مقدمه
رده تک لپه‌ایها نه تنها از لحاظ تفاوت در تعداد لپه‌یها از دو لپه‌ایها متمایز هستند بلکه از نظر اختصاصات دیگری مانند اختصاصات جنینی شناسی ، ریخت شناسی و تشریحی نیز با دو لپه‌ایها تفاوت دارند. گیاهان راسته چمچمه داران Spadisiflorole با دارا بودن گل آذین سنبله عادی و محوری ضخیم ساده و یا منشعب به نام میله (اسپادیس) مشخص هستند. دانه‌های این گروه گیاهی آلبومن دارند و وجود چمچمه در گل آذین آنها نشانه‌ای از چگونگی تکامل در این گروه و نیز معرف به تحلیل رفتن قطعات گل در آنهاست. تیره خرما palmaceae یکی از تیره‌های مهم این راسته است.
اختصاصات عمومی
گیاهانی به صورت درخت تنه‌ای بدون انشعاب (stipe) ، در انتهای تنه دارای یک دسته برگ با رگبرگهای شاخه‌ای و یا پنجه‌ای هستند. پهنک برگها در طول رگبرگ ثانوی معمولا دارای پارگی و شکافهای طولی عمیق است. گل آذین معمولا به شکل اسپادیس منشعب و به صورت سنبله‌ای مرکب است که بوسیله یک چمچمه مشترک و چمچمه ثانوی پوشیده می‌شود. گلها غالبا تک جنسه دارای 3 کاسبرگ ، 3 گلبرگ ، 6 پرچم و 3 تا برچه هستند.
این تیره دارای 23 جنس و 1200 گونه است که روی هم رفته تیره‌ای بزرگ و بسیار مشخص را در سراسر مناطق استوایی مرطوب تشکیل می‌دهند. مراکز اصلی انتشار نخلها عبارتند از: آفریقا ، آمازون ، سواحل استوایی آفریقا ، آسیا ، هند و مالزی. تیره نخل در دوره کرتاسه ظاهر شده و در طول دوره گسترش تنوع یافته است.
اختصاصات دستگاه رویشی
تنه خرما
تنه‌های راست و استوانه‌ای و به شکل ستون: ارتفاع آنها در نارگیلها گاهی تا 80 متر می‌رسد و در انتها تاجی از برگهای بسیار بزرگ دارند.
تنه های بالا رونده یا پیچان: بسیار نرم و قابل انعطاف و طنابی شکل هستند، این ساقه‌ها گاهی بوسیله برگهای خادار به تکیه گاه چسبیده و بالا می‌روند. طول این تنه‌ها که باریک هستند از 100 تا 400 متغیر است.
تنه‌های تحلیل رفته و کوتاه: در بعضی از نخلها که آنها را نخلهای بدون ساقه هم می‌گویند، طول تنه از چند سانتیمتر تجاوز نمی‌کند.
تنه یا ساقه های منشعب: در این گروه استیپ به معنای واقعی وجود ندارد و این دسته از نخلها بسیار نادرند و ساقه دارای انشعابات دو شاخه‌ای است.
برگ خرما
تیپ شانه ای یا تیپ نخل و نارگیل: در این تیپ شاخکهای برگ نامنظم و غالبا پاره شده‌اند.
تیپ بادبزنی شکل: در این تیپ ، برگها عمومی پایا هستند و چندین سال روی ساقه باقی می‌مانند. سقوط آنها مانند دو لپه‌ایها به صورت یکپارچه صورت نمی‌گیرد بلکه پایین آنها پاره شده و به صورت رشته‌های فیبری برای مدت طولانی و نامعلوم روی ساقه باقی می‌مانند در اصطلاح لیف خرما را تشکیل می‌دهند.
اختصاصات تشریحی
استیپ خرما با آنکه قطر زیادی دارد، همیشه ساختار اولیه و به عبارت دیگر ساختار اصلی ساقه تک لپه‌ایها را حفظ کرده است. دسته آوندی در حلقه‌های هم مرکز محیطی ساقه بسیار زیاد و کوچک هستند و به علت کمی آوندهای چوبی و نداشتن حلقه اسکلرانشیمی در اطرافشان سختی کمتری دارند. دسته‌های آوندی حاشیه ساقه پس از پس طی چند میانگره به تدریج متوجه بخش مرکزی آن شده و در چند گره بعدی وقتی در مرکز قرار گرفتند با یک خمیدگی متوجه خارج ساقه گردیده وارد برگ می‌شوند. در ساختار برگ هم پارانشیمی یکنواخت وجود دارد و د زیر سطح رویی آنها پارانشیم نرده‌ای دیده نمی‌شود.
ساختار عمومی گل در نخل ها
گلها در اصل هرمافرودیت هستند. نخلها یک‌پایه هستند یا دو پایه. در گونه‌های یک‌پایه مانند نارگیل ، گلهای نر در انتهای اسپادیس یا محور گل آذین و گلهای ماده در قاعده آن قرار می‌گیرند. گل نر و گلهای ماده خرما باهم تفاوت دارند. یعنی گلهای ماده از گلهای نر درشت‌ترند. میوه همیشه یک برچه‌ای است و بر حسب حالات مختلف به صورت سته و شفتی است که غالبا با پولکهای همپوش پوشیده می‌شود. دانه دارای جنینی کوچک فاقد ریشه‌چه و سرشار از آلبومن است.
رده بندی تیره خرما
طایفه phytelephasieae که شامل دو گروه است و گل فاقد پوشش و میوه مرکب و گل دارای پوشش و میوه ساده است.
طایفه carypheae که شامل دو گروه به صورت برچه‌های آزاد و برچه‌های پیوسته است مانند جنس خرما
*طایفه Lepidocarpeae که شامل دو گروه است و میوه محصور در پولکهای همپوش و میوه برهنه و فاقد پولکهای همپوش است. مانند جنس رافیا
طایفه بوراسه که شامل دو گروه ، برگها بادبزنی شل و دارای تقسیمات پنجه‌ای و برگها دارای تقسیمات شانه‌ای و پر مانند است. مانند جنس لاتانیا.
طایفه Cacoseae ، میوه شفت دارای هسته منفذدار مانند جنس نارگیل.
طایفه Areceae ، میوه شفت دارای هسته فاقد منفذ مانند جنس آرکا.
کاربرد و اهمیت اقتصادی گیاهان تیره خرما
نخلها نقش مهمی در اقتصاد ضعیف مردم مناطق استوایی دارند و از نظر تامین غذا و صنایع محلی حائز اهمیت فراوان هستند. میوه نخل یا خرما در الجزایر ، مصر ، ایران و برخی از کشورهای عربی خوراکی است. از چوب و برگ نخلها در صنعت استفاده زیادی می‌شود. از شیره عده‌ای از نخلها مانند رافیا در تهیه نوشیدنیها استفاده می‌شود. در آمریکای گرمسیری از آلبومن دانه‌های گون‌ای نخل به نام فیت الفاس ماکروکارپا به عنوان عاج گیاهی استفاده می‌کنند.
خرما
خرما یا به انگلیسی DATES میوه ای است بهشتی و بسیار مقوی ، که مواد معدنی بسیاری چون آهن ، پتاسیم ، روی ، منگنز، و ویتامین A – B - E را داراست. تحقیقات درباره ی خرما نشان داده که این میوه