تعامل و ارتباط داشته باشد. این تعامل برخی اوقات داوطلبانه است مثل شرکت در برخی برنامه‌های اجتماعی و برخی اوقات اجباری است برای مثال شهروندی که قصد رانندگی در جاده‌های کشورش را دارد باید از یکی از مقامات حکومتی کشورش گواهینامه یا تصدیق رانندگی دریافت نماید. ارتباط دولت با شهروندان خود دارای پیچیدگی‌ها و مشکلات خاص خود است. برای مثال دولت باید در آن واحد علاوه بر امکان برقراری ارتباط با یک فرد عادی، امکان برقراری ارتباط با یک فرد معلول و یک فرد بی‌سواد را نیز داشته باشد. اما ارتباطات دولت تنها به ارتباط با شهروندان محدود نمی‌شود. بنگاه‌ها و سایر موسسات و سازمانها مثلا دانشگاه‌ها نیز نیازمند ارتباط مداوم با دولت هستند. علاوه بر این بخش‌های مختلف دولت نیز برای انجام وظایف خود نیازمند به برقراری ارتباط با یکدیگر هستند.
به این ترتیب یکی از مهمترین وظایف هر دولتی تحویل خدمات عمومی به شهروندان، بنگاههای اقتصادی و سایر سازمانها و موسسات موجود در جامعه است. اگر دولتی به طور مداوم مراحل و سلسه مراتب تحویل این خدمات را بازسازی و اصلاح نکند، تحویل این خدمات به خصوص در جوامع پیچیده امروزی روز به روز برای دولت سخت‌تر می‌شود. نتیجه این عدم اصلاح ساختارهای حکومتی، عدم کارآیی و قطعیت در ارائه خدمات دولتی است که باعث می‌شود هزینه ارائه این خدمات هم برای دولت و هم برای شهروندان بالا رفته و فساد مالی در ساختار دولت، مثلا از طریق پرداخت رشوه برای سریع‌تر انجام شدن کارها، افزایش یابد. اینها به خصوص مشکلاتی هستند که کشورهای درحال‌توسعه بیش از کشورهای پیشرفته با آن دست به گریبان هستند.
برای مقابله با این مشکلات، تقریبا در همه جای دنیا دولتها اقدام به اصلاح و ساده‌سازی ارائه خدمات عمومی نموده‌اند تا این خدمات با سرعت، اطمینان و شفافیت بیشتری در اختیار مردم قرار بگیرد. ارائه خدمات به شیوه الکترونیک روشی است که بیشتر دولتها به آن به‌عنوان راه‌حلی برای بهبود کیفیت ارائه خدمات عمومی می‌نگرند. با استفاده از این شیوه دیگر لازم نیست که شهروندان خود شخصا در ادارات دولتی حاضر شوند و یا این خدمات را از طریق واسطه‌ها و عاملان دولتی مختلف دریافت دارند.
بسته به قابلیتی که دولت برای ارائه خدمات الکترونیک دارد، می‌توان این خدمات را به چهار نوع مختلف از لحاظ میزان پیشرفتگی تقسیم کرد. نوع اول هنگامی است که زیرساخت‌های لازم برای ارائه این خدمات هنوز به خوبی شکل نگرفته و دولت هنوز به‌طور گسترده امکان ارائه آنها را در اختیار ندارد. در چنین شرایطی خدمات الکترونیکی که دولت ارائه می‌دهد تنها به ارائه پاره‌ای اطلاعات مثل رهنمودها و توصیه‌های دولتی از طریق وسائل ارتباطی الکترونیک محدود می‌شود ولی دولت از طریق اینترنت یا سایر وسایل پیشرفته الکترونیکی تعامل و ارتباطی با شهروندان نداشته و شهروندان باید کماکان برای دریافت خدمات عمومی به یکی از ادارات دولتی رجوع نمایند. در مرحله دوم زیرساخت‌های لازم برای ارائه این خدمات بیشتر شکل گرفته و کامل‌تر می‌شود ولی دولت هنوز نمی‌تواند به شیوه‌ای قابل اطمینان این خدمات را در اختیار شهروندان قرار دهد، لذا شهروندان تنها می‌توانند در سطحی محدود از طریق امکانات الکترونیک با دولت ارتباط داشته باشند برای مثال می‌توانند برخی فرم‌های مربوط به خدمات دولتی را از طریق اینترنت دریافت و آنها را به‌صورت رایانه‌ای تکمیل نمایند اما تحویل این فرم‌ها به ادارات دولتی باید از طریق مراجعه شخصی صورت بگیرد.
در مرحله سوم دولت زیرساخت‌های لازم برای ارائه خدمات الکترونیک را پیدا کرده و می‌تواند به شیوه‌ای قابل اطمینان این خدمات را ارائه دهد، لکن امکان ارائه خدمات در تمام نقاط کشور موجود نیست و تنها به شهرهای بزرگ محدود می‌شود. در این مرحله ارتباط دولت با شهروندان دوطرفه می‌شود. برای مثال اکثر بنگاههای تجاری که دارای دفاتر نمایندگی در شهرهای بزرگ هستند می‌توانند اطلاعات مالی را که مطابق قانون ملزم به تحویل به دولت هستند از طریق اینترنت تحویل بدهند. دولت نیز در شهرهای بزرگ هم امکان جمع‌آوری این خدمات را به شیوه الکترونیک پیدا کرده و هم دفاتر دولتی واقع در شهرهای بزرگ دارای واحدهای آی.تی مناسب شده‌اند و امکان پردازش و نگهداری این اطلاعات را پیدا کرده‌اند. در مرحله چهارم دولت در زمینه ارائه خدمات الکترونیک به بلوغ رسیده و نه تنها امکان ارائه خدمات مناسب و مطمئن در تمام نقاط کشور را دارد بلکه قسمت‌های مختلف آن نیز از طریق الکترونیک با یکدیگر در ارتباط بوده و خدمت الکترونیکی که یک شهروند دریافت می‌دارد دیگر محصول مجزای یک اداره دولتی نیست بلکه ترکیبی از همکاری چند بخش از دولت است.
دموکراسی الکترونیک
شهروندان قلب دموکراسی هستند. دموکراسی به‌عنوان یک نظام حکومتی به رضایت شهروندان بستگی دارد. انتخابات عادلانه و آزاد، وجود شوراهایی از نمایندگان منتخب مردم، قوه‌مجریه پاسخگو و وجود یک دستگاه مدیریت عمومی که از لحاظ سیاسی بی‌طرف باشد، همه از خصوصیات دموکراسی بر‌مبنای انتخابات هستند که وجود دولتی برای مردم را تضمین می‌کنند. در یک چنین نظامی داشتن اطلاعات، اظهار‌نظر و مشارکت در تصمیم‌گیری حق یک شهروند است که قانون باید با جدیت از آن پاسداری نماید. وفاداری به این اصول، یعنی دادن اطلاعت به شهروندان، مشورت با آنها و مداخله دادن آنها در تصمیم‌گیری‌ها، باید در تمام سطوح دولت جزو تعهدات صاحب منصبان دولتی باشد.