تعریف حمل و نقل:
"حمل و نقل" انتقال اشخاص و کالاها از نقطه ای به نقطه دیگر است. صنعتی که به تجهیز ملزومات حمل و انتقال اشخاص و کالاها می پردازد بخش مهمی از اقتصاد ملی را تشکیل می دهد که به صنعت حمل ونقل شهرت یافته است. این صنعت سه بخش اساسی دارد: 1- تجهیزات ساختاری که مشتمل است بر شبکه های حمل و نقل (مانند جاده ها، خطوط راه آهن و...) و ترمینال ها (مانند بنادر، فرودگاه ها) 2- وسایل حمل و نقل مانند کامیونها، هواپیماها 3- عملکرد یعنی ضوابطی که وسایل حمل و نقل بر اساس آن در شبکه های حمل و نقل حرکت می کنند مانند ضوابط قانونی و آیین نامه ها حمل و نقل.
انواع حمل و نقل:
حمل و نقل هوایی، ریلی، جاده ای و دریایی انواع ساده حملند. چنانچه حمل و نقل توسط ترکیبی از انواع مذکور صورت گیرد، حمل و نقل چند کیفیتی یا مرکب (Combined/Multimodal Transport) نامیده می شود. حمل و نقل مرکب گاه توسط شخص واحد صورت می گیرد که تجهیزات مختلف حمل ونقل را در اختیار دارد و گاه توسط چند شخص یا موسسه که با یکدیگر تلفیق شده اند. در مواردی نیز واسطه ها مانند فورواردرها (Forwarding Agent) یا (Shipping Agent) عامل حمل و نقل مرکبند .در عرف تجاری اصطلاح حمل سراسری (Throught Transport) معرف یک شیوه مستقل حمل و نقل نیست بلکه ناظر بر مواردی است که حمل و نقل، اعم از آنکه ساده یا مرکب باشد، توسط بیش از یک شرکت یا موسسه حمل و نقل صورت می گیرد.
مقررات حاکم بر حمل و نقل
مقررات حمل ونقل مستندات و ضوابط قانونی حاکم بر حمل و نقل کالاها و اشخاص می باشد. اهم این منابع براساس حوزه های حمل ونقل عبارتند از:
• حمل هوایی:
- قانون هواپیمایی کشوری، مصوب 1328،
- قانون اجازه الحاق ایران به مقررات بین المللی هواپیمایی کشوری، 1328؛
- آیین نامه پرواز هواپیماهای کشورهای خارجی در ایران، مصوب هیات وزیران، 1361؛
- لایحه قانونی تعیین حدود مسئولیت شرکت هواپیمایی ملی ایران، شورای انقلاب، 1358؛
- قانون اصلاح موادی از قانون تاسیس هواپیمایی جمهوری اسلامی، 1373؛
- کنوانسیون ورشو در خصوص یکسان سازی برخی از مقررات حمل ونقل هوایی، 1929؛
- پروتکل اصلاحی لاهه، 1955؛
- پروتکل اصلاحی مونرال، 1957؛
• حمل و نقل ریلی:
- قانون تشکیل شرکت سهامی راه آهن جمهوری اسلامی و اساسنامه مربوط 1366؛
- کنوانسیون بین المللی حمل و نقل مسافر و توشه بوسیله راه آهن (217) 1916؛
- کنوانسیون بین المللی حمل ونقل کالا بوسیله راه آهن (CIM)، 1961؛
- کنوانسیون جامع حمل و نقل بین المللی راه آهن( COTIF) 1980؛
- پروتکل اصلاحی کنوانسیون جامع حمل و نقل بین المللی با راه آهن؛ 1990؛
- کنوانسیون حمل و نقل بین المللی با راه آهن (FITOC)
- پروتکل اصلاحی کنوانسیون حمل و نقل بین المللی (FTTOC)
• حمل و نقل جاده ای:
- قانون حمل و نقل و عبور کالاهای خارجی از قلمرو جمهوری اسلامی، 1374؛
- آیین نامه اجرایی قانون حمل و نقل و عبور کالاهای خارجی، هیات وزیران، 1377؛
- کنوانسیون مربوط به قرارداد حمل بین المللی کالا بوسیله جاده (CMR)، 1956؛
- پروتکل اصلاحی کنوانسیون مربوط قرارداد حمل بین المللی کالا به وسیله جاده، 1978؛
- کنوانسیون مربوط به قرارداد حمل بین المللی مسافر و توشه از طریق جاده (CVR)،
- آیین نامه «تاسیس و بهره برداری از موسسات ترابری جاده ای داخلی و مقررات ایمنی و رفت و آمد وسایل ترابری در راههای کشور» 1357؛
- آیین نامه تاسیس و فعالیت شرکتهای حمل ونقل بین المللی مصوب 1377؛
• حمل و نقل دریایی
- قانون دریایی، 1343؛
- قواعد لاهه و ویزبای لاهه در خصوص یکنواخت کردن بعضی از مقررات مربوط به بارنامه ها یا دیگر اسناد مالکیت، 1924؛
- قرارداد بین المللی تحدید مسئولیت صاحبان کشتی های دریاپیما، 1924؛
- قرارداد بین المللی یکنواخت کردن بعضی از مقررات مربوط به حمل مسافر از طریق دریا، 1961؛
- قواعد هامبورگ در خصوص قراردادهای بین الملل حمل دریایی، 1978؛